?аза? тілі ж?не ?дебиеті саба?тарында ?зге ?лт ?кілдеріні? шы?армашылы? де?гейлерін дамытуды? тиімді жолдары.
?азіргі заманда ?аза?станны? ?зіне ?ана т?н ?лтты? сипаты бар білім беру ж?йесін одан ?рі дамыту,білім беру сапасында ?лемні? бас?ада алды??ы ?атарлы беделді де,белді елдерімен ?атар ж?мыс жасау,?аза? тілін дамытуда ?зіндік ?лес ?осу,б?кіл ?лемдік де?гейге к?теру, білім беру ісінде ?леуметтік ке?істікке шы?у алда?ы т?р?ан міндеттер.
Келер ?рпа??а ?о?ам талабына сай т?рбие мен білім беруде м??алімдерді? инновациялы? іс-?рекетіні? ?ылыми-педагогикалы? негіздерін ме?геру-ма?ызды м?селелерді? бірі.
Д?ст?рлі сыныпты? – саба? ж?йесіні? барлы? элементеріні? ж?не саба?ты ??растыру техноглогияларын ?олданумен ?атар, м??алім келесі педагогикалы? технологияларды пайдалана алады: Ойын технологиялары, проблемаларды о?ыту, о?у зерттеуін ?йымдастыру технологиясы, жобалау ?дісі, а?паратты? – комуникациялы? технологиялар ар?ылы о?ушыларды? соны? ішінде ?зге ?лт ?кілдерінні? шы?армашылы? де?гейлерін дамыту ?шін ойын технолгиясын тиімді пайдалу болып табылады.
Ойын – о?ушыларды?, соны? ішінде ?зге ?лт ?кілдеріне шынайы ж?не ойлап тап?ан шынды?ына тез, еркін енуіне, ?зіндік «Мені?» ?алыптастыру?а ж?не шы?армашылы??а, белсенділікке, ?зін-?зі дамыту?а м?мкіндік береді. («Мен о?ушымын», «Мен ж?не мені? отбасым», «Мен жолаушымын», «Біз жолаушымыз», «Адамдарды? к?сібі», «Мен к?сіпкермін», «Біз ?она?тамыз») М?ндай ойын т?рлеріні? ерекшелігі - жо?ары к??іл-к?йде ойналатын р?лдер шынайы сезімге, ой?а, ниетке толы болады ж?не бала ?лкендер сия?ты д?рігер, эколог, жол к?рсетуші бол?ысы келеді. Б?л ойындарда балаларды? мінез-??лы?тары мен іс-?рекеттері реттеледі. Ойын іс-?рекетіні? мотивациясы еркіндікті, та?дау м?мкіндігін, ?ажеттілігін, ?з-?зіне сенімін, ?зін-?зі дамытуын ?амтамасыз етеді.
Сонымен, ойын ар?ылы келесі ма?ызды міндеттер : ?зге ?лт ?кілдерін ?о?амды? ?атынастар?а бейімделуі, жалпыадамзатты? м?дени ??ндылы?тар мен ?рт?рлі ?лт ?кілдеріні? м?дениеттерін ме?геруі; баланы? шынайы адамгершілік коммуникация?а енуіне м?мкіндік беретін коммуникативті іс-?рекеттерді? к?рініс табуы ж?зеге асырылады. М??алім ойын технологияларын пайдалана отырып, баланы? ?р ?ырынан к?рінуіне (интеллектуалдылы?, шы?армашылы?, эмоционалдылы?, коммуникативтік) ж?не оны? мінез-??л?ында, ?арым-?атынасында, о?уында пайда болатын ?рт?рлі ?иынды?тарды же?уге жа?дай жасайды.
Орыс сыныптарында о?ылатын ?аза? тілі п?ніні? к?здейтін негізгі ма?саты – о?ушыларды белгілі д?режеде ?аза?ша с?йлеуге, ?з ойын бас?а?а жеткізе алатын біруді? с?йлеген с?зін, жаз?аны? т?сіне алатын д?режеге жеткізу.
?аза? тілі саба?ында ойын элементтерін кіріктіре отырып шы?армашыл т?л?аны ?алыптастыру м??алімні? міндеті.
О?ушыларды? білімге ынтасыны? болуы, оларды? саба?та?ы белсе?ділігіні? артуына білім сапасыны? жо?арылауына, білім алуды? пайдасын т?сінуді? ?алыптасуына м?мкіндік береді, жалпы айт?анда о?у процесіні? де?гейін к?тереді. Білім беруді? ??рылысын, о?ушылар м??алім кой?ан ма?саттарды т?сінетіндей, ?абылдайтындай етіп ??ру керек ж?не о?ушы м??алім ?ой?ан ма?сатты белсенді ж?зеге асырушысы болуы тиіс.
О?ушыларды? білімге ы?ыласын, ынтасын, ?ызы?ушылы?ын арттыруды? е? жа?сы жолыны? бірі — саба?та ойындарды ?олдану. Ойын, білім алу, е?бек ету — адамны? негізгі ?айраткерліктері. Ойын - ?р?ашан кішкене білім, кішкене білім бола отырып, баланы білім алу?а, е?бекке дайы?дайды. Ойынды алданыш ж?не к??іл к?теру деп ойлайтындар ?ателеседі. Кейбір педагогтар мен психологтарды? мектеп жасында?ы балалар, ойын жасынан ?тіп кетті, — деуі бекер. Ойында?ы о?и?а-жайлар саба??а ?р ?илылы? н?р береді, саба?ты ?ызы? етеді, о?ан эмоциялы? бояу береді.
Мектепте балалар саба? ?стінде бір-бірімен с?йлеспейді. Балалар с?йлескен жа?дайда, ол т?ртіпті б?з?ан болып есептеледі, м??алімнен ескерту алады. Ойын жа?дайын балалар саба? барысында бір-бірімен а?парлармен алмасатындай, а?ылдасатындай, бір-біріне д?лелдей алатындай, бір-бірін ба?алайтындай етіп, ?йымдастыру керек. Ойы?дар ?олданыл?ан саба?тарда о?ушылар белсенділік к?рсетеді. Б?лай болу барлы? ойын?а т?н н?рсе, оны? топты? т?рде ?туіне байланысты. Топты? т?рде саба?та?ы білім алу, традициялык білім беру «м??алім — о?ушы» ?рнегін к?рделендіреді. Я?ни, ?рнек былай к?рделенеді: «м??алім — топ — о?ушы», б?дан келесі ?рнек туындайды: «о?ушы — о?ушы». «О?ушы — о?ушы» ж?йесінде «топ-о?ушы», «о?ушы — топ» ?рнектері ?здігінен туындап жатады ж?не о?ушылар білмейтіндерін к?рсетуге тырыспайды. Балалар бір-біріні? ойларымен пікірлерімен алмасады, д?лелдейді, ?ателеседі, ?з ойларын орта?а салады, негіздейді, тексереді, ?ателерін т?зейді. Ойын барысында?ы пікірлер алмасу н?тижесінде, о?у материалдарын жылдам ж?не жа?сыра? игереді, ?иынды?тарды бірге шешеді. М?ндай жа?дайда, барлы? балалар ал?а жылжиды, білімдері тере? балаларды? тежелмеуін, білімі т?мен балаларды? ал?а ?мтылуына м?мкіндік береді.
М??алімні? е? басты ма?саты — саба? ма?саты мен ?олданылатын ойынны? ма?сатын ескере отырып, саба?тар мен сыныптан тыс саба?тарда, оны орынды ?олдана білу. О?ушылар мен м??алімні? ойын?а ынтасы бол?ан жа?дайда ?ана, ойын ж?руі м?мкін. Еш?андай ойынды формалды ойнау?а болмайды. ?рбір дидактикалы? ойын?а, бір жа?ынан дидактикалы? жатты?уларды орындау т?н, мысалы: зат?а немесе ??былыс?а жалпы сипат беру, оларды? ерекшеліктерін табу сия?ты ж?мыстар, о?ушыларды ??састы?ты, айырмашылы?ты,??былыстарды табу?а, бай?ау?а баулиды. Б?л ма?ынада?ы ойындарды? ?йрету ?асиеті бар. Ендігі бір жа?ынан, дидактикалы? ойындар?а т?н н?рсе ойнау. О?ушыны? назары біріншіден со?ан ауады, ал ойын барысында ойынны? білім беру ма?сатыны? калай орындалатынды?ы бай?алмай ?алады. Сонды?тан, саба?тарда ?тілетін ойындар о?ушылар?а ж?й саба? ретінде емес, ж?й алданыш ретінде де емес, ?ызы?ты ж?мыс ретінде беріледі. Ойынды ж?ргізу ?шін сынып командалар?а б?лінеді. Команда ??рамын ?алаулары бойынша жасау?а болар еді, дегенмен топ ??рамы аралас ж?не топтарды? к?штері те? болуы керек. Осындай жа?дайда о?ушыларды? жан-жа?ты болуына, шы?армашылы?ы де?гейі жа?сы дамиды.
?азіргі м??алім ?рбір саба??а, та?ырып?а ж?не ?р сыныпты? ?зіндік ерекшеліктеріне байланысты о?ытуды? ?р т?рлі ?дістері мен формаларын та?дай білуі ?ажет. Сонымен ?атар о?ушыларды ?зіндік ж?мыска ?йрету, оларды? ізденісін ?йымдастыру ж?не кейбір материалдарды ке? к?лемде беріп, т?рбиелік ма?сат?а жету ?шін де о?ыту формаларын тандай білу керек.
Бір саба?ты? ?зінде ?олданатын ?дістерді кезектестіріп, о?ушыларды шаршатпай, материалды ?ызы?ты жеткізе білуді де ескерген ж?н.
?зара ?атынас?а ж?не с?йлесуге ??рыл?ан о?ыту о?у процесінде белсенді формаларды ?олдану ар?ылы іске асырылады. Олар:
Топты? , ж?пты?, ?жымды?.
О?ытуды? б?л формалары жалпы немесе ??рылымды? деп аталады.
?зге ?лт ?кілдеріне дидактикалы? ойындар-о?ыту ?те ма?ызды ж?не ?ажет. Дидактикалы? ойындар бай?ампазды?, елестету, есте са?тау, ?аза? тілінде с?йлеу, ойлау ?абілеттерін, шы?армашылы?ын дамытады. Оны? ма?саты: Жа?аша білім беру мазм?нына к?шу, на?ты іс-?рекет ж?ргізу, ізденушілікпен ж?мыс істейтін о?ушы т?рбиелеу.
Міндеттері: О?ушыны? ?ызы?ушылы?ын арттыру, Іскерлік ойындар ?йымдастыру, Теория мен практиканы ?штастыру, шы?армашылы?ын дамыту.
Просмотр содержимого документа
«А?т?бе облысы , Шал?ар ауданы № 5 мектеп »
Ақтөбе облысы
Шалқар ауданы
№5 орта мектептің
қазақ тілі пәні мұғалімі
Дүйсембаева Ақтоты Әмірқызы
Қазақ тілі және әдебиеті сабақтарында өзге ұлт өкілдерінің шығармашылық деңгейлерін дамытудың тиімді жолдары.
Қазіргі заманда Қазақстанның өзіне ғана тән ұлттық сипаты бар білім беру жүйесін одан әрі дамыту,білім беру сапасында әлемнің басқада алдыңғы қатарлы беделді де,белді елдерімен қатар жұмыс жасау,қазақ тілін дамытуда өзіндік үлес қосу,бүкіл әлемдік деңгейге көтеру, білім беру ісінде әлеуметтік кеңістікке шығу алдағы тұрған міндеттер.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру-маңызды мәселелердің бірі.
Дәстүрлі сыныптық – сабақ жүйесінің барлық элементерінің және сабақты құрастыру техноглогияларын қолданумен қатар, мұғалім келесі педагогикалық технологияларды пайдалана алады: Ойын технологиялары, проблемаларды оқыту, оқу зерттеуін ұйымдастыру технологиясы, жобалау әдісі, ақпараттық – комуникациялық технологиялар арқылы оқушылардың соның ішінде өзге ұлт өкілдеріннің шығармашылық деңгейлерін дамыту үшін ойын технолгиясын тиімді пайдалу болып табылады.
Ойын – оқушылардың, соның ішінде өзге ұлт өкілдеріне шынайы және ойлап тапқан шындығына тез, еркін енуіне, өзіндік «Менің» қалыптастыруға және шығармашылыққа, белсенділікке, өзін-өзі дамытуға мүмкіндік береді. («Мен оқушымын», «Мен және менің отбасым», «Мен жолаушымын», «Біз жолаушымыз», «Адамдардың кәсібі», «Мен кәсіпкермін», «Біз қонақтамыз») Мұндай ойын түрлерінің ерекшелігі - жоғары көңіл-күйде ойналатын рөлдер шынайы сезімге, ойға, ниетке толы болады және бала үлкендер сияқты дәрігер, эколог, жол көрсетуші болғысы келеді. Бұл ойындарда балалардың мінез-құлықтары мен іс-әрекеттері реттеледі. Ойын іс-әрекетінің мотивациясы еркіндікті, таңдау мүмкіндігін, қажеттілігін, өз-өзіне сенімін, өзін-өзі дамытуын қамтамасыз етеді.
Сонымен, ойын арқылы келесі маңызды міндеттер : өзге ұлт өкілдерін қоғамдық қатынастарға бейімделуі, жалпыадамзаттық мәдени құндылықтар мен әртүрлі ұлт өкілдерінің мәдениеттерін меңгеруі; баланың шынайы адамгершілік коммуникацияға енуіне мүмкіндік беретін коммуникативті іс-әрекеттердің көрініс табуы жүзеге асырылады. Мұғалім ойын технологияларын пайдалана отырып, баланың әр қырынан көрінуіне (интеллектуалдылық, шығармашылық, эмоционалдылық, коммуникативтік) және оның мінез-құлқында, қарым-қатынасында, оқуында пайда болатын әртүрлі қиындықтарды жеңуге жағдай жасайды.
Орыс сыныптарында оқылатын қазақ тілі пәнінің көздейтін негізгі мақсаты – оқушыларды белгілі дәрежеде қазақша сөйлеуге, өз ойын басқаға жеткізе алатын бірудің сөйлеген сөзін, жазғаның түсіне алатын дәрежеге жеткізу.
Қазақ тілі сабағында ойын элементтерін кіріктіре отырып шығармашыл тұлғаны қалыптастыру мұғалімнің міндеті.
Оқушылардың білімге ынтасының болуы, олардың сабақтағы белсеңділігінің артуына білім сапасының жоғарылауына, білім алудың пайдасын түсінудің қалыптасуына мүмкіндік береді, жалпы айтқанда оқу процесінің деңгейін көтереді. Білім берудің құрылысын, оқушылар мұғалім койған мақсаттарды түсінетіндей, қабылдайтындай етіп құру керек және оқушы мұғалім қойған мақсатты белсенді жүзеге асырушысы болуы тиіс.
Оқушылардың білімге ықыласын, ынтасын, қызығушылығын арттырудың ең жақсы жолының бірі — сабақта ойындарды қолдану. Ойын, білім алу, еңбек ету — адамның негізгі қайраткерліктері. Ойын - әрқашан кішкене білім, кішкене білім бола отырып, баланы білім алуға, еңбекке дайыңдайды. Ойынды алданыш және көңіл көтеру деп ойлайтындар қателеседі. Кейбір педагогтар мен психологтардың мектеп жасындағы балалар, ойын жасынан өтіп кетті, — деуі бекер. Ойындағы оқиға-жайлар сабаққа әр қилылық нәр береді, сабақты қызық етеді, оған эмоциялық бояу береді.
Мектепте балалар сабақ үстінде бір-бірімен сөйлеспейді. Балалар сөйлескен жағдайда, ол тәртіпті бүзған болып есептеледі, мұғалімнен ескерту алады. Ойын жағдайын балалар сабақ барысында бір-бірімен ақпарлармен алмасатындай, ақылдасатындай, бір-біріне дәлелдей алатындай, бір-бірін бағалайтындай етіп, ұйымдастыру керек. Ойыңдар қолданылған сабақтарда оқушылар белсенділік көрсетеді. Бұлай болу барлық ойынға тән нәрсе, оның топтық түрде өтуіне байланысты. Топтық түрде сабақтағы білім алу, традициялык білім беру «мұғалім — оқушы» өрнегін күрделендіреді. Яғни, өрнек былай күрделенеді: «мұғалім — топ — оқушы», бұдан келесі өрнек туындайды: «оқушы — оқушы». «Оқушы — оқушы» жүйесінде «топ-оқушы», «оқушы — топ» өрнектері өздігінен туындап жатады және оқушылар білмейтіндерін көрсетуге тырыспайды. Балалар бір-бірінің ойларымен пікірлерімен алмасады, дәлелдейді, қателеседі, өз ойларын ортаға салады, негіздейді, тексереді, қателерін түзейді. Ойын барысындағы пікірлер алмасу нәтижесінде, оқу материалдарын жылдам және жақсырақ игереді, қиындықтарды бірге шешеді. Мұндай жағдайда, барлық балалар алға жылжиды, білімдері терең балалардың тежелмеуін, білімі төмен балалардың алға ұмтылуына мүмкіндік береді.
Мұғалімнің ең басты мақсаты — сабақ мақсаты мен қолданылатын ойынның мақсатын ескере отырып, сабақтар мен сыныптан тыс сабақтарда, оны орынды қолдана білу. Оқушылар мен мұғалімнің ойынға ынтасы болған жағдайда ғана, ойын жүруі мүмкін. Ешқандай ойынды формалды ойнауға болмайды. Әрбір дидактикалық ойынға, бір жағынан дидактикалық жаттығуларды орындау тән, мысалы: затқа немесе құбылысқа жалпы сипат беру, олардың ерекшеліктерін табу сияқты жұмыстар, оқушыларды ұқсастықты, айырмашылықты,құбылыстарды табуға, байқауға баулиды. Бұл мағынадағы ойындардың үйрету қасиеті бар. Ендігі бір жағынан, дидактикалық ойындарға тән нәрсе ойнау. Оқушының назары біріншіден соған ауады, ал ойын барысында ойынның білім беру мақсатының калай орындалатындығы байқалмай қалады. Сондықтан, сабақтарда өтілетін ойындар оқушыларға жәй сабақ ретінде емес, жәй алданыш ретінде де емес, қызықты жұмыс ретінде беріледі. Ойынды жүргізу үшін сынып командаларға бөлінеді. Команда қүрамын қалаулары бойынша жасауға болар еді, дегенмен топ құрамы аралас және топтардың күштері тең болуы керек. Осындай жағдайда оқушылардың жан-жақты болуына, шығармашылығы деңгейі жақсы дамиды.
Қазіргі мұғалім әрбір сабаққа, тақырыпқа және әр сыныптың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты оқытудың әр түрлі әдістері мен формаларын таңдай білуі қажет. Сонымен қатар оқушыларды өзіндік жұмыска үйрету, олардың ізденісін ұйымдастыру және кейбір материалдарды кең көлемде беріп, тәрбиелік мақсатқа жету үшін де оқыту формаларын тандай білу керек.
Бір сабақтың өзінде қолданатын әдістерді кезектестіріп, оқушыларды шаршатпай, материалды қызықты жеткізе білуді де ескерген жөн.
Өзара қатынасқа және сөйлесуге құрылған оқыту оқу процесінде белсенді формаларды қолдану арқылы іске асырылады. Олар:
Топтық , жұптық, ұжымдық.
Оқытудың бұл формалары жалпы немесе құрылымдық деп аталады.
Өзге ұлт өкілдеріне дидактикалық ойындар-оқыту өте маңызды және қажет. Дидактикалық ойындар байқампаздық, елестету, есте сақтау, қазақ тілінде сөйлеу, ойлау қабілеттерін, шығармашылығын дамытады. Оның мақсаты: Жаңаша білім беру мазмұнына көшу, нақты іс-әрекет жүргізу, ізденушілікпен жұмыс істейтін оқушы тәрбиелеу.
Міндеттері: Оқушының қызығушылығын арттыру, Іскерлік ойындар ұйымдастыру, Теория мен практиканы ұштастыру, шығармашылығын дамыту.
Бұл жерде мұғалімнің іс-әрекеті: Оқушыларды бақылайды, бақылау нәтижелерін өңдейді, алған нәтижелерді хабарлайды.
Оқушының іс-әрекеті: Оқуға оң көз-қарас,жаңаны танып білу,икемділік пен дағдыларын игеру, өз жетістіктерін өздері бақылау.
Іскер ойындарының құрылымы: Талдауға проблема беру, Оқушыларды топқа бөлу ,проблеманы талдау, сынып алдында шешімін айту.
Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқытуда ойын түрлерін мынадай мақсатарда қолдану тиімді:
1. Алфавитті дұрыс меңгерту
2. Орфографияны дұрыс оқыту
3. Дұрыс оқу дағдысын қалыптастыру
4. Грамматикалық құрылымды меңгеру
5. Оқушының ойын дамыту,дұрыс жазу,айту
Қазақ тілі сабағында оқытудың жаңа технологиялары ,интерактивті әдістер жиі қолданылады. Басқа ұлт өкілдерін оқытуда даралай және деңгейлеп оқыту әдістерін қолдану керек. Инновациялық әдіс тәсілдерді ретімен ендіру арқылы оқытушы оқушының қызығуын, белсенділігін арттыру арқылы сабақтың сапасы көтеріледі.
Әдебиеттер
1. Білім туралы. Қазақстан Республикасының заңы. Алматы. Литература,1999,96-б.
2. Қазақстан мектебі. № 11, 2004
3. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» (Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы) Алматы. «Білім баспасы», 1998, 96 бет.
4. М.М. Жанпейісова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы, 2002
5. Қ.Ақпаева.Оқу орыс тілінде жүретінде мектептерде қазақ тілін оқытудың кейбір мәселелері.Алматы, Рауан, 1997
6. 12 - жылдық білім, №2 2007
7. Қазақ тілі. Дидактикалық материалдар. Алматы, Атамұра, 2001
