Хал?ымызды? шынайы тарихын, шежіресін, ?нерін ж?не ?дет – ??рпын толы? білетін ?аза? азаматы б?гінгі е?бек етіп ж?ргендер ішінде кемде – кем. Со??ы жылдары ?ана осы салада?ы ?дбиеттер шы?арылып, газет – журналдар мен радио, теледидарда ке?інен ??гіме бола бастады. Соны? ?серінен ?алы? т?манды жарып ?ткен ж?ргіншідей к?зіміз ашылып, ?ткен – кеткенге зер сала бастады?.
Ал алдымызда?ы балауса к?к ш?птей желкілдеп ?сіп келе жатан жас ?рпа?ты осы кезден хал?ыны? асыл д?ст?рінен, салтынан сусындатып ?сірсе, бойына ана с?тіндей сі?іп, б?л т?р?ыда саналы да патриот азамат болып ?сері с?зсіз. Хал?ыны? ерлігі, т?зімділігі, момынды?ы, ?она?жайлылы?ы, аршыл - м?рттігі, а?ынжандылы?ы бойларына дарыса, кім – кімнен де сорлы болмас еді. ?л балалар?а жігітерді? батырлы?ы, ?лкенді сыйлауы, ?йелдер мен ?зінен кішілерге ?ам?ор болуы ?лгі болар еді.
?ыз балалар?а аналары мен апаларыны? ибалылы?ы, ізеттігі, іскерлігі, таби?и с?лулы?ы, е?бекке т?зімділігі ?ла?ат боп ?алар еді.
Хал?ымызды? жас ?рпа?ты т?рбиелеуде атам?расы болып ?ал?ан асыл педагогикасы бар. Осы д?ст?рлі д?ріс тек со??ы онда?ан жылдарда ?ана шет ?а?пай к?й кешіп, орнын біры??ай европалы? ?лгідегі т?сілдер алмастырды. Соны? салдарынан ?лтты? ?рнек, ?лтты? мінез – ??лы?тан айрылып, д?б?р? к?й кештік.
?кесін ты?дамайтын ?л, шешесін ты?дамайтын ?ыз ?сті. Келе сала ?ариялардан ??тылуды? жолын ?арастыратын, ерінен ?стем билікке талпын?ан келін к?бейді. Сол келіндер ерлеріне билік ж?ргізуін ж?ргізіп алады да сы?арына айрылып, ?атар – ??рбысы сиреген жарым к??іл, жарты кеш ?ариялардан, ?лгі жігерсіз ?лдары ар?ылы «?ариялар ?йіне» ж?нелтті.
Д?р сілкінген жариялы? д?бірі жас ?рпа? т?рбиешісі м??алімдерді де о? – солына ?арап, онда?ан жылдар ?з ісіне к??ілі толмай, ?кініп ж?рген жайларыны? ?ыр – сырына к?зі жетіп, ашы? айту?а м?мкіндік берді. Республикамызда?ы ?зге басылымдар секілді, о?у – а?арту саласыны? газет – журналдары да ?лтты? т?рбиені ?алпына келтіру жайларын ?оз?ай бастады.
Мектептерді? ?ай - ?айсысында да б?гіндері ?стаз ?йелдер саны басымыра?. Олар – ана, ?йелмен тау?ыметін к?терушісі ?рі ?ызметкер. Сонды?тан ?о?амды? ж?мыстар?а, к?пшілік істерге ж?не мектептегі ірілі – ?са?ты т?рбиелік шаралар?а к?бірек ?атысу?а жа?дайлары келе бермейді. К?п ?атысып, жа?сы ж?мыс ат?арып ж?р дейтіндерімізді? ?йелмен жайын ойлап, тезірек ж?мысты ая?та?ысы келіп отыратынын жасыра алмаймыз. Со??ы жылдарда?ы бір жа?ты т?рбие ал?ан жас ?ыздарымызды? да, институт бітіріп педагог атан?анымен, т?рбие беру жа?ына келгенде, ?зі ?йренген же?іл де жел?кпе жол?а сы?арезулеп кететіні де белгілі. Міне, осылар мектептегі о?у т?рбие ж?мысына ?азіргі кезе?де елеулі ?сер тигізері с?зсіз.
?лкендерді? арасында да ?зімшілдік, к?ншілдік мінез – ??лы?тан аула? емес, баласын да осы жолмен ж?ргізетіндер бар екені белгілі. Олар к?біне мектепке дау айта келеді. Олар к?біне мектепке к?ршісіні?, ауылдастарыны? бала т?рбиесіне мін айта, солармен дауласа, арыз-ша?ым айта келеді. Міне, сонды?тан «Аталар ал?асы», «?желер ?лемі» деген екі ке?ес тобы ??рылды. Б?ларды? ал?а ?ой?ан ма?саты – ауыл адамдарына ата – д?ст?р ?йрету, кейінгі жастар?а ?ла?ат айту, ?з ?мір т?жірибелерін тарату, кеткен кемшіліктер болса ?алпына келтіруге ?ол ?шын беру. Ауылда?ы аталар мен ?желерді? б?л ке?ес топтары жас ?рпа?ты инабатты, иманж?зді етіп т?рбиелеу ?шін ?уелі ата – аналарды? ?здеріні? осы?ан сай ?негелі болуын ?ада?алайды, бас - к?з болады. ?йелмендегі кикілжі? ?й іші ше?берінен шы?ып бара жат?анда, осыа?са?алдар ал?асыны? к?мегіне ж?гінеді. А?са?алдар ал?асы а?ыл – ке?еспен ?згелерге ба?ыт – ба?дар беріп отырады. «?желер ?лемі» деп аталатын ке?есте – ?ыздарды?, келіншектерді?, жас аналарды? а?ыл – ке?ес беретін негізгі тірегі. Б?ларды? ?ай – ?айсысы да ?здерінен кейінгілерге б?рын?ы ?ткен шежірені, халы?ты? т?рбие саласын, т?рмыс-тіршілік ерекшеліктерді, ?мір мен д?ст?р салаларына білгендірді ?йретеді.?сіресе жастар?а ?лтты? ойындар (Асы? ойындарыны? т?рлері, «А?с?йек», «Алтыба?ан», «Орамал тастама?», «То?ыз??мала?», «?ашпа доп», т.б.), ?лтты? к?сіптер (а?аш шеберлігі, зергерлік, етікшілік, атбегілік, ??сбегілік, а?шылы?, т.б.), ?ыздар ?йренетін ?нерлер (ж?ннен істелетін б?йымдар: ж?н т?ту, ?ршы? иіру, ?рмек то?у, киім тігу, ас пісіру, т.б.), ?нерпазд? (жыршылы?, жыраулы?, ?ншілік, шешендік, билік айту, атты? спорт, т.б.) секілді алуан саланы ?амтитын д?ст?р д?рістерін беріп отырады.
Мектеп о?ушылар?а берілетін негізгі т?рбие ж?йелеріні? арнай ?лгі схемасын жіберіп отыр. ?р мектеп ?здеріні? т?р?ан жеріне шаруашылы?ы мен ?нерк?сібіні? ы??айына, экологиялы? жа?дайларына ж?не м?мкіндіктеріне ?арап, та?ырыптарын ?згертіп алуына болады.
О?у – білім, сапалы о?у тарауына халы?ты? т?рбие негізінде Шо?ан, Абай, Ыбырайды?, т.б. азаматтарды? ?ылым – білім туралы пікірлерін айтатын т?рбие са?аттарды, о?ушыларын слетін ?ткізген абзал. ?аныш, М?хтар, Ж?сіпбек, Ма?жан секілді данышпандарды? о?уы, білім алуы туралы да т?рбиелік шаралар белгілеу керек. ?аза?станны? ?р айма?ында ту?ан топыра?тан т?леп ?ш?ан ?айраткерлерін ?атыстырып отырса, ??ба – ??п.
Адамгершілік пен ?дептілік. Халы?ты? т?рбиелік ?а?идалары, сыйласты? пен ??рмет, ?арындас абыройы, же?ге сыйласты?ы, жынысты? т?сіністік, тентек пен теліні тезге салу, арлылы? пен адалды? жайында?ы м?селелер ?амтылады.
Саяси - ?леуметтік т?рбие. ?аза?стан т??керіс жылдарында, жа?а талап ж?не біз, егемендік пен т?уелсіздік, бейбітшілік, ?аза?станны? саяси картасы, халы? ?азынасы, тарихи орындар ж?нінде ке? м?лімет беретін шаралар белгіленеді.
Ерлік, денсаулы?, Отан ?ор?ау ж?не ту?ан жер. Ерте кездегі к?п ерлер, ?ажым??ан ?айраты, Отан ?шін от кешкендер, шаруалар к?терілісіні? к?семі, ту?ан жерді? таби?атын да ?ор?ау парыз, жергілікті батыр атында?ы ж?лде ?шін спортты? ойындар т.б. осы секілді м?селелерді ?амту керек.
Тарих та?ылымдары. Жеті ата?ды білесі? бе? ?аза? ?айдан шы??ан? (Шежіре мен тарихи деректер) А?табан ш?бырынды, а?та?да? жылдар, к?нек?з ?артпен с?хбат, тарихи орын?а саяхат секілді ж?йттер белгіленеді.
?семдік ж?не ?нер. ?ажайып ?имараттар, ?сем ?уендер, шынайы шеберлер, зерделі зергерлер, жыраулар, к?й ??діреті, ?нерпаздармен кездесулер, музейлер мен ойын – сауы?тар?а апару секілді т?рбиелік шаралар.
Досты? ж?не интернационализм, елдік пен бірлік, ?лем балаларыны? досты?ы, ?нер бірлігі, ?зара к?мек, шетелдегі ?аза?тар туралы келелі пікір ?оз?айтын шаралар мен кездесулер ?ткізу.
Байлы?, ?немшілдік ж?не болаша?. Жер байлы?ы ?лшеулі, ?з меншігін ж?не ?о?амды? байлы?, табысты? к?зін таба білу, ?айта пайдалану?а болатын шикізаттар, экономиспен, ?оры?шымен кездесулер кен орнына, ??рылыс ала?ына, т.б. ?нерк?сіп цехтарына экскурсия жасау.
Хал?ыны? тілі мен ?дебиеті ж?не м?дениеті. Тілі? – ары?, намысы?, шешендік ?нер, билік айту, тіл тазалы?ы туралы, мектепішілік айтыс ?ткізу, жыр – терме кеші, с?зсайыс, шы?арма жаз?ызу, ?деби музейлерге саяхат жасау.
.Е?бек ж?не к?сіптік ба?дар. Е?беккер мен жал?ау, е?бек
басталуы, е?бек жемісі, алуан маманды?, жо?ары немес арнаулы
орта о?у орындарыны? ?кілдерімен, бесаспап мамандармен
с?хбаттасу, шеберхана?а саяхат жасау.
О?ушылар ?абілетін ?штау, О?ушыны? бос уа?ыты, ?ай п?н
Просмотр содержимого документа
«Баяндама "?лтты? т?р?ыда?ы т?лім - т?рбие" »
Ұлттық тұрғыдағы тәлім -тәрбие
Халқымыздың шынайы тарихын, шежіресін, өнерін және әдет – ғұрпын толық білетін қазақ азаматы бүгінгі еңбек етіп жүргендер ішінде кемде – кем. Соңғы жылдары ғана осы саладағы әдбиеттер шығарылып, газет – журналдар мен радио, теледидарда кеңінен әңгіме бола бастады. Соның әсерінен қалың тұманды жарып өткен жүргіншідей көзіміз ашылып, өткен – кеткенге зер сала бастадық.
Ал алдымыздағы балауса көк шөптей желкілдеп өсіп келе жатан жас ұрпақты осы кезден халқының асыл дәстүрінен, салтынан сусындатып өсірсе, бойына ана сүтіндей сіңіп, бұл тұрғыда саналы да патриот азамат болып өсері сөзсіз. Халқының ерлігі, төзімділігі, момындығы, қонақжайлылығы, аршыл - мәрттігі, ақынжандылығы бойларына дарыса, кім – кімнен де сорлы болмас еді. Ұл балаларға жігітердің батырлығы, үлкенді сыйлауы, әйелдер мен өзінен кішілерге қамқор болуы үлгі болар еді.
Қыз балаларға аналары мен апаларының ибалылығы, ізеттігі, іскерлігі, табиғи сұлулығы, еңбекке төзімділігі ұлағат боп қалар еді.
Халқымыздың жас ұрпақты тәрбиелеуде атамұрасы болып қалған асыл педагогикасы бар. Осы дәстүрлі дәріс тек соңғы ондаған жылдарда ғана шет қақпай күй кешіп, орнын бірыңғай европалық үлгідегі тәсілдер алмастырды. Соның салдарынан ұлттық өрнек, ұлттық мінез – құлықтан айрылып, дүбәрә күй кештік.
Әкесін тыңдамайтын ұл, шешесін тыңдамайтын қыз өсті. Келе сала қариялардан құтылудың жолын қарастыратын, ерінен үстем билікке талпынған келін көбейді. Сол келіндер ерлеріне билік жүргізуін жүргізіп алады да сыңарына айрылып, қатар – құрбысы сиреген жарым көңіл, жарты кеш қариялардан, әлгі жігерсіз ұлдары арқылы «Қариялар үйіне» жөнелтті.
Дүр сілкінген жариялық дүбірі жас ұрпақ тәрбиешісі мұғалімдерді де оң – солына қарап, ондаған жылдар өз ісіне көңілі толмай, өкініп жүрген жайларының қыр – сырына көзі жетіп, ашық айтуға мүмкіндік берді. Республикамыздағы өзге басылымдар секілді, оқу – ағарту саласының газет – журналдары да ұлттық тәрбиені қалпына келтіру жайларын қозғай бастады.
Мектептердің қай - қайсысында да бүгіндері ұстаз әйелдер саны басымырақ.. Олар – ана, үйелмен тауқыметін көтерушісі әрі қызметкер. Сондықтан қоғамдық жұмыстарға, көпшілік істерге және мектептегі ірілі – ұсақты тәрбиелік шараларға көбірек қатысуға жағдайлары келе бермейді. Көп қатысып, жақсы жұмыс атқарып жүр дейтіндеріміздің үйелмен жайын ойлап, тезірек жұмысты аяқтағысы келіп отыратынын жасыра алмаймыз. Соңғы жылдардағы бір жақты тәрбие алған жас қыздарымыздың да, институт бітіріп педагог атанғанымен, тәрбие беру жағына келгенде, өзі үйренген жеңіл де желөкпе жолға сыңарезулеп кететіні де белгілі. Міне, осылар мектептегі оқу тәрбие жұмысына қазіргі кезеңде елеулі әсер тигізері сөзсіз.
Үлкендердің арасында да өзімшілдік, күншілдік мінез – құлықтан аулақ емес, баласын да осы жолмен жүргізетіндер бар екені белгілі. Олар көбіне мектепке дау айта келеді. Олар көбіне мектепке көршісінің, ауылдастарының бала тәрбиесіне мін айта, солармен дауласа, арыз-шағым айта келеді. Міне, сондықтан «Аталар алқасы», «Әжелер әлемі» деген екі кеңес тобы құрылды. Бұлардың алға қойған мақсаты – ауыл адамдарына ата – дәстүр үйрету, кейінгі жастарға ұлағат айту, өз өмір тәжірибелерін тарату, кеткен кемшіліктер болса қалпына келтіруге қол ұшын беру. Ауылдағы аталар мен әжелердің бұл кеңес топтары жас ұрпақты инабатты, иманжүзді етіп тәрбиелеу үшін әуелі ата – аналардың өздерінің осыған сай өнегелі болуын қадағалайды, бас - көз болады. Үйелмендегі кикілжің үй іші шеңберінен шығып бара жатқанда, осыақсақалдар алқасының көмегіне жүгінеді. Ақсақалдар алқасы ақыл – кеңеспен өзгелерге бағыт – бағдар беріп отырады. «Әжелер әлемі» деп аталатын кеңесте – қыздардың, келіншектердің, жас аналардың ақыл – кеңес беретін негізгі тірегі. Бұлардың қай – қайсысы да өздерінен кейінгілерге бұрынғы өткен шежірені, халықтың тәрбие саласын, тұрмыс-тіршілік ерекшеліктерді, өмір мен дәстүр салаларына білгендірді үйретеді.Әсіресе жастарға ұлттық ойындар (Асық ойындарының түрлері, «Ақсүйек», «Алтыбақан», «Орамал тастамақ», «Тоғызқұмалақ», «Қашпа доп», т.б.), ұлттық кәсіптер (ағаш шеберлігі, зергерлік, етікшілік, атбегілік, құсбегілік, аңшылық, т.б.), қыздар үйренетін өнерлер (жүннен істелетін бұйымдар: жүн түту, ұршық иіру, өрмек тоқу, киім тігу, ас пісіру, т.б.), өнерпаздқ (жыршылық, жыраулық, әншілік, шешендік, билік айту, аттық спорт, т.б.) секілді алуан саланы қамтитын дәстүр дәрістерін беріп отырады.
Мектеп оқушыларға берілетін негізгі тәрбие жүйелерінің арнай үлгі схемасын жіберіп отыр. Әр мектеп өздерінің тұрған жеріне шаруашылығы мен өнеркәсібінің ыңғайына, экологиялық жағдайларына және мүмкіндіктеріне қарап, тақырыптарын өзгертіп алуына болады.
Оқу – білім, сапалы оқу тарауына халықтық тәрбие негізінде Шоқан, Абай, Ыбырайдың, т.б. азаматтардың ғылым – білім туралы пікірлерін айтатын тәрбие сағаттарды, оқушыларын слетін өткізген абзал. Қаныш, Мұхтар, Жүсіпбек, Мағжан секілді данышпандардың оқуы, білім алуы туралы да тәрбиелік шаралар белгілеу керек. Қазақстанның әр аймағында туған топырақтан түлеп ұшқан қайраткерлерін қатыстырып отырса, құба – құп.
Адамгершілік пен әдептілік. Халықтың тәрбиелік қағидалары, сыйластық пен құрмет, қарындас абыройы, жеңге сыйластығы, жыныстық түсіністік, тентек пен теліні тезге салу, арлылық пен адалдық жайындағы мәселелер қамтылады.
Саяси - әлеуметтік тәрбие. Қазақстан төңкеріс жылдарында, жаңа талап және біз, егемендік пен тәуелсіздік, бейбітшілік, Қазақстанның саяси картасы, халық қазынасы, тарихи орындар жөнінде кең мәлімет беретін шаралар белгіленеді.
Ерлік, денсаулық, Отан қорғау және туған жер. Ерте кездегі көп ерлер, Қажымұқан қайраты, Отан үшін от кешкендер, шаруалар көтерілісінің көсемі, туған жердің табиғатын да қорғау парыз, жергілікті батыр атындағы жүлде үшін спорттық ойындар т.б. осы секілді мәселелерді қамту керек.
Тарих тағылымдары. Жеті атаңды білесің бе? Қазақ қайдан шыққан? (Шежіре мен тарихи деректер) Ақтабан шұбырынды, ақтаңдақ жылдар, көнекөз қартпен сұхбат, тарихи орынға саяхат секілді жәйттер белгіленеді.
Әсемдік және өнер. Ғажайып ғимараттар, әсем әуендер, шынайы шеберлер, зерделі зергерлер, жыраулар, күй құдіреті, өнерпаздармен кездесулер, музейлер мен ойын – сауықтарға апару секілді тәрбиелік шаралар.
Достық және интернационализм, елдік пен бірлік, әлем балаларының достығы, өнер бірлігі, өзара көмек, шетелдегі қазақтар туралы келелі пікір қозғайтын шаралар мен кездесулер өткізу.
Байлық, үнемшілдік және болашақ. Жер байлығы өлшеулі, өз меншігін және қоғамдық байлық, табыстың көзін таба білу, қайта пайдалануға болатын шикізаттар, экономиспен, қорықшымен кездесулер кен орнына, құрылыс алаңына, т.б. өнеркәсіп цехтарына экскурсия жасау.
Халқының тілі мен әдебиеті және мәдениеті. Тілің – арың, намысың, шешендік өнер, билік айту, тіл тазалығы туралы, мектепішілік айтыс өткізу, жыр – терме кеші, сөзсайыс, шығарма жазғызу, әдеби музейлерге саяхат жасау.
.Еңбек және кәсіптік бағдар. Еңбеккер мен жалқау, еңбек
басталуы, еңбек жемісі, алуан мамандық, жоғары немес арнаулы
орта оқу орындарының өкілдерімен, бесаспап мамандармен
сұхбаттасу, шеберханаға саяхат жасау.
Оқушылар қабілетін ұштау, Оқушының бос уақыты, қай пән
ұнайды? Нені ұнатасың? Үйірме мүшелерінің шығармашылық
есебі, дарындыдан бата алу секілді келелі де киелі шаралар.
Халықты (ұлттық) ойындар. Ұлттық ойындар үйрену, жарыстар өткізу. Наурыз мерекесінде, «Алтыбақан» кезінде, тақырыптық кештерде, ұлттық ойындарды ұтымды ұйымдастыру, үлкендерден ұлттық ойындар үйрететін қоғамдық негіздегі үйірмелер ашуды жоспарлау.
Мектеп, үйелмен және жұртшылық. Бақытты үйелмен туралы мектеп кеңесі және тәрбиелік тағылым, ұстаз ұлағаты, кәсіпорындағы қамқоршы ағалар, т.б. мәселелер қамтылған шараларды да оқушылардың қатыосуы арқылы өткізуді жоспарлаған жөн.
Біз бұл тақырыптарды тек үлгі, бағыт ретінде ғана ұсынып отырмыз. Тақырыптарға ұлттық өрнек, айшықты атаулар тауып, атының өзі халқының сөз өрнегіне айрықша, мән беретіндігін көрсетіп тұрғаны құба – құп.
