Бала е?бегі - адамгершілік ж?не эстикалы? т?рбие негізі

Бала е?бегі – адамгершілік ж?не эстетикалы? т?рбие негізі.

       Адамгершілікке т?рбиелеу ??ралы — е?бек пен ата-ана ?лгісі (Ыбырай Алтынсарин)
       Жа?а кезе?дегі білім беруді? ?зекті м?селесі жас ?рпа??а-адамгершілік-рухани т?рбие беру. ??нды ?асиеттерге ие болу, рухани бай адамды ?алыптастыру оны? ту?ан кезінен басталуы керек. Халы?та «А?аш т?зу ?су ?шін о?ан к?шет кезінде к?мектесуге болады, ал ?лкен а?аш бол?анда оны т?зете алмайсы?» деп бекер айтылма?ан. Сонды?тан баланы? бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, ?айырымдылы?, я?ни адамгершілік ??нды ?асиеттерді сі?іріп, ?з-?зіне сенімділікті т?рбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль ат?арады. Рухани -адамгершілік т?рбие- екі жа?ты процесс. Бір жа?ынан ол ?лкендерді?, ата-аналарды?, педагогтарды? балалар?а белсенді ы?палын, екінші жа?ынан- т?рбиеленушілерді? белсенділігін ?амтитын ?ылы?тарынан, сезімдері мен ?арым- ?атынастарынан к?рінеді. Сонды?тан белгілі бір мазм?нды іске асыра, адамгершілік ы?палды? ?р т?рлі ?дістерін пайдалана отырып, педагог істелген ж?мыстарды? н?тижелерін, т?рбиелеушілеріні? жетіктістерін зер салып талдау керек.
         Адамгершілікті? негізі мінез-??лы? нормалары мен ережелерінен т?рады. Олар адамдарды? іс-?ылы?тарынан, мінез-??лы?тарынан к?рінеді, моральды? ?зара ?арым-?атынастарды бас?арады. Отан?а деген с?йіспеншілік, ?о?ам игілігі ?шін адам е?бек ету, ?зара к?мек, сондай-а? ?о?ам?а т?н адамгершілікті? ?зге де формалары, б?л-сананы?, сезімдерді?, мінез-??лы? пен ?зара ?арым-?атынасты? б?лінбес элементтері, оларды? негізінде ?о?амымызды? ?о?амды?-экономикалы? ??ндылы?тары жатады.
          Баланы? ?мірге белсенді к?з?арасыны? ба?ыты ?лкендер ар?ылы т?рбиеленеді. Т?рбиелеу, білім беру ж?мысыны? мазм?ны мен формалары балаларды? м?мкіндігін ескеру ар?ылы на?тыланады. Адамгершілікке, е?бекке т?рбиелеу к?нделікті ?мірде, ?лкендерді? ?олдан келетін ж?мысты ?йымдастыру процесінде, ойын ж?не о?у ісінде жоспарлы т?рде іске асады. Т?рбиешіні? е? бастап?ы формалары педагогты? балалармен мазм?нды ?атынасында, жан-жа?ты іс ?рекетінде, ?о?амды? ?мірді? ??былыстарымен танысу кезінде, балалар?а арнал?ан шы?армаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады. М?ндай ма?сат?а ба?ыттал?ан педагогты? ж?мыс е?бек с?йгіштікке, ізгілікке, ?жымды? пен патриотизм бастамасына т?рбиелеуге, к?п д?неині ?з ?олымен жасай алуды ж?не жасал?ан д?ниеге ?уана білуді дамыту?а, ?лкендер е?бегіні? н?тижесін ба?алау?а т?рбиелеуге м?мкіндік жасайды. Балаларда орта? пайдалы ж?мысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір н?рсемен ш??ылдану, орта? ма?сат ?ою ж?не оны ж?зеге асыру ісіне ?здері ?атысу?а талпыныс пайда болады. М?ны? б?рі де баланы? жеке басыны? ?о?амды? ба?ытын аны?тайды, оны? ?мірге белсенді ?станымын бірте-бірте ?алыптастырады.

Жаз мезгілінде ?лкендермен ?атар балалар да табыс тап?ысы келеді. Жарнамалар?а еліктеп, ата-аналарынан жасырынып тыйым салын?ан ж?мыс т?рлерін жасайтын да осы ?за? мезгіл. Зерттеу бойынша бала е?бегін пайдаланатын топ к?біне-к?п ?араусыз, ?ада?алаусыз, т?рмыс жа?дайы т?мен отбасында?ы, м?гедек, жетім балаларды ж?мыс?а тартатыны д?лелденіп отыр. Сонды?тан к?сіпкерлер есіне бала е?бегі ???ы?ы ?ор?алуында мынадай баптарды? бар екендігін естеріне сал?ым келеді.?аза?стан Республикасыны? 16-шы бабында баланы ауыр, зиянды немесе е?бек жа?дайы ?ауіпті ?ара ж?мыс?а ?абылдау?а тыйым салынатынды?ы ?арастырыл?ан. Сонымен ?атар, ?аза?стан Республикасыны? е?бек туралы за?дарында 18 жас?а толма?ан балалармен е?бек шартын жасасу ж?не оны б?зу т?ртібі де белгіленген. Ал, бала е?бегіні? е? ауыр т?рлері ??лды?, же?іл ж?ріспен айналысу?а пайдалану, ?арама-?айшы ?ызметтер, денсаулы?ына зиян келтіретін ж?мыстар жататынын естен шы?армауымыз керек. Міне, осы айтыл?андарды ?рбір ата-ана жадында ?стаса, балаларыны? адал, жас ерекшелігіне сай ?ызмет етуі оларды? саналы адам ретінде ?алыптасуына жол ашады. С?зімді т?йіндей келе, біз отбасымызды? бір м?шесін немесе сыныпта?ы бір о?ушыны т?рбиелеп жат?ан жо?пыз. Бізді? ?олымызда болаша? ел азаматы т?р. Егер біз с?л ?ателессек, б?кіл ?о?ам азап шегеді. Сонды?тан балаларымызды? е?бек ???ы?ыны? ?ор?алуына, елі ?шін е?бек етуіне ат салысайы?.

Е?бек ?стінде балалар белсенділік, тап?ырлы?, ?айсарлы?, н?тижеге жетуге ынталылы? к?рсетеді, оларды? бойында шама-шар?ына ?арай ересектерге ?ол?абыс тигізу ниеті ?алыптасады. Н.К.Крупская балаларды е?бекте біріктіруге ерекше м?н берген, «балаларды? бірлескен ж?мысын ерекше ба?алау керек – б?л ?жымды? е?бекті? бастамасы. Баланы? к?ші осы ?жымды? е?бек ?стінде ?сіресе жа?сы ?рістейді» деп атап к?рсетті. Баланы? м?мкіндіктерін, оны? ?зімен т?н ерекшеліктерін ойынмен байланысын м??ият ескеру керек дейді ол.

А.С.Макаренко е?бек т?рбиесі туралы е?бектерінде балаларды? т?рмысты? е?бегіні? ?арапайым т?рлеріні? ма?ызды р?лін ашып берді, сол е?бекте оларды? мінез – ??л?ында дербестік, жауапкершілік, ?зін - ?зі ?йымдастыру, ма?сат ?оюшылы? ?алыптасатынын атап к?рсетті. Е?бек ете білетін балалар е?бек бейнетіні? ?адірін біледі, бас?а адамдарды? да е?бегін ??рметтейді, к?мекке з?ру кісіні тез бай?айды. А.С.Макаренко е?бектерінде балаларды? е?бегін ?йымдастыру, бірте –бірте оны? мазм?ныны к?рделендіріп, баланы? ?зін ?йымдастыруда ?ойылатын талап д?режесін к?тере т?су туралы ?сыныстар айтылады, баланы? отбасында т?ра?ты е?бек міндеттері болуыны?, оларды? орта? іске ?атысуыны? ма?ызы атап к?рсетіледі. Баланы жастайынан е?бекке баулу - бала бойында адамгершілік т?рбие беруде зор ма?ызы бар, ол балаларды ма?айында?ылар?а ы?ыласпен ?арау?а ?йрете отырып, оларды риза ету ?шін е?бектенуге ?йретеді.

Сонымен, б?гінде ата-аналарды? отбасы ?мірін д?рыс ?йымдастырып, балада ?намды ?асиеттерді ?алыптастыру ?шін е? алдымен отбасыны? негізгі ?ызметі туралы т?сініктері болуы ?ажет. Отбасыны? ?ызметін зерттеген ?алым-педагогтар (Г. К. Байдельдинова, В. И. Гребенников, Б. Ж. ?оянбаев ж?не т.б.) ?з е?бектерінде ?рт?рлі де?гейде ?арастыр?ан. Онда басым к?пшілігі отбасы негізінен ?рпа? жал?астырушылы? ж?не т?рбиелік ?ызмет ат?арады дейді. Ал ?алым педагог В. И. Гребенников отбасы ?ызметін бес топ?а, я?ни ?рпа? жал?астырушылы?, экономикалы?, т?рбиелілік, ?арым-?атынасты? ж?не бос уа?ыт пен демалуды ?йымдастыру деп б?леді. ?леуметтанушылар (М. Т?жин, Б. Ая?анов) ?з зерттеулерінде: «?азіргі ?о?амда?ы отбасыны? негізгі ?ызметі: д?ниеге ?рпа? ?келу; оны ?леуметтендіру, я?ни балаларды осы ?о?амда ?мір с?руге ?зірлеу; экономикалы?, я?ни балаларды? есею геніне дейін к?мек беру; сексуалды? ?ызмет, я?ни ?о?амда жынысты? ?атынасты реттеу» деп к?рсетеді.
Жо?арыда?ы авторлар ??з?арастарын саралай келгенде В. И. Гребенников ?сын?ан отбасы ?ызметі ?зге ?алымдар к?з?арастырын толы??анды т?рде ?амты?андай. Оны т?мендегідей ??рамда керсетуге болады:

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Бала е?бегі - адамгершілік ж?не эстикалы? т?рбие негізі »

Бала еңбегі – адамгершілік және эстетикалық тәрбие негізі.

Адамгершілікке тәрбиелеу құралы — еңбек пен ата-ана үлгісі (Ыбырай Алтынсарин)
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады. Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.

Жаз мезгілінде үлкендермен қатар балалар да табыс тапқысы келеді. Жарнамаларға еліктеп, ата-аналарынан жасырынып тыйым салынған жұмыс түрлерін жасайтын да осы ұзақ мезгіл. Зерттеу бойынша бала еңбегін пайдаланатын топ көбіне-көп қараусыз, қадағалаусыз, тұрмыс жағдайы төмен отбасындағы, мүгедек, жетім балаларды жұмысқа тартатыны дәлелденіп отыр. Сондықтан кәсіпкерлер есіне бала еңбегі құқығы қорғалуында мынадай баптардың бар екендігін естеріне салғым келеді.Қазақстан Республикасының 16-шы бабында баланы ауыр, зиянды немесе еңбек жағдайы қауіпті қара жұмысқа қабылдауға тыйым салынатындығы қарастырылған. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдарында 18 жасқа толмаған балалармен еңбек шартын жасасу және оны бұзу тәртібі де белгіленген. Ал, бала еңбегінің ең ауыр түрлері құлдық, жеңіл жүріспен айналысуға пайдалану, қарама-қайшы қызметтер, денсаулығына зиян келтіретін жұмыстар жататынын естен шығармауымыз керек. Міне, осы айтылғандарды әрбір ата-ана жадында ұстаса, балаларының адал, жас ерекшелігіне сай қызмет етуі олардың саналы адам ретінде қалыптасуына жол ашады. Сөзімді түйіндей келе, біз отбасымыздың бір мүшесін немесе сыныптағы бір оқушыны тәрбиелеп жатқан жоқпыз. Біздің қолымызда болашақ ел азаматы тұр. Егер біз сәл қателессек, бүкіл қоғам азап шегеді. Сондықтан балаларымыздың еңбек құқығының қорғалуына, елі үшін еңбек етуіне ат салысайық.

Еңбек үстінде балалар белсенділік, тапқырлық, қайсарлық, нәтижеге жетуге ынталылық көрсетеді, олардың бойында шама-шарқына қарай ересектерге қолғабыс тигізу ниеті қалыптасады. Н.К.Крупская балаларды еңбекте біріктіруге ерекше мән берген, «балалардың бірлескен жұмысын ерекше бағалау керек – бұл ұжымдық еңбектің бастамасы. Баланың күші осы ұжымдық еңбек үстінде әсіресе жақсы өрістейді» деп атап көрсетті. Баланың мүмкіндіктерін, оның өзімен тән ерекшеліктерін ойынмен байланысын мұқият ескеру керек дейді ол.

А.С.Макаренко еңбек тәрбиесі туралы еңбектерінде балалардың тұрмыстық еңбегінің қарапайым түрлерінің маңызды рөлін ашып берді, сол еңбекте олардың мінез – құлқында дербестік, жауапкершілік, өзін - өзі ұйымдастыру, мақсат қоюшылық қалыптасатынын атап көрсетті. Еңбек ете білетін балалар еңбек бейнетінің қадірін біледі, басқа адамдардың да еңбегін құрметтейді, көмекке зәру кісіні тез байқайды. А.С.Макаренко еңбектерінде балалардың еңбегін ұйымдастыру, бірте –бірте оның мазмұныны күрделендіріп, баланың өзін ұйымдастыруда қойылатын талап дәрежесін көтере түсу туралы ұсыныстар айтылады, баланың отбасында тұрақты еңбек міндеттері болуының, олардың ортақ іске қатысуының маңызы атап көрсетіледі. Баланы жастайынан еңбекке баулу - бала бойында адамгершілік тәрбие беруде зор маңызы бар, ол балаларды маңайындағыларға ықыласпен қарауға үйрете отырып, оларды риза ету үшін еңбектенуге үйретеді.

Сонымен, бүгінде ата-аналардың отбасы өмірін дұрыс ұйымдастырып, балада ұнамды қасиеттерді қалыптастыру үшін ең алдымен отбасының негізгі қызметі туралы түсініктері болуы қажет. Отбасының қызметін зерттеген ғалым-педагогтар (Г. К. Байдельдинова, В. И. Гребенников, Б. Ж. Қоянбаев және т.б.) өз еңбектерінде әртүрлі деңгейде қарастырған. Онда басым көпшілігі отбасы негізінен ұрпақ жалғастырушылық және тәрбиелік қызмет атқарады дейді. Ал ғалым педагог В. И. Гребенников отбасы қызметін бес топқа, яғни ұрпақ жалғастырушылық, экономикалық, тәрбиелілік, қарым-қатынастық және бос уақыт пен демалуды ұйымдастыру деп бөледі. Әлеуметтанушылар (М. Тәжин, Б. Аяғанов) өз зерттеулерінде: «Қазіргі қоғамдағы отбасының негізгі қызметі: дүниеге ұрпақ әкелу; оны әлеуметтендіру, яғни балаларды осы қоғамда өмір сүруге әзірлеу; экономикалық, яғни балалардың есею геніне дейін көмек беру; сексуалдық қызмет, яғни қоғамда жыныстық қатынасты реттеу» деп көрсетеді.
Жоғарыдағы авторлар қөзқарастарын саралай келгенде В. И. Гребенников ұсынған отбасы қызметі өзге ғалымдар көзқарастырын толыққанды түрде қамтығандай. Оны төмендегідей құрамда керсетуге болады: