К?ні:
Сыныбы: 3«Б»
М??алімі:Ар?ынбек ?.С.
Саба?ты? та?ырыбы: Ж?ндіктер. ??стар.
Саба?ты? ма?саты: 1) о?ушыларды? білімдері негізінде ж?ндіктер мен ??стар туралы м?лімет беріп, б?рын?ы білімдерін ?рі ?арай ке?ейту;
2) О?ушыларды? есте са?тау ?абілеттерін, ой-?рістерін,?з ойын толы? жеткізе білу да?дыларын, ?ызы?ушылын дамыту.
3) Таби?атты с?юге, м?мкіндігінше к?мектесуге, аялау?а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі, ойын элементтері пайдаланылды.
Саба?ты? типі: жа?а саба?ты игеруге.
?дістері: ??гімелесу, т?сіндіру, иллюстративті-к?рнекілік, ойын, ынталандыру, мада?тау,
П?наралы? байланыс: биология, география, бейнелеу ?нері.
К?рнекілігі: жануарлар суреттері, ойын?а ?ажет суреттер, ?има ?а?аздар
Саба? барысы:
Кезе?дері
?ту барысы
І. ?йымдастыру кезе?і
ІІ. Жа?а саба? дайынды?
ІІІ. Жа?а саба?.
«??стар?а жем беру» ойыны
І?. ?орытынды.
С?леметсіздер ме, балалар?
Отыры?дар.
К??іл-к?йлері? ?алай?
Саба??а дайынсы?дар ма?
Жа?сы онда саба?ты? негізгі б?ліміне к?шуге болады.
Саба?ымызды? та?ырыбы: Ж?ндіктер, ??стар. Я?ни біз б?гін ж?ндіктер мен ??старды? тіршілігі ттуралыайтатын боламыз. Оларды? пайдасы ?андай?
Олар бізге не ?шін керек екенін т?сінуге тырысамыз.
Ал сендір, барлы?ымыз саяхат?в бару?а дайындалып отыр?анымызды елестетейік. Біз ?лкен ?ша?ты? ішіндеміз. ?азір біз Ж?ндіктер еліне ?она??а барамыз. Ол ?шін б?рін мені м??ият ты?да?дар.
Ж?ндіктер.
Ж?ндіктер – бізді? ?аламшарымызда?ы саны жа?ынан е? к?п тарал?ан. Олар кез келген орта?а тез бейімделе алады. Сонды?тан барлы? жерде кездеседі. Мысалы, суда, топыра?та, жерге, а?аштарда, далалы ормандарда, орманды жерлерде т.б. мысалы орманды айма?тарда ж?ндіктерді? 700 т?рі кездессе, асты? т??ымдас ?сімдіктер егілген ал?апта 500т?рі кездеседі. Мысалы Франция еліндегі шыбындарды? т?рі жер бетіндегі с?т?оректілерді? барлы? т?рін ?ос?анда да арты? болады. Бізде жазда ?ара шыбын болды ?ой?
Міне б?л шыбын 1 рет ж?мырт?ала?анда 200-дейж?мырт?а ?алдырады екен. Б?л біреу-а? шыбын, ал оларды? барлы?ы ж?мырт?ала?анда ?аншама т??ым ша?арады екен.
Жалпы ж?ндіктерге біз нені жат?ызамыз?
Ия, олар ?здеріні? ішінен бірнеше т?рлерге б?лінеді. Мысалы:
?о?ыз. ?о?ызды білеміз бе? ?о?ызды? бірнеше т?рі бар: ?ара ?о?ыз, ?ызыл ?о?ыз т.б. к?біне ауылды? жерлерде ?ара ?о?ызды кездестіруге болады. Бас?аша оны бо? ?о?ыз деп атайды. Себебі ол жануарларды? ?алды?ымен ?оректенеді. Ол тіпті ?з ж?мырт?аларын ?алды?та ?алдырады.
Немесе картоп ?о?ыз (колорадский жук). Ол картопты? жапыра?ымен ?оректенеді. Б?л ?о?ыздар ?й шаруашылы?ына зиян келтіреді. Оларды ?лтіру ?шін ?р т?рлі уларды пайдаланады. К?н суы?анда олар жер астына кетеді де, ?ыс бойы жер астында болады. К?ктем келгенде сырт?а шы?ады.
?рмекші. Оларды? т?рлері дек?п. ?сімдіктермен ?оректенетін ?рмекші, сонымен ?атар, шыбындармен, масалармен, к?белектермен, т.б ?оректенетін ?рмекшілер бар. ?рмекшілер арасында?ы е? ?лкені тарантул, ол адамдар?а ?ауіпті, себебі егер ол тістесе бірден уландырады екен. Олар ?з балаларын ар?асында ?стап ж?реді екен.
??рт. Олар да бірнеше т?рлерге б?лінеді. Мысалы: жауын ??рты, оны? зияны ?те аз, неге оны жауын ??рты деп атайды? Себебі жа?быр жауып бол?аннан кейін олар жер бетінде к?п болады. Олар жер астында тіршілік етеді. Жер астында?ы заттармен, ?сімдіктерді? ?алды?тарымен ?оректенеді. Жауын ??рты жер арасында ж?ріп жерді ???арландырады екен. Б?л жерде мекендейтін ж?ндіктер, сонымен ?атар ?шатын ж?ндіктер де бар.
Мысалы:
Ара. Ара ол ?сімдіктерді тозандырады. Бал жасайды, бал – ?те пайдалы зат, ?рі т?тті. Неше т?рлі ауруларды емдеу ?шін ?олданылады. Арада ?зіні? уы болады, оны да д?рі ретінде ?олданылады.
К?белек те ?сімдіктерді тоза?дандырады. К?белек ?уелде ??рт болады. Одан кейін ?зін ?абы?ша?а орайды да, кейін ?ана к?белек болып шы?ады.
Маса – ол да ?шатын ж?ндік. Ол адамны?, жануарларды? ?анымен ?оректенеді. Ол ?зі кішкентай, м?рыны ине сия?ты болады. Ол ауру таратушы?а жатады.
К?птеген ж?ндіктер адамны? к?нделікті т?рмыс-тіршілігіне зиян тигізеді. Олар: шыбын, маса, ?андала, б?рге, егін айма?тарыны? зиянкестері т.б. егін айма?тарыны? зиянкестеріне шегірткені жат?ызу?а болады. Олар егістікке ?лкен зиян келтіреді. Шегіртке ?сімдікті т?гел жеп, жо? ?ылады. Олар б?лт болып, ?шады, сонды?тан оларды ??рту ?шін егістік жерлерді уландырады.
Мінекей, ?р ж?ндіктін ?зіне т?н пайдасы бар. Ж?ндіктермен ??стар, кейбір жануарлар ?оректенеді.
Сонымен біз жалпы ж?ндіктер елімен танысты?. Енді ?рі ?арай бізде «??стар» елі кезекте т?р. О?ан да ?она??а кіріп шы?айы?.
??стар.
??стар – ол да жануарлар?а жатады. Оларды? ерекшелігі – алды??ы ая?тары ?анат?а айнал?ан. Я?ни олар ?ша алады. Біра? ?шпайтын ??стар да бар. Мысалы: т?йе??с, пингвиндер. Оларда ?анаттары бар, біра? толы? жетіспеген. Я?ни дамыма?ан, сонды?тан олар ?ша алмайды. ??стар ж?мырт?а салып, балапан шы?арады. К?птеген ??старды? балалары ж?мырт?адан шы??анда ?лсіз, жала?аш, со?ыр болып туады. Олар ?анаттанып жетілгенше ата-аналарыны? ?ам?орлы?ында болады. Біра? тауы?, ??р, ?йрек, ?аздарды? балапандары ж?нді ж?не к?зі ашы? болып туады. Біраз уа?ыт денесін келтіріп алып, анасыны? артынан еріп, ж?ріп, ?з бетінше жемін тауып жейді. ??стар ж?ндіктермен, асты? да?ылдарымен, к?к?ністермен, ?сімдіктермен ?оректенеді. ??стар ?й ??стары ж?не жабайы болып екіге б?лінеді.
?й ??старына мысал?а ??азды алайы?.
?аз – ?й ??сы, біра? жабайыы ?аздар да бар. Ш?ппен, жеммен, тек ?сімдіктектес тама?пен ?оректенеді. Жылына 1 рет балапан басып шы?арады. Ол адамды етпен, ж?нмен ?амтамасыз етеді. ?азды? ж?нінен жасты?, к?рпе жасайды.
?р ??сты? ?зіне т?н дауысы болады. Орман ??старына то?ылда?, к?к?ар?а, шымшы?, жапала? жатады. Олар – орман ?ам?оршылары. Су ?оймасында мекендейтін а??у мен бір?азан. Олар ?ызыл кітап?а ?ор?ау?а алын?ан. Олар балы?пен, суда мекендейтін ж?ндіктермен ?оректенеді. Таулы жерлерде мекендейтін ??старды? бірі – ?лар. Ед?уір ірі, т?сі тас ре?дес, с?р?ылт ??с. Олар жайыл?анда біреуі биік ??з?а шы?ып, к?зетте т?рады. ?ауіпті а??арып сезсе, айры?ша ?н шы?арып, бас?аларды са?тайды. ?сімдіктермен ?оректенеді.
Б?ркіт – жырт?ыш ??с. Ол кішкентай жануарлармен, ж?ндіктермен, кейде жануарлармен де ?оректенеді. Оны? тырна?тары ?те ?ткір. Т?мсы?ы да ?ткір болып келеді. Б?ркітті ?олда ?стау?а да болады. Оны а? аулау ма?сатында ?стайды. Т?лкі, ?оян сия?ты а?дарды аулайды.
Дауара? – далалы жерде мекендейді. Ж?ндіктермен, егістік асты?пен ?оректенеді. ?азір б?л ??с сирек кездеседі. Сонды?тан оны аулау?а тыйым салын?ан. Сонымен ??старды? ма?ызы ?те ?лкен. Олар к?птеген т??ымдарды таратушы. Зиянкес ж?ндіктер мен кемірушілерді ?орек етеді. Кейбіреулері ?зімдіктерді тоза?дандырады. ??старды за?сыз жолмен ату мен аулауды? н?тижесінде к?птеген т?рлеріні? азаюына алып келді. ?аза?станны? ?азіргі та?да ?ызыл кітаббына ??старды? 56 т?рі енгізілді.
Мінекей ??стар еліне де то?талып кеттік.
Ал енді бір ттапсырманы орындау?а бір о?ушы шы?арады. Ал ?ал?андары мені ты?да?дар.
?азір мен сендерге ж?мба?тар жасырамын.
- ?ос ?анатын иіп ап,
Жар?а келіп ?онады.
?ара киім киіп ап,
Балшы?тан ?й со?ады (?арлы?аш)
- Ая?ы т?йеге ??сайды,
??с болса да ?шпайды (т?йе??с)
- Т.б.
?те жа?сы к?не та?та?а ?арап тексерейік.
Жа?сы.
Ал енді «??стар?а жем беруді» ойынын ойнаймыз. Ол ?шін жемісті?? артында?ы с?ра?тар?а жауап бересі?дер. Осылай ??стар?а жем береміз.
- Ж?ндіктер не ?шін керек?
- Ж?ндіктермен нелер ?оректенеді?
- ?й шаруашылы?ына зиян келтіретін ж?ндіктер.
- Араны? ?андай ма?ызы бар?
- Ауру таратушы?а ?андай ж?ндік жатады?
- ??стар ?андай топ?а жатады?
- ?й ??старына ?андай ??стар жатады?
- ?й ??стары аддамды немен ?амтамасыз етеді?
- Б?ркіт ?андай ??с?
- ??стар не ?шін керек?
- ?шпайтын ??старды ата.
- ??старды ату?а бола ма?
?те жа?сы. Біз жа?сылы? жасады? па? Жа?сы
Сендерге саба? ?нады ма?
Келесі кездескенше сау болы?дар!
