Almasíqtí oqítíwda «balíq súyegi» usílín qollaníw

Nókis qalalıq 1-sanlı qánigelestirilgen mámleketlik ulıwmabilimberiw mektebiniń baslawısh klass muǵallimi Xalimova Rano Sarvarovnanıń «Almasıqtı oqıtıwda «Balıq súyegi» usılın qollanıw» atamasındaǵı ilimiy maqalasına

Pikir

Almasıqlardıń ózine tán morfologiyalıq ózgesheligi tómendegilerden ibarat: olar sóz jasawshı, forma jasawshı yamasa sóz túrlewshi qosımtalarǵa iye emes. Qaysı sóz shaqabınıń ornına qollanılsa, sol sóz shaqabınıń forma jasawshı hám sóz ózgertiwshi qosımtaların qabıl ete aladı.

Sóz shaqaplarınıń ishinde almasıqlar ózine tán leksika-semantikalıq, morfologiyalıq hám sintksislik ózgesheliklerge iye sózler toparı. Almasıqlar basqa sóz shaqaplarınday zat-qubılıslardı, yamasa olardıń sanın, bolmasa kelbetin tikkeley atamay, al olardı siltep kórsetedi. Demek, olardıń mánisi tek kontekstte ǵana ayqın boladı.

Mine usınday ózgesheliklerdi R.Xalimova baslawısh klaslarda almasıq sóz shaqabın oqıtıwda «Balıq súyegi» usılın qollanıw arqalı oqıwshılarǵa túsindiriw múmkinshiliklerin jaratıwushınilimiy-metodikalıqmaqalajazǵan.

Avtor maqalada qaraqalpaq xám basqa tillerde jarıq kѳrgen metodikalıq ádebiyatlardan orınlı paydalana alǵan, olardı teoriyalıq jaqtan analizlay otırıp, durıs juwmaq shıǵarǵan hám óz pikirlerin bildirgen.

Xalimova Rano Sarvarovnanıń «Almasıqtı oqıtıwda «Balıq súyegi» usılın qollanıw» atamasındaǵı ilimiy-metodikalıq maqalası baspada járiyalaw ushın ılayıqlı dep esaplayman.

Ájiniyaz atındaǵı NMPI,

qaraqalpaq tili kafedrası docenti: f.i.k. Seydullaeva D.

ALMASÍQTÍ OQÍTÍWDA

«BALÍQ SÚYEGI» USÍLÍN QOLLANÍW

Xalimova Rano Sarvarovna

[email protected]

Nókisqalası 1-sanlıqánigelestirilgen mámleketlik

Ulıwmabilimberiw mektebi, baslawısh klass muǵallimi

Annotaciya: Oqıwshılarǵa atlıq, kelbetlik, sanlıq hám ráwish sóz shaqabınıń ornına almasıp qollanılatuǵın almasıqlar boyınsha «Balıq súyegi» metodı arqalı túsinik beriw. Almasıqlardan jasalǵan ol (olar) sóylewshi hám tıńlawshıdan basqa adamlar hám janlı, jansız predmetlerdi bildiretuǵınlıǵı haqqında maǵlıwmat beriw.

Kalit so‘zlar: betlew, siltew, ózlik, soraw - qatnas, jámlew, belgilew, bolımsızlıq, belgisizlik almasıqları.

Sóz shaqaplarınıń ishinde almasıqlar ózine tán leksika-semantikalıq, morfologiyalıq hám sintksislik ózgesheliklerge iye sózler toparın quraydı. Olar basqa sóz shaqaplarınday zatlardı, olardıń sanın, kelbetin tikkeley atamay tek ǵana olapdı siltep kórsetedi. Demek, olardıń mánisi kontekstte ǵana anıqlanadı.

Almasıqlar tiykarǵı atawısh sóz shaqaplarınday ózine tán arnawlı sóz ózgertiwshi formalarına iyeemes. Olar qaysı sóz shaqaplarına qatnaslı bolıp kelse, sol sóz shaqaplarına tiyisli bolǵan qosımtalar menen ózgeredi.

Biziń maqalamızda almasıq sóz shaqabın mekteplerde okıtıw barısında

interaktiv metodlardıń biribolǵan «Balıq súyegi» usılın qollanıwdı basshılıqqa aldıq.

Bul usıldı aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar ishinde qollanıwı boyınsha eń kóp taraǵanı, sebebi bunda oqıwshılarǵa bilim beriwde ónimli hám taza temanı túsindiriw boyınsha yaki ótilgen temanı bekkemlew boyınsha da jaqsı nátiyje beretuǵın usıl. Onı ótkeriw ushın taxtaǵa tómendegi kóriniste balıqtıń súyegin sızamız.

Bul balıq súyeginiń sızılması mashqalanıń tolıq sheńberin táriyiplew hám onıń sheshimin tabıwǵa imkaniyat beredi, oqıwshıllarda sistemalı, dóretiwshilik, shólkemlestiriwshilik, izleniwshilik kónlikpelerin rawajlandıradı. «Súyek»tiń joqarı bólimine mashqala ishinen mashqala jazıladı, tómengi bólimine bolsa – bul mashqala ishindegi mashqala ámelde bar ekenligin tastıyıqlawshı faktler jazıladı. Bunıń ushın oqıwshılar kishi topalarǵa birlesedi, kestelerdi salıstıradı hám qosımshalar kiritedi. Ulıwma kestege jámleydi, eń sońında nátiyjeler prezintaciyası isleydi.

Almasiqlardı «Balıq súyegi» usılı tiykarında oqıwshılarǵa túsindiriw ushın taxtaǵa tómendegi sızılmanı sızamız hám sorawlar beremiz, máselen,

Almasıq sóz shaqabın oqıtıwda «Balıq súyegi» usılın qollanıw ushın balıq súyegin ele de kóbirek sızıwǵa hám sorawlardı beriwge boladı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:

1. Абдиназимов Ш.Н. «Тил – миллеттиң руўхы.» - Ташкент: «Mumtoz so‘z», 2017.

2. Allaniyazova Sh., Táńirbergenov J. «Qaraqalpaq tilin oqıtıwda innovaciyalıq teхnologiyalar». Oqıw qollanba. - Nókis: 2015.

3