Баяндама "О?ушыларды? о?у жылдамды?ын арттыру жолдары"

Бастауыш сынып о?ушыларыны? о?у жылдамды?ын арттыру жолдары.

Функционалды сауатты адамды ?алыптастыру - ?азіргі мектепті? ма?ызды міндеттеріні? 6ipi. Функционалды сауаттылы?ты? негізі бастауыш сыныптарда ?аланады. Бастауыш сатыда?ы «Сауат ашу», «?дебиеттік о?у» п?ндеріні? басты ма?саты- о?у ж?не жазу да?дыларын калыптастыру, байланыстырып с?йлеуге ?йрету, балалар ?дебиетіні?, озы? ?лгідегі шы?армаларын ж?йелі о?ыту, о?ырманды? м?дениетке баулу, о?ушыны? ?деби сауатын ашу, рухани д?ниесін байыту, к?ркемдік-эстетикалык, тал?амын арттыру, ізгілікті- елжанды дара т?л?а т?рбиелеу. Бастауыш сыныпта о?ыту мен т?рбиелеуді? мазм?нын жа?арту, оны жа?а де?гейге к?теру м??алімдерге ?лкен жауапкершілік ж?ктейді. О?ушылар м??алімні? к?мегімен с?йлеу, жазу, ойлау да?дыларын игере бастайды.

О?ушы?а тере? де тияна?ты білім, жан – жа?ты т?рбие беруде ана тіліні? алатын орны ерекше.

Осыдан келіп, «Тез о?у ?дістемесі немесе техникасы дегеніміз не ж?не не ?шін ?ажет?» деген с?ра? туындайды

Жалпы о?у сапасын арттыру ?шін жай о?у керек пе, ?лде шапша? о?у керек пе? Жеделтетіп тез о?у ?дісі неге ма?ызды ж?не ?ай жерде пайдалы? ?арапайым ?мірде адамдар та?ырыпты жай асы?пай о?у пайдалы ?лі т?сініктірек деп ?ате пайым жасайды. Расында тез о?у дегеніміз тез игеру, тез т?сіну, тез ??ыну ??ымдарымен ты?ыз байланысты.О?ымысты, жан-жа?ты адам дегенімізді? ?зі – жеделдете тез о?и алатын, ?рт?рлі а?параттарды тез игере алатын адам деген с?з.

Б?рын?ы ?ткен ?лы данышпан адамдарды? к?бісі тез о?у ?дісін тере? ме?герген, ?з заманыны? озы?ы бол?ан. Жай асы?пай о?итын адамдар?а ?ара?анда, ?р т?рлі зерттеулерді? ?орытындысына байланысты, тез о?и білетін адамдарды? ж?йке ж?мысыны? ?те белсенді к?шті дамы?анын ж?не де ?арапайым ?мірде де осы белсенділігіні? ар?асында к?п жетістіктерге жететіндігі д?лелденген.

Шапша? о?у?а балаларды 1-сыныптан бастап баулу керек. Себебі, о?у жылдамды?ы т?мен бала ?з сыныптастарына ?ара?анда ?й тапсырмаларын орындау барысында о?ып-т?сіну ?шін к?п уа?ыт ж?мсайды, шаршайды, о?у?а деген ы?ыласы т?мендеп, ?зіне сенуден ?алады. Н?тижесінде баланы? о?у к?рсеткіштері нашарлап, эмоциональды? к?йзеліске ?шырап, о?у?а м?лдем ??л?ы болмайды.

Сонды?тан баланы ал?аш?ы саба?тардан бастап ?р т?рлі ?дістемелер ар?ылы тез о?у ?дісіне машы?тандырып, к?п е?бек етіп, ?ызы?ушылы?ын тудыру керек.

Тез о?у ?дісіне ?андай факторлар кедергі келтіруі м?мкін:

1) та?ырыпты о?ып шы??аннан кейін, не туралы о?ы?анын т?сінбеуі

2) с?зді? астарын, ма?ынасын тусінбеуі

3) к?ру айма?ыны? азды?ы, б?л дегеніміз бала к?зіні? ?оз?алтпай отыр?ан кездегі, к?зге жа?ын к?рініп т?р?ан аума? немесе кітап б?лігі

4) артикуляция, я?ни жай ежіктеп о?у барысында, дауысын шы?арып, о?у процесіне есту аппаратыны? (??ла?ыны?) ?осарланып ?атысып отыруы.

Міне осы факторларды? б?рін ескере отырып е? бірінші баланы? к?руі ар?ылы есте са?тау ?абілетін дамыту?а ерекше к??іл б?лу керек

Ол ?шін саба?тарда:

1) т?рлі суреттер топтамасын пайдаланып, к?рсетіп, балалардан 1секунд ішінде жаттап ал?ан н?рселерін с?рау

2) екі ба?ан?а с?здер жазып, балалар?а к?рсетіп, о?ытып ?айталап с?рау

3) ма?ынасы ?арама-?арсы с?здерді айт?ызып жарыстыру

4) ?ткен та?ырыптарды ?айталап с?рап т?ру

5) та?ырыпты? кез келген с?ра? ?ойып, жауабын тез тауып айту?а жатты?тыру

6) жа?ылтпаштар о?ыту

7) о?у жылдамды?ын салыстырып, жиі жарыстыру, к?рсеткіштерін к?нделікке жазу

8) таныс та?ырыпты о?ытып, тез бас?а таныс емес та?ырып?а к?шу

9) тіркес немесе біріккен с?здерді жаз?ызып оларды? ?андай с?здерден ??рал?анын с?рау

10) берілген ?ріптерден с?з ??растыру; кім к?п с?з, ?рі кім тез?

Осындай ?р т?рлі жатты?улардан кейін, баланы? о?у?а деген ??лшынысы артып о?у?а белсене ?атысып, ?зіні? о?у?а тез бейімделе баста?анын бай?амай ?алады.

Баланы тез о?и білуге ?йрету, б?л б?кіл білім беру ісіні? негізгі фундаменті болып табылады. ?йткені бала ?рі ?арай осы о?у ?дісін ме?геруіне байланысты ?р т?рлі п?ндерді тез о?ып, ?йреніп, игеріп кетеді. О?у шапша?ды?ын жетілдіруде авторларды? бipi (И, В. Федоренко) алды??ы орын?а о?ушыны? оперативті жады мен зейінін шы?арса, eкіншici- ерекше жатты?улар ж?йесі мен оларды бірнеше д?ркін ?айталауды ( В. Н. Зайцев), ?шіншici - а?паратты ??ндылы?ты? т?сілді (А. М. Кушнир ), т?ртіншісі- о?у да?дысыны? ?рт?рлі сапаларын есепке алу ерекшелігін ( М. И. Оморокова ) шы?арады. Бастауыш сатыда?ы о?у техникасын жа?сартуды? ке?інен тара?ан технологиясы В.Н.Зайцевті? "Резервы обучения чтению" ж?йесі. Атал?ан технология шапша? о?у?а ?йретуді? 8 резервін ??райды.

О?ушыны? о?у жылдамды?ын арттыруда?ы ма?сат:

бастауыш сынып о?ушысыны? о?у жылдамды?ын тежейтін ?иынды?тар мен кедергілерді аны?тау ж?не жою, о?у ж?не жазу да?дыларын калыптастыру, байланыстырып с?йлеуге ?йрету, балалар ?дебиетіні?, озы? ?лгідегі шы?армаларын ж?йелі о?ыту, о?ырманды? м?дениетке баулу,

Атал?ан ма?сат?а т?мендегідей міндеттерді шешу ар?ылы ?ол жеткізіледі:

-о?ушыларды? о?у да?дысын ?алыптастыру;

-ауызша ж?не жазбаша байланыстырып с?йлеу тілін дамыту;

-шы?армашылы? ?абілетін дамыту;

-к?ркем шы?армаларды о?у?а с?йіспеншілігін арттыру;

А) ?ріптерді тастамай т?гел о?у;

?) ?ріптерді? орнын ауыстырмау;

Б) арты? ?ріп ?оспау;

В) бас?а ?ріппен алмастырмау.

Осы ба?ытта ?з т?жірибемде ?олданып ж?рген ?діс-т?сілдерді ?сын?ым келеді.

1. Дайынды? жатты?уларыны? ?за?ты?ы емес, жиілігі ма?ызды. Балалар?а ?андай да 6ip біліктілікті ме?гертіп, оны да?ды де?гейіне жеткізу ?шін белгілі 6ip уа?ыт аралы?ында, олармен к?нде - к?нде к?лемі ша?ын жатты?улар ж?ргізу ?ажет. Біз к?нделікті ?мірде мынадай ж?йттерді жиі естиміз: «Мына ертегіні о?ы, о?ып болмайынша, ойнау?а бармайсы?.». Баласыны? - о?у шапша?ды?ыны? т?мен екенін біле т?ра, анасы к?рделі педагогикалы? ?ате жібереді. Сонды?тан ?йдегі дайынды? ?р 5 минут сайын ша?ын абзацты о?ып, мазм?нын айтып берумен ая?талады. Бір - екі са?аттан со? та?ы 5 минут о?иды. ?йы?тар алдында та?ы 6ip рет о?иды. Б?ндай дайынды? біp отыр?анда 6ip жарым-екі са?аттан о?у?а ?ара?анда ?лде?айда тиімді.

2. Ызы?дап о?у. Ол не? Б?л барлы? о?ушы 6ip мезгілде, бір-біріне б?гет жасамас ?шін жартылай дауыспен о?у. ?ркім ?з жылдамды?ымен, 6ipeyлepi тез о?ыса, енді 6ipi баяу о?иды. Ызы?дап о?уды саба?ты? кез келген кезе?інде ж?ргізе беруге болады. Математика саба?ында?ы есепті? немесе кейбір тапсырмаларды? мазм?нын т?сіну ?шін о?уды? осы т?piн пайдалану ?те тиімді.

3. ?р саба?та?ы бес минутты? о?у.

Егер м??алімні? ?лесінде ?ш-т?рт о?у саба?ы болса, онда бір аптада 25 о?ушыны? ?р?айсысы 6ip-екі peт о?у м?мкіндігіне ие болады. Ал ?р саба? сайын (?аза? тілі, математика, д?ниетану т.б.) бала?а 5 минут о?у?а м?мкіндік беру апталы? жатты?уды 120 минут?а дейін ?зарта алады.

4. ?йы?тар алдында?ы о?у. ?йы?тар алдында?ы о?у жа?сы н?тиже береді. ?йткені к?нні? со??ы c?ттepi адамны? (жадында) к??іл-к?йінде жа?сы са?талады, сегіз ca?aт ?й?ыны? барысында адам coл c?тті? ?серінде болады

5. ?зінділермен о?у. Егер бала о?уды ?натпаса, онда осы о?у т?рін пайдалану?а болады. Б?ндай жа?дайда бала?а 1-2 жолды? ?зінді о?уды ?сыну керек. Біраз демалып, содан со? о?у ?айта жал?асады.

6.К?ру диктанттарын жаздырту. О?у техникасыны? ?ар?ыны к?п жа?дайда оперативті жадыны? нашар дамуына байланысты тежелетіні аны?тал?ан. Ол калайша? М?селен, о?ушы 6-8 с?зден т?ратын с?йлемді о?иды. ?шінші-т?ртінші с?здерді о?у?а келгенде ал?аш?ы бipiншi с?зді ?мытып ?алады. Соны? ?серінен о?ушы с?йлемні? ма?ынасын т?сіне алмайды. Б?л жа?дайда о?ушыны? оперативті жадын жатты?тыру керек. Б?т профессор И.Т. Федоренко жаса?ан к?ру диктанттарыны? к?мегімен ж?зеге асырылады. ?p6ip 18 жина??а 6 с?йлемнен енгізілген. Ж?мысты? ж?ргізілу т?ртібі: Ta?тa?a 6 с?йлемнен т?ратын бipiнші жина? ілінеді.(?рине алдын ала) Балалар диктантты жазу?а дайын бол?ан кезде,бірінші с?йлемді ашамыз. Бала с?йлемді о?ып еске са?тайды.(Арнайы к?рсетілім уакыты беріледі) Берілген уа?ыт ая?талысымен м??алім та?тада?ы жазуды ?шіреді. О?ушылар д?птерлеріне есте са?та?андарын жазады. Осылайша келесі сейлемдер ашылып отырылады. Бастап?ы кезде кейбір о?ушылар есіне са?тай алмай не icтepiн білмей ?алады.

М?ндай жа?дайда бала?а «?зірше к?рші?нен карап алып жаз», «келесі с?йлемді ?зі? eci?e са?тау?а тырыс» деген к?мек беріледі. Бастап?ы кезде 6ip жина?ты ?ш к?н, ?ш рет ?айталатып жаздыру?а болады. ?р диктантты ж?ргізуге 5-8 минут уа?ыт ж?мсалады. Б?л ж?мысты? ерекшелігі 6ipiншi жина?та ?pin саны 8-10, с?з саны 2-5 болса,18-ші жина?та бала 46 ?ріптен т?ратын, 7-10 с?зден т?ратын с?йлемді ал?ашкы жина?та?ы к?рсетілім уа?ытындай мезгілде есте са?тап, жазу?а да?дыланады.

7.Бірнеше д?ркін о?у.

В.Н.Зайцев И.Т.Федоренко мен И.Т.Пальченконы? ж?йесінен ?ш типті жатты?уларды б?ліп алады.

Б?лар: а) бірнеше д?ркін о?у, ?) жа?ылтпаш ?ар?ынымен о?у, б) м?тінні? таныс емес б?лігіне ?те отырып, м?нерлеп о?у.

Атал?ан жатты?уларды? барлы?ы ?жым болып ж?ргізіледі, я?ни о?ушыларды? барлы?ы 6ip уа?ытта жартылай дауыспен о?иды.

Бірнеше д?ркін о?у жатты?уы т?мендегіше ж?ргізіледі. М??алім о?ушыларды? барлы?ына бір минут барысында о?ып шы?уды ?сынады. ?p6ip о?ушы ?зіні? 6ip минут ішінде о?ы?ан с?зін белгілейді. О?у ?ар?ыны о?ушы?а жа?ымды к??іл- к?й ?келгендіктен, ол ?айта-?айта о?ы?ысы келеді. ?р о?ушыны? о?у ?ар?ыны ?р т?рлі екені ecкepiлyi тиіс. Сонды?тан_к?лемі бірдей ?зінділерді ?сыну?а болмайды. Алайда бір ?зіндіні ?ш реттен арты? о?у?а болмайды. Жа?ылтпаш ?ар?ынымен о?у кезінде о?уды? м?нерлілігіне к??іл аударылмайды. Б?л жатты?у артикуляцияны дамыту?а арнал?ан. Жатты?у 30 секундтан аспайды. ?pi ?арай м??алім ?шінші жатты?уды ?сынады. «Енді, балалар, м?тінді ?айта о?ы?дар, біра? асы?пай ?демі, м?нерлі о?у?а тырысы?дар». Балалар м?тінні? ?здеріне таныс б?лігін со?ына дейін о?иды, м??алім оларды то?татпайды. С?йтіп, олар м?тінні? таныс емес б?лігіне ?теді. Міне, д?л осы с?тте, о?ушыны? алдында к?тпеген ж?й пайда болады. М?тінні? бір ?зіндісін жо?ары ?ар?ынмен о?и береді. ?рине оны? м?мкіндігі к?пке бармайды ( жарты жол, 6ip жол). Егер б?л жатты?у к?нде ж?ргізілсе, онда жо?ары ?ар?ынмен о?у ?закты?ы біртіндеп к?теріле бастайды. Екі -?ш ж?мадан со? баланы? о?уы ед?уір жа?сарады.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Баяндама "О?ушыларды? о?у жылдамды?ын арттыру жолдары"»

Бастауыш сынып оқушыларының оқу жылдамдығын арттыру жолдары.

Функционалды сауатты адамды қалыптастыру - қазіргі мектептің маңызды міндеттерінің 6ipi. Функционалды сауаттылықтың негізі бастауыш сыныптарда қаланады. Бастауыш сатыдағы «Сауат ашу», «Әдебиеттік оқу» пәндерінің басты мақсаты- оқу және жазу дағдыларын калыптастыру, байланыстырып сөйлеуге үйрету, балалар әдебиетінің, озық үлгідегі шығармаларын жүйелі оқыту, оқырмандық мәдениетке баулу, оқушының әдеби сауатын ашу, рухани дүниесін байыту, көркемдік-эстетикалык, талғамын арттыру, ізгілікті- елжанды дара тұлға тәрбиелеу. Бастауыш сыныпта оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын жаңарту, оны жаңа деңгейге көтеру мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді. Оқушылар мұғалімнің көмегімен сөйлеу, жазу, ойлау дағдыларын игере бастайды.

Оқушыға терең де тиянақты білім, жан – жақты тәрбие беруде ана тілінің алатын орны ерекше.

Осыдан келіп, «Тез оқу әдістемесі немесе техникасы дегеніміз не және не үшін қажет?» деген сұрақ туындайды

Жалпы оқу сапасын арттыру үшін жай оқу керек пе, әлде шапшаң оқу керек пе? Жеделтетіп тез оқу әдісі неге маңызды және қай жерде пайдалы? Қарапайым өмірде адамдар тақырыпты жай асықпай оқу пайдалы әлі түсініктірек деп қате пайым жасайды. Расында тез оқу дегеніміз тез игеру, тез түсіну, тез ұғыну ұғымдарымен тығыз байланысты.Оқымысты, жан-жақты адам дегеніміздің өзі – жеделдете тез оқи алатын, әртүрлі ақпараттарды тез игере алатын адам деген сөз.

Бұрынғы өткен ұлы данышпан адамдардың көбісі тез оқу әдісін терең меңгерген, өз заманының озығы болған. Жай асықпай оқитын адамдарға қарағанда, әр түрлі зерттеулердің қорытындысына байланысты, тез оқи білетін адамдардың жүйке жұмысының өте белсенді күшті дамығанын және де қарапайым өмірде де осы белсенділігінің арқасында көп жетістіктерге жететіндігі дәлелденген.

Шапшаң оқуға балаларды 1-сыныптан бастап баулу керек. Себебі, оқу жылдамдығы төмен бала өз сыныптастарына қарағанда үй тапсырмаларын орындау барысында оқып-түсіну үшін көп уақыт жұмсайды, шаршайды, оқуға деген ықыласы төмендеп, өзіне сенуден қалады. Нәтижесінде баланың оқу көрсеткіштері нашарлап, эмоциональдық күйзеліске ұшырап, оқуға мүлдем құлқы болмайды.

Сондықтан баланы алғашқы сабақтардан бастап әр түрлі әдістемелер арқылы тез оқу әдісіне машықтандырып, көп еңбек етіп, қызығушылығын тудыру керек.

Тез оқу әдісіне қандай факторлар кедергі келтіруі мүмкін:

1) тақырыпты оқып шыққаннан кейін, не туралы оқығанын түсінбеуі

2) сөздің астарын, мағынасын тусінбеуі

3) көру аймағының аздығы, бұл дегеніміз бала көзінің қозғалтпай отырған кездегі, көзге жақын көрініп тұрған аумақ немесе кітап бөлігі

4) артикуляция, яғни жай ежіктеп оқу барысында, дауысын шығарып, оқу процесіне есту аппаратының (құлағының) қосарланып қатысып отыруы.

Міне осы факторлардың бәрін ескере отырып ең бірінші баланың көруі арқылы есте сақтау қабілетін дамытуға ерекше көңіл бөлу керек

Ол үшін сабақтарда:

1) түрлі суреттер топтамасын пайдаланып, көрсетіп, балалардан 1секунд ішінде жаттап алған нәрселерін сұрау

2) екі бағанға сөздер жазып, балаларға көрсетіп, оқытып қайталап сұрау

3) мағынасы қарама-қарсы сөздерді айтқызып жарыстыру

4) өткен тақырыптарды қайталап сұрап тұру

5) тақырыптың кез келген сұрақ қойып, жауабын тез тауып айтуға жаттықтыру

6) жаңылтпаштар оқыту

7) оқу жылдамдығын салыстырып, жиі жарыстыру, көрсеткіштерін күнделікке жазу

8) таныс тақырыпты оқытып, тез басқа таныс емес тақырыпқа көшу

9) тіркес немесе біріккен сөздерді жазғызып олардың қандай сөздерден құралғанын сұрау

10) берілген әріптерден сөз құрастыру; кім көп сөз, әрі кім тез?

Осындай әр түрлі жаттығулардан кейін, баланың оқуға деген құлшынысы артып оқуға белсене қатысып, өзінің оқуға тез бейімделе бастағанын байқамай қалады.

Баланы тез оқи білуге үйрету, бұл бүкіл білім беру ісінің негізгі фундаменті болып табылады. Өйткені бала әрі қарай осы оқу әдісін меңгеруіне байланысты әр түрлі пәндерді тез оқып, үйреніп, игеріп кетеді. Оқу шапшаңдығын жетілдіруде авторлардың бipi (И, В. Федоренко) алдыңғы орынға оқушының оперативті жады мен зейінін шығарса, eкіншici- ерекше жаттығулар жүйесі мен оларды бірнеше дүркін қайталауды ( В. Н. Зайцев), үшіншici - ақпаратты құндылықтық тәсілді (А. М. Кушнир ), төртіншісі- оқу дағдысының әртүрлі сапаларын есепке алу ерекшелігін ( М. И. Оморокова ) шығарады. Бастауыш сатыдағы оқу техникасын жақсартудың кеңінен тараған технологиясы В.Н.Зайцевтің "Резервы обучения чтению" жүйесі. Аталған технология шапшаң оқуға үйретудің 8 резервін құрайды.

Оқушының оқу жылдамдығын арттырудағы мақсат:

бастауыш сынып оқушысының оқу жылдамдығын тежейтін қиындықтар мен кедергілерді анықтау және жою, оқу және жазу дағдыларын калыптастыру, байланыстырып сөйлеуге үйрету, балалар әдебиетінің, озық үлгідегі шығармаларын жүйелі оқыту, оқырмандық мәдениетке баулу,

Аталған мақсатқа төмендегідей міндеттерді шешу арқылы қол жеткізіледі:

-оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру;

-ауызша және жазбаша байланыстырып сөйлеу тілін дамыту;

-шығармашылық қабілетін дамыту;

-көркем шығармаларды оқуға сүйіспеншілігін арттыру;

А) Әріптерді тастамай түгел оқу;

Ә) Әріптердің орнын ауыстырмау;

Б) артық әріп қоспау;

В) басқа әріппен алмастырмау.

Осы бағытта өз тәжірибемде қолданып жүрген әдіс-тәсілдерді ұсынғым келеді.

1. Дайындық жаттығуларының ұзақтығы емес, жиілігі маңызды. Балаларға қандай да 6ip біліктілікті меңгертіп, оны дағды деңгейіне жеткізу үшін белгілі 6ip уақыт аралығында, олармен күнде - күнде көлемі шағын жаттығулар жүргізу қажет. Біз күнделікті өмірде мынадай жәйттерді жиі естиміз: «Мына ертегіні оқы, оқып болмайынша, ойнауға бармайсың...». Баласының - оқу шапшаңдығының төмен екенін біле тұра, анасы күрделі педагогикалық қате жібереді. Сондықтан үйдегі дайындық әр 5 минут сайын шағын абзацты оқып, мазмұнын айтып берумен аяқталады. Бір - екі сағаттан соң тағы 5 минут оқиды. Ұйықтар алдында тағы 6ip рет оқиды. Бұндай дайындық біp отырғанда 6ip жарым-екі сағаттан оқуға қарағанда әлдеқайда тиімді.

2. Ызыңдап оқу. Ол не? Бұл барлық оқушы 6ip мезгілде, бір-біріне бөгет жасамас үшін жартылай дауыспен оқу. Әркім өз жылдамдығымен, 6ipeyлepi тез оқыса, енді 6ipi баяу оқиды. Ызыңдап оқуды сабақтың кез келген кезеңінде жүргізе беруге болады. Математика сабағындағы есептің немесе кейбір тапсырмалардың мазмұнын түсіну үшін оқудың осы түpiн пайдалану өте тиімді.

3. Әр сабақтағы бес минуттық оқу.

Егер мұғалімнің үлесінде үш-төрт оқу сабағы болса, онда бір аптада 25 оқушының әрқайсысы 6ip-екі peт оқу мүмкіндігіне ие болады. Ал әр сабақ сайын (қазақ тілі, математика, дүниетану т.б.) балаға 5 минут оқуға мүмкіндік беру апталық жаттығуды 120 минутқа дейін ұзарта алады.

4. Ұйықтар алдындағы оқу. Ұйықтар алдындағы оқу жақсы нәтиже береді. Өйткені күннің соңғы cәттepi адамның (жадында) көңіл-күйінде жақсы сақталады, сегіз caғaт ұйқының барысында адам coл cәттің әсерінде болады

5. Үзінділермен оқу. Егер бала оқуды ұнатпаса, онда осы оқу түрін пайдалануға болады. Бұндай жағдайда балаға 1-2 жолдық үзінді оқуды ұсыну керек. Біраз демалып, содан соң оқу қайта жалғасады.

6.Көру диктанттарын жаздырту. Оқу техникасының қарқыны көп жағдайда оперативті жадының нашар дамуына байланысты тежелетіні анықталған. Ол калайша? Мәселен, оқушы 6-8 сөзден тұратын сөйлемді оқиды. Үшінші-төртінші сөздерді оқуға келгенде алғашқы бipiншi сөзді ұмытып қалады. Соның әсерінен оқушы сөйлемнің мағынасын түсіне алмайды. Бұл жағдайда оқушының оперативті жадын жаттықтыру керек. Бұт профессор И.Т. Федоренко жасаған көру диктанттарының көмегімен жүзеге асырылады . Әp6ip 18 жинаққа 6 сөйлемнен енгізілген. Жұмыстың жүргізілу тәртібі: Taқтaғa 6 сөйлемнен тұратын бipiнші жинақ ілінеді.(Әрине алдын ала) Балалар диктантты жазуға дайын болған кезде ,бірінші сөйлемді ашамыз. Бала сөйлемді оқып еске сақтайды.(Арнайы көрсетілім уакыты беріледі) Берілген уақыт аяқталысымен мұғалім тақтадағы жазуды өшіреді. Оқушылар дәптерлеріне есте сақтағандарын жазады. Осылайша келесі сейлемдер ашылып отырылады. Бастапқы кезде кейбір оқушылар есіне сақтай алмай не icтepiн білмей қалады.

Мұндай жағдайда балаға «әзірше көршіңнен карап алып жаз», «келесі сөйлемді өзің eciңe сақтауға тырыс» деген көмек беріледі. Бастапқы кезде 6ip жинақты үш күн, үш рет қайталатып жаздыруға болады. Әр диктантты жүргізуге 5-8 минут уақыт жұмсалады. Бұл жұмыстың ерекшелігі 6ipiншi жинақта әpin саны 8-10, сөз саны 2-5 болса,18-ші жинақта бала 46 әріптен тұратын, 7-10 сөзден тұратын сөйлемді алғашкы жинақтағы көрсетілім уақытындай мезгілде есте сақтап, жазуға дағдыланады.

7.Бірнеше дүркін оқу.

В.Н.Зайцев И.Т.Федоренко мен И.Т.Пальченконың жүйесінен үш типті жаттығуларды бөліп алады.

Бұлар: а) бірнеше дүркін оқу, ә) жаңылтпаш қарқынымен оқу, б) мәтіннің таныс емес бөлігіне өте отырып, мәнерлеп оқу.

Аталған жаттығулардың барлығы ұжым болып жүргізіледі, яғни оқушылардың барлығы 6ip уақытта жартылай дауыспен оқиды.

Бірнеше дүркін оқу жаттығуы төмендегіше жүргізіледі. Мұғалім оқушылардың барлығына бір минут барысында оқып шығуды ұсынады. Әp6ip оқушы өзінің 6ip минут ішінде оқыған сөзін белгілейді. Оқу қарқыны оқушыға жағымды көңіл- күй әкелгендіктен, ол қайта-қайта оқығысы келеді. Әр оқушының оқу қарқыны әр түрлі екені ecкepiлyi тиіс. Сондықтан_көлемі бірдей үзінділерді ұсынуға болмайды. Алайда бір үзіндіні үш реттен артық оқуға болмайды. Жаңылтпаш қарқынымен оқу кезінде оқудың мәнерлілігіне көңіл аударылмайды. Бұл жаттығу артикуляцияны дамытуға арналған. Жаттығу 30 секундтан аспайды. Әpi қарай мұғалім үшінші жаттығуды ұсынады. «Енді , балалар , мәтінді қайта оқыңдар, бірақ асықпай әдемі, мәнерлі оқуға тырысыңдар». Балалар мәтіннің өздеріне таныс бөлігін соңына дейін оқиды, мұғалім оларды тоқтатпайды. Сөйтіп, олар мәтіннің таныс емес бөлігіне өтеді. Міне, дәл осы сәтте, оқушының алдында күтпеген жәй пайда болады. Мәтіннің бір үзіндісін жоғары қарқынмен оқи береді. Әрине оның мүмкіндігі көпке бармайды ( жарты жол, 6ip жол). Егер бұл жаттығу күнде жүргізілсе, онда жоғары қарқынмен оқу ұзактығы біртіндеп көтеріле бастайды. Екі -үш жұмадан соң баланың оқуы едәуір жақсарады.

Ойын жаттығулары

Ойын жаттығулар оқушылардың психологиялық қобалжуын басуға көмектеседі.

1.Сөйлемді теріс оқу.

Сөйлемнің соңғы сөзі бірінші, оның алдындағы сөзі екінші, осылайша жалғасып барып оқылады. Бұл баланың қалыптасқан оқу дағдысын өзгертеді, көз нәзік қозғалысын дамытады және келесі жаттығуға дайындық болады. Күзде жапырақтар сарғайып, жерге түседі. Түседі жерге сарғайып жапырақтар күзде.

2. Сөзді теріс оқу.

Сөздің соңғы әрпінен бастап оңнан солға қарай оқиды. Әрбір әріпке тоқталып, дыбыстардың күтпеген жағдайдағы үйлесімділіне назар аударады. Көз зердесі қалыптасады. Теріс оқығандағы сқздердің мағанасыздығына көздері жетеді. Қалам-малақ

3.Сөзді тура және кері оқу.

Сөйлемдегі бір сөзді тура, екінші сөзді теріс, үшінші сөзді тура, төртінші сөзді теріс оқиды. Бұл баланың бір уақытта әртүрлі жағдайдағы зейінін, тілдік қозғалыс жүйесін дамытады. Осы жаттығу баланың өзіне деген сенімін қалыптастырады.

4. Сөздің екінші жартысын оқу.

Сөздерді буынға бөліп, тек екінші бөлігін оқыту. Мысалы, мек-теп, жаң-быр.

Сөздің соңғы буынын оқымай кететін балалар өз қателігін түсінеді.

5. «Жасырын сөзді» оқу.

Топшамаға жазылған кез келген сөздің үстінен сурет салып немесе сызықтармен жасырып қойып, оқушыларға қандай сөз екенін тапқызу. Бұл жаттығу әріптердің жазылуын есте сақтауға мүмкіндік береді. Мидың сол жақ бөлігінің қызметін жақсартады. Балалардың қызығушылығын арттыру үшін «Бұл тапсырманы қатігез сиқыршы сиқырлаған екен. Енді сонын сиқырын жою керек деп қызықтыру керек.

6. Бір-бірінің үстіне жазылған сөздерді оқу.

Топшамада жазылған сөздің үстінен бір сөзді жазып, сөздерді тауып оқыту. (Қатты дауыл) Келесіде бір-бірінің үстіне жазылған сөздердің саны көбейеді.

7.Төменгі бөлігі жабылған сөздерді оқу.

Сөйлемнің төменгі бөлігін ақ қағазбен жауып, үстіңгі бөлігін оқыту. Әріптердің жазылуын есте сақтайды, логикалық ойлауы мен қиялы дамиды.

8.Жоғары бөлігі жабылған сөздерді оқу.

Сөйлемнің жоғарғы бөлігін ақ қағазбен жауып, төменгі бөлігін оқыту. Бұл жаттығу кезінде балалар тек сол сөзді ғана емес келесі ашық тұрған жолдағы сөзді де тез оқып алуға тырысады. Баланың іштей оқу дағдысы және тез оқу жылдамдығы артады. Сөздік логикалық есте сақтау қабілетін дамытады. Іштей оқу: жылдам оқу, есте сақтау.

9.Сөздерді топқа бөлу классификациясы

Әр балаға 8-16 топшамадан үлестіріледі. Әр топшамада 1 сөзден жазылған. Сөздерді мағынасына қарай топқа бөледі. Мысалы: оқу құралдары, еңбек құралдары. Бұл тапсырманы орындағанда бала тек оқымайды, сөздің мағынасын түсінеді. Бала оқып отырмын деп емес, тапсырманы орындап отырмын деп ойлайды. Қате жіберіп қоямын деп қорқатын балалардың қобалжуы бәсеңдейді. Соған қарамастан бала әрі оқиды, әрі тапсырманы орындайды.

10.Сөздерді мағынасыз сөздерден бөліп алу.

Балаға 20-30 сөз жазылған топшама беріледі. Біреулерінде мағыналы сөздер (оқушы, жақсылық) , біреулерінде мағынасыз сөздер (орсма, қытар) жазылады. Балалар мағыналы сөздерді бір бөлек, мағынасыз сөздерді бір бөлек топтайды. Балалардың есінде сөздердің жазылуы жақсы сақталады және мағынасын түсінуге дағдыланады.

11.Берілген сөзді мәтіннен табу.

1 кезеңде 1-3 сөз жазылып көрсетіледі, кейіннен тек айтылады. Осы сөздерді мәтіннен тез табу керек. Бұл жаттығу арқылы оқушылардың сауаттылығы қалыптасып қана қоймайды, сөзді есте сақтау қабілеті де дамиды. Көзбен оқу дағдысы жетіледі. Тапсырманың тез орындалуын секундомермен бақылап отыруға болады.

12. Төңкерілген мәтінді оқу.

Мәтіннің басын төмен қарата аударып қойып, оңнан солға қарай оқиды. Бұл жаттығу көздің қозғалысына оң әсер етеді және мидың артқы бөлігінің ақпаратты тез қабылдау деңгейін жақсартады.

13.Мағыналық қателерді табу.

Берілген сөйлемдерден жіберілген мағыналық қателерді табу. Мысалы, Қыс мезгілінде жылы жақтан құстар ұшып келеді. Бала тек оқып қана қоймайды, мағынасын ажыратуға үйренеді және логикалық ойлары дамиды.

14.Жоғалған буынды тап.

Екі топқа бөлінген топшамаларда сөздердің бөлігі жазылған. Сол бөліктерден тез сөз құрау. Тапқырлық, сауаттылық, зейін, сөз қоры байқалады.

15.Мәтінді сөз тастап оқу.

Мәтіндегі сөздерді бір сөзден аттап оқу. Бұл баланың қызығушылығын, жылдамдықты сезінуін, зейінін, өзіне деген сенімділігін күшейтеді.

16.Бір сөзді екі рет қайталап оқу. (әр сөзді)

Мәтіндегі бір сөзді екі рет қайталап оқиды. Біріншіде сөзді қорқақтай оқыса, екіншіде сенімді оқиды және мағынасын түсінеді. Келесі күні бірінші сөзді бір рет, екінші сөзді екі рет оқиды. Осылайша күрделендіре беруге болады.

17.Кейбір сөздерді қайталап оқу.

18. Сөйлемді немесе өлеңді қайталап оқу.

Уақыт өте береді, баланың оқу қарқыны көтеріле түседі, мұғалім оның жетістігін белгілеп отырады, оқу жылдамдығының динамикасын байқап отырады. Сыныптағы басқа оқушылардан шапшаңырақ оқитын оқушылар тобының оқу жылдамдығының динамикасы мен баяуырақ оқитын оқушылар тобының оқу жылдамдығының динамикасының көрсеткіштерін салыстыра отырып, оқу жылдамдығы мен оның динамикасының өзара байланысын байқауға болады. Минутына 20 сөз оқитын оқушы минутына 70 сөз оқитынға қарағанда аз сөз қосады. Егер біріншілері 15 сөздей қосса, екіншілері екі есе көп 30 сөздей қосады. Минутына 20 сөз +15 сөз Минутына 70 сөз + 30 сөз . Баланың оқу жылдамдығын арттыру мақсатында осы тәсілдерді жүйелі қолдансаңыз, нәтиже берері сөзсіз.

Қолданылған әдебиеттер: