Тематическое планирование по алтайскому языку для 3 класса.

Jартамал бичик

Алтай тилле иштеер программа текши ÿредÿлÿ баштамы школ­дордын федерал эл-тергеелик ÿредÿ стандарты ла Россиянын граж­данининин кöгÿс кöрÿмин тыныдып öскÿрери ле таскамал берери­нин Концепциязы аайынча тургузылган.

Амадузы ла задачалары

Баштамы школдын алдында турган тöс амадулар:

-оогош клас­стардын ÿренчиктеринин граждан ла кöгÿс кöрÿминин тöзöлгöзин тöзöп тыныдары;

-ÿренерге керекту ишти ле бойын бойы башкарып билеринин тöзöлгöзин тöзöри;

- ÿренчиктерди кöгÿс-санаазын öскÿрери ле jакшы кылык-jанга таскадары.

Бу амадуларга jедерин­де «Алтай тил» деп предметтин учуры jaaн.

Программада берилген материал jacтыpa jок бичиир ле комму­никатив билгирлер ле таскамал берер ууламjыларлу. Тöрöл тили ­баштамы класстарды ÿренчиктерине бастыра ÿредÿнин тöзöлгöзи, укаа-санаазына, jайалтазына öзÿм берер ле албатызыла, jÿрÿмле та­ныжар арга. Улу педагог К.Д.Ушинскийдин айтканыла, бала оны эбире улустын кöгÿс байлыгыла ада-энезинин тили ажыра таны­жат, эбире телекей дезе балага бойынын камаанын ойто ок ада-­эненин тили ажыра jетирет.

Баштамы класстарда тöрöл тилин ÿренери - ол лингвистика ÿредÿнин ле эрмек-куучынын таскадар системанын баштапкы бöлÿги болуп jaт. Бöлÿктен билип алганы баштамы школды божот­кон ÿренчикке ÿредÿзин онон ары улалтар арга берер.

Тöрöл тилин баштамы школдо ÿредеринин амадулары:

- ÿренчиктерди тил билимнин тöс ондомолдорыла таныштыра­ры ла шÿÿп сананарына ÿредип-таскадары;

- ÿренчиктердин коммуникатив билгирлерин: оос ло бичиир эр­мек-куучынын jарандырары, диалог, монологло тузаланарына тас­кадары;

- jacтыpa jок бичиирине керектÿ билгирлер берери.

Программа «Алтай тил» деп предметтин аргаларыла «Филоло­гия» ууламjынын ÿредÿлÿ тöс задачаларын бÿдÿрерине ууланды­рылган. Тöс задачалар:

- Россияда кöп тилдер ле культуралар бой-бойлорыла колбулу, ол ок öйдö кажы ла албатынын тили - ол онын ук албаты болгоны­нын тзлгзи деп ондомолло таныштырары;

- оос ло бичиир диалог ло монолог эрмек-куучынын jарандыра­ры;

- коммуникатив билгирлерин jарандырары;

- уренчиктердин ич-санаазын, jакшыны, jарашты сезерине, оны баалап билерине таскадары;

- jайаан jайалталарына озум берери.

Программада онойдо ок бир канча практический задачалар тур­гузылган ÿренчиктердин эрмек-куучынын, шÿÿп билерин, «санаазында кöрöрин» (воображение) таскадары, тилдин эп-аргаларын эрмек­ куучыннын амадузына, öдÿп jaткaн айалгазына келиштире талдап, тузаланып билер

баштамы класстын ÿренчиктерине тил, тилдин системазы: лексика, фонетика, графика, орфоэпия, морфемика (сöстин бÿдÿми), морфология ла синтаксис керегинде эн башкы билгирлер берери;

-эрмек-куучыннын культуразын тыныдары, чын бичиир, кычырар, диалогто туружар, jаан эмес оос монолог ло тексттер тургузып билерине таскадары;

-тöрöл тилин баалап, оны чеберлеер, jарандырар ла тилин билерге jилбиркедер, бойынын эрмек-куучынын jарандырар кÿÿн таскадары.

Уредуде тузаланар литература

К.К.Пиянтинова Алтай тил.3 класс Горно-Алтайск,2012

К.К.Пиянтинова.Иштеер тетрадь 3 класс.Горно-Алтайск,2013

Ўредÿнин тöс (базисный) планында «Алтай тилдин» курсынын jери

Баштамы школдо алтай тилди ÿренерине 405 час берилет. Баштапкы класста алтай тилди ÿренерине 99 ч. , 2-4 класстарда 102 частан.Неделеде- 3 частан.

Класстын бÿдÿми (Особенности класса)

Баштапкы класста 15 ÿренчик, олордын 7-зи кызычак, 8-зи уулчак. Класстын уредузи орто кеминде. Алтай тилдин урокторында коммуникатив эдилгелерди темиктирип таскадар эп-аргаларга аjару салгадый. Бойынын санаа-шуултезин чыгара айдып билбес балдар база бар. Уроктордын тос ууламjыларынын бирузи-ижин эрчимделтери.

Ченелте иштердин тоозы (Количество контрольных работ)

Кöчÿрип бичиш. (Списывание) -2

Диктант-6

Чумдел иштер- изложение-6, сочинение- 5.

Ўредÿнин учуры (Минимум содержания образования)

Программада алтай тилдин систематический курсынын тургу­зылган аайы:

- тилдин системазы (лингвистика билгирлердин тöзöлгöзи): лексика, эрмек-куучыннын табыштары ла орфоэпия, графика, (сöстин бÿдÿми (морфемика), грамматика (морфология ла синтаксис);

- чын бичиири ле токтой тÿжер темдектер (пунктуация);

- эрмек-куучынды таскадары.

Курс концентрический ээжиле тургузылган: грамматиканын бöлÿктерин, темаларын кажы ла класста ÿренер. Программаны мы­найда тургусканы ÿренчиктер jaны теманы ÿренерге белен болгонын аjapap, ÿренер материалды табынча теренжиде берер ле граммати­канын теориязын, чын бичиирин ле эрмек-кууучынын таскадарын биp уунда бой-бойыла колбулу ÿренер арга берип jaт.

Программанын материалы баштамы класстын ÿренчиктерине тилдин системазы, турган аайы (структуразы) керегинде текши jeтирÿ берер, алтай литературный тилдин бир кезик ээжилериле та­ныштырып, олорло тузаланарына таскадар. Орфографияны, пунктуацияны ÿренгени, ÿренчиктердин оос ло бичиир эрмек-куучынын таскатканы программада тургузылган практический задачаларды (тилди jÿрÿминде тузаланары) бÿдÿрер арга берет, ÿренчиктердин культуразын бийиктедер билгир-таскамал берет.

Программанын база бир ууламjызы: тил - улус бой-бойыла кол­бу тудар (тил алыжар) арга ла албатынын национальный культура­зы деп ондомолды баштамы класстардын ÿренчиктерине аайлап аларга болужары; алтай тил - алтай албатынын тöрöл тили, ол орус тилле коштой Алтай Республиканын окылу тили деп билери.

Тилдин табыш-таныктары, лексиказы, сöстин бÿдери, морфоло­гия ла синтаксизи бой-бойыла тудуш, ич колбулу. Программада ÿренер jетирÿлер, ондомолдор, ээжилер олорды буспай, бирлик си­стемада берилген.

Тилдин башка-башка единицаларыла таныжып, ÿренчиктер олордын бой-бойыла колбулу, тудуш болгонын билип алар. Морфо­логияла, синтаксисле, сöстин турган бÿдÿмиле, таныктардын би­чилериле таныжары модель-схемаларла иштегени ажыра öдöт. Тил­дин башка-башка jаныла танышканы ÿренчиктерге тилди эпту ту­заланар билгир берет, кöгÿс санаазы öзÿм алынат.

Программада тöс аjарулардын бирÿзи «Текст», «Эрмек» деп те­маларга эдилген. Бу темалар ÿренчиктердин коммуникатив билгир­лерин таскадып быжулаар. Текстле иштеери ÿренчиктерден эрмек­-куучын керегинде jетирулерди, тилди билерин некейт. Олор берген тексттерге тайанып бойлоры эрмек-куучын öд ÿ п турган айалгага, амадузына келиштире башка-башка бÿдÿмдÿ тексттер (jетиру эдер, jурамал, шÿгÿен учурлу) тургузарга ÿренет. Тексттердин турар аайын буспай, шÿÿлтени колбулу, japт айдарга, бичиирге таскайт.

Эрмекле иштеери ÿренчиктерди эрмекте сöстöрдин турар аайы­ла, учур согултала оос куучынында тузаланып билер, бичикте ке­ректÿ темдектерди тургузар таскамал берет. Синтаксис ажыра сöстöрдин кубуларыла таныжат, jacтыpa jок бичиирге ле эрмек­-куучынды тургузар билгирлер алат.

Программа онойдо ок алтай тилдин лексиказы керегинде jетирÿ берет. Лексикала, сöстин лексика учурыла танышканы ÿренчиктер­ге jÿрÿмде сöстин учурын билерге, сöсти аjарынкай, чебер тузала­нарына, куучынга келиштире керекту сöсти талдап билерине таска­дат. Тöрöл тилинин сöзлигинин байлыгыла таныштырат.

«Эрмек-куучыннын табыштары» деп бöлÿк табыштар ла та­ныктарды ылгаштырар, табыштарды бичикте чын темдектеп биле­рин некейт. Табыштарды чын айдып, угуп билери кычырып, угуп, куучындап, бичип билерине камаанын jетирет.

Сöстöрди jастыра jок бичип билери, эрмекте керектÿ токтой тÿжер темдектерди чын тургузары сöстин учурлу бöлÿктерин, орфо­грамманы, куучын-эрмектин бöлÿктерин таныыр, бой-бойынан ылгаштырып билерине тайанат. Орфограмманы танып, онын

бÿдÿмин ылгаштырып, кандый ээжиге кирип турганын, ол ээжи аайынча керектÿ иштерди бÿдÿрип билери jастыра jок бичип биле­ринин тöзöлгöзи болот.

Программада берилген материал ÿренчиктерди шиндеерге, би­риктире кöрÿп шÿÿлте эдерге, тÿндештирерге, тÿнейин-башказын табарга, бир темдекти шиндеп, ондомол чыгарарга (индукция) эме­зе ондомолды темдектер ажыра керелеп japтaapгa (дедукция), тил­дин единицаларын кандый бир темдеги аайынча бöлÿктерге бирик­тирерге эмезе олордын ээчий турар аайын тургузып (систематиза­ция) билерге керектÿ эп-аргаларды тузаланарга тacкaapынын тöзöлгöзин jеткилдейт. Мындый эп-аргаларла иштегени ÿренчик­тердин сагыжын, эрмек-куучынын jарандырар арга берет ле тилди, эрмек-куучынды jакшы билерге кÿÿнзедет.

Программа онойдо ок jетирÿлерле иштеерге керектÿ билгирлер таскадарына ajapy эдет. Тöрöл тилин ÿренип тура, ÿренчиктер ке­ректÿ jетирÿлерле иштееринин культуразыла таныжат: канайда кычырар, бичиир, бичикле иштеер, тилдин сöзликтерин тузаланар. Jетирулер башка-башка эпле берилет: текст, jурук, таблица, схема, сöстин, эрмектин модели, болушчылар. Ўренчиктер тилдин едини­цаларын шиндеерге, онын учурын japтaapгa, алган jетирÿни ке­лиштире кубултарга, japтaapгa, бойлоры jетирÿ тургузарга, самара бичиирге, уткуул тексттер тургузарга, jaaн эмес сочинениелер бичи­ирге, jайаан иштердин jуунтызын тургузарга, класстын газедин белетеерге ÿренип алар.

Программа проект иштер öткÿрерин темдектейт. Проект иштер ÿренчиктердин билгир алар ижин эрчимдейт. Проекттер урокто билип алганын быжулаар, теренжидер арга берет, ÿренчиктердин jaйалталарына öзöр айалга тöзöйт, нöкöрлöриле, jaaн улусла кожо jедимду иштеерге, иштин аайын (кем нени эдетенин) озодон темдектеп, чокымдап билерине, керектÿ jетирÿлерди jyypгa, бир аайына экелерге таскадат.

Курста нени ÿренери

Эрмек-куучынла колбулу иштер.

Бичиири. Бичииринин ээжилерин буспай, чын, jакшы бичи­ири. Уренген ээжилер аайынча кöчÿрип бичиири, кычырганы аайынча бичиири. Уккан, кычырган тексттин содержаниезин толо эмезе талдап бичиири. Japaгaн темала (кöргöни аайынча, кычырган чÿмдемел аайынча, сюжетный jypyктap эмезе бир канча jурук аайынча, jурукчылардын jуруктарынын репродукциязы аайынча, видеозапись аайынча ла ö. ö .) бойлоры jaaн эмес тексттер (сочинение) бичиири.

Бичикке ÿредери

Фонетика. Эрмек-куучыннын табыштары. Сöстö табыштардын тоозы ла ээчий турган аайы. Бир эмезе бир канча табыштарыла баш­каланып турган сöстöрди тÿндештирери. Сöстöрдин табыштарынынмоделъдерин тургузары. Сöстöрдин модельдерин тÿндештирери. Керекту модельге сöстöр табары. Ундÿ ле туйук, ÿнгÿр ле тунгак туйук табыштарды ылгаштыра­ры.

Уйе. Сöсти ÿйелерге бöлиири. Согулта тÿшкен ÿйени табары.

Согулта сöстöрдин учурын ылгаштырары.

Графика. Табыш ла таныкты ылгаштырары: танык - табышты бичикте темдектеер темдек. Танмалыкла таныжары.

Бичиири. Бичиирине салынган некелтелерди бÿдÿрери. Бичи­генде, досконын тетрадьтин бÿгинин кемин сезери. Jaaн ла ки­чинек таныктарды бичиири. Таныктарды, бир канча таныкты, уйелерди, сöстöрди, эрмектерди гигиена некелтелерди буспай, би­чиири. Айдылары ла бичилери башкаланбас сöстöрди ÿредучинин кычырганы аайынча бичиири. Текстти чын кöчÿрип бичииринин эбине таскадары. Бичикте бар графический аргаларды (сöстöрдин ортозында божоткон jерлерди, сöсти jолдон jолго кöчÿреринин тем­дегин) билери.

Сöс лö эрмек. Сöс - ÿренер, шиндеер материал деп аайлаары.

Сöстин учурын шиндеери. Сöс лö эрмекти ылгаштырары. Эрмекле иштеери: сöстöрди анылаар, турган аайын солыыр. Эрмекти айдар ÿн. Эрмектердин моделин тургузар.

Чын бичиири (орфография). Чын бичиирининээжилериле таныжары:

- сöстöрди башка бичиири;

- эрмекти, öс аттарды jaaн таныктан баштап бичиири;

- сöстöрди ÿйелеп кöчÿрери;

- эрмектин учында токтой тÿжер темдектер.

Эрмек-куучынды таскадары. Бойы кычырган, уккан текстти аайлаары. Бир канча jурукла, ойындары керегинде, бойынын кöргöни аайынча, болушту сöстöргö тайанып, jaaн эмес куучындар тургузары.

Систематический курс

Фонетика ла орфоэпия. Ÿ ндÿ ле туйук табыштарды ылгаштыра­ры. Сöстö согулталу ÿйени табары. ÿнгÿр ле тунгак туйуктарды ылгаштырары. Эжерлÿ туйуктарды ылгаштырары. Сöсти ÿйелерге бöлиири. Ундÿ табыш ÿйе бÿдÿрери. Уйе согулта ла учур согулта (эрмектерде). Орус тилден кирген сöстöрдö бичилер таныктар. Ундÿ табыштар кату ла jымжак болоры. Сöсти табыш-таныктарыла ылгаары (таныштырар, je билзин деп некебес). Узун ÿндÿ табыштар. Элес ÿндÿ табыштар. Э ле е таныктар.

Графика. Табыштар ла таньштарды ылгаштырары. Сöстö табыш ла таныктардын тоозын тÿндештирери (якорь, тюль, подъезд; тyyjы, суу; удура, ажыра ).

Бичикте тузаланар темдектерди билери: сöсти кöчÿреринин тем­деги, кызыл jол, токтой тÿжер темдектерди (ÿренгенин).

Танмалыкты билери: таныктарды чын айдары, турган аайын билери. Сöзликтерле, каталогло иштегенде, танмалыкты тузалана­ры.

Сöс. Сöстин лексика учуры. Сöс не-немени адаары (номинатив учуры).

Сöс бир тÿней предметтердин текши ады деп билери.

Бир учурлу ла кöп учурлу сöстöр. Сöстин чике ле кöчÿре учуры. Синонимдер, антонимдер.

Лексика ажыра эбире не-неме, ар-бÿткендеги кубулталар керегинде билерин теренжидери.

Су-алтай ла öскö тилден кирген сöстöр. Синонимдердин, антонимдердин с öзлигиле иштеери. Омоним сöстöр. Бузулбас сöсколбулар.

Сöс, сöстин бÿдÿми. Сöстин учурлу бöлÿктери: тазыл, кожулта­лар.

Сöстин тазылы ла кожултазы. Тазылы jaныс сöстöр.

Тазылы jaныс сöстÿрди тазылын табары. Бичикте тазылы jаныс сöстöрдин сöзлигиле иштеер. Тазылы jаныс сöстöрдин тазы­лы тÿней бичилери.

Кожулталар. Сöс бÿдÿрер ле сöс кубултар кожулталар. Алтай тилде сöстöр сöс бÿдÿрер кожулталардын болужыла бÿдери.

Эрин ÿндÿлерди сöстöрдö чын бичиири. Колболу сöстöр, олордын учурлу бöлÿктерин (тазылын) таап билери.

Сöстин тазылы токтогон тунгак туйук ÿнгÿр эжерине кöчöри.

Куучын-эрмектин бöлÿктери.

Адалгыш. Адалгыштардын текши учуры ла сурактары. Ос ло текши адалгыштар. Ос адалгыштарды jaaн таныктан бичиири: улустын ады-jолы, тындулардын чоло ады, калалардын, jурттар­дын, суулардын ады. Адалгыш jаныс ла кöп тоодо турары. Jaныс тоодо турар адалгыштар (улус, албаты). Адалгыштар кубулт­кыштарла кубулары. Орус тилден кирген адалгыштар кубулт­кыштарла кубулары.

Улантылу адалгышла эрмекте тузаланып билери.

Мензинер адалгыштар. Адалгыштарды ла онын' темдектерин ылгаштырарга таскадары. Уренген орфограммаларлу адалгыштар­ды чын бичиирге таскадары.

Jарталгыш. Jарталгыштар предметтердин' темдектерин

кöргÿзери: öнин, кемин, бÿдÿмин, амтанын, jерин, кылык-jанын. Эрмек-куучында jарталгыштардын учуры. Jарталгыш адал­гышла колбожоры.

Учуры jуук, удура учурлу jарталгыштар; шÿÿлтени japт, чокым айдарга олордын керектÿзин талдап билери. Тооломо. Предметтин турган тоозын ла ээчий тоозын кöргÿзер , тооломолорло таныжары. Тооломолорды адалгыштарла колбошты­рып, эрмектер тургузары.

Солума. Jÿзÿннин солумалары, jÿзÿннин солумалары jаныс ла кöп тоодо турары. Эрмек-куучында jаныс ла кöп тоодо турган адалгыштарды jÿзÿннин солумаларыла солып билери.

Глагол. Глаголдын текши учуры: предметтердинэдилгелерин темдектеери. Глаголдын сурактары нени эдип jaт? нени этти? нени эдер?

Глаголдын öйлöри: тургуза öй, откöн öй, келер öй (сурактардын болужыла ылгаштырып билер). Башка-башка öйдö лö jÿзÿнде тypган глаголдордын кожулталарын чын бичиири.

Эрмек-куучында глаголдын учуры. Глагол ло адалгыштын' кол­божоры.

Кубулбас. Кубулбас. Кубулбастардын текши учуры: действие­нин öйин, jерин, öдöр аайын кöргÿзет, качан? канайда? деп сурак­тарга каруу берет. Кубулбастарды глаголло колбоштырып билери (jайгыда келер, энирде кычырар, тÿрген басты).

Эрмек-куучында кубулбастардын учуры; эрмекте кубулбастар­дын учурын jартап билери. Тексттен кубулбастарды таап, кандый сöслö колбошконын japтaapra таскадар.

Эрмек.

Эрмек - эрмек-куучыннын единицазы, онын учуры, темдекте­ри: шÿÿлтени чыгара айдат, сöстöр бой-бойыла колбожот. Эрмектеги учур согулта.

Эрмек, сöсколбу (термин jогынан текши таныжары).

Амадузы jанынан(термин jогынан) башка-башка эрмектерди шиндеер.

Эрмектин учында токтой тÿжер темдектер (точка, сурак, кый

темдек).

Jетирÿ эдер эрмектер.

Суракту эрмектер. Кыйгылу ла кыйгылу эмес эрмектер. Башка-башка амадулу эрмектерди оос ло бичилген эрмек-куучынында кöргÿзери (ÿн, токтоду; токтой тÿжер темдектер).

Эрмекте сöстöрдин колбузы. Эрмек ле сöсколбу .

Эрмекте сöстöр учурыла (jaaн суу, jылу кÿн), кожулталардынболужыла (сууны ич, айакты jун) колбожоры.

Эрмектин члендери.

Эрмектин тöс члендери (тöзöгöзи). Баштаачы ла айдылаачы. Баштаачы эрмекте кем эмезе не керегинде айдылып турганын

кöргÿзери. Баштаачынын каруу берер сурактары (кем? не?). Айды­лаачы. Айдылаачы ла баштаачынын колбожоры.

Айдылаачы глаголло, адылу бöлуги адалгышла (термин jогы­нан) айдылары.

Эрмектин' эчен'и члендери. Jартаачы. Толтыраачы. Айалга. Кычыру сöстöрлÿ эрмектер (текши jетирÿ)

Эрмекте эчени члендерди japтaap эчени члендер.

Укташ члендер. Эрмекте укташ члендердин биригери: тоолоп айткан ÿннин колбоочылардын (jе. а, дезе) болужыла.

Укташ баштаачылар. Укташ айдылаачылар.Укташ эчени члендер: jартаачылар, толтыраачылар, айалгалар.

Укташ члендер колбоочылардын, ÿннин болужыла биригери. Укташ члендÿ эрмектерде токтой тÿжер темдектер. Эрмек-куучынын укташ члендерлÿ эрмектерле байыдары. Эрмекти члендериле ылгаар.

Тегин ле колболу эрмектер (текши таныжары).

Эрмекте бир эмезе эки ле онон до кöп грамматический тöзöгö бо­лоры. Колболу эрмектин бöлÿктери ÿнле, колбоочылардын бо­лужыла колбожоры.

Колболу эрмектерде токтой тÿжер темдектерди тургузары. Колболу эрмектерди ле укташ членду тегин эрмектерди ылгаштырары.

Колболу эрмектер тургузарына таскадары.

Чике куучынду эрмек.

Чике куучын-эрмек ле aвтopдын сöстöри.

Чике куучынду эрмекте токтой тÿжер темдектер.

Чике куучынду эрмектерди керектÿ ÿнле айдарга таскадары. Чике куучынду эрмектерле тузаланарга таскадары.

Эрмек-куучынды таскадары.

Эрмек-куучын. Эрмек-куучыннын бÿдÿмдери. Бичикле таныжа­ры.

Тил ле эрмек-куучын. Jÿрÿмде тилдин учуры: куучындажар (тил алыжар), билгир алар.

Тöрöл тил кижинин jÿрÿминде, онын учуры.

Алтай тил - алтай албатынын тöрöл тили. Алтай тилдин кееркедим эп-аргалары (ÿредÿчи оос фольклордон темдектер ажыра: кеп сöстöр, табышкактар - ÿренчиктерге «кöргÿзер» . Алтай тил - Алтай Республиканын база бир окылу тили.

Эрмек-куучыннын бÿдÿмдери. Оос, бичиир ле ич бойында ай­дылган эрмек-куучын. Эрмек-куучын ажыра кижинин кылык-­jaнын билер аргалузы.

Эрмек-куучынга салынган некелтелер. Диалог ло монолог.

Тилде сöстöрдин табылганына jилбуÿ таскадары. Эрмек-куучыннын ээжилери: эзендежип jакшылажары (оогош балдарла, jaaн улусла), кижиге кандый бир суракту

баштанары, уткыыры..

Текст. Тексттин темдектери: бир тема, тöс шÿÿлте, эрмектер учурыла бой-бойыла колбулу болоры.

Тексттин темазы, тöс шÿÿлтези. Бажалык.

Тексттин турар аайы: бажы (башталганы), тöс бöлÿги, учы. Абзац. План. Тексттин бÿдÿмдери: jетиру эдер, jурамал, шÿÿген учурлу.

Башка-башка марла бичилген тексттердин бÿдÿмдерин кöгÿске алынып кычырарына таскадары

Кычырган текстти куучындаары.

Тургузылган коммуникатив задача аайынча оосло, бичип, текст­тер тургузар

Jыл туркунына ÿренгенин катап кöрöри.

Предметтин содержаниези.

Тил ле эрмек-куучын(2ч)

Эрмек-куучыннын будумдерин уренер. Кижиге эрмек–куучын не керекту? Тил не керекту? Тил- албатынын когус санаазы деп сезимди уренчиктер ондоп алар.

Текст. Эрмек.Сосколбу.(25ч)

Текстин будумдерин таныырга уренер. Эрмектин амадузын ла айдылган унин артаарга.Кычыру сости табып билер.Эрмектен сосколбулар табып билер.

Эрмектин тос ло эчени члендерин табып билери. Кениткен ле кенитпеген эрмектерди ылгаштырыры.Эчени члендер керегинде jетиру алар.Колболу эрмектин темдектери.Сосколбунын тос ло камаанду состори.

Сос(32ч)

Состин лексика учуры.Jуук, удура учурлу состорди, омонимдерди, бузулбас сосколбуларды табар.Тексттен тазылы jаныс состор табарга,алтай тилдин созликтериле иштеерге;

Куучын-эрмектин болуктери (3ч)

Алтай тилде состордин болунери. Кажыла болугинин сурактары, анылу темдектери, будурип турган учурын билер.

Сос ло уйе. Табыштар ла таныктар(8ч)

Эрмек-куучыннын табыштары канайда будет. Алтай тилде унду ле туйук табыштардын анылузы. Элес ундулерди чын бичиири. Jaан таныктан бичилер состор. Сости табыш- таныктарыла ылгап билер.

Состин будуми(8ч)

Состин учурлу болуктери табар. Сости будумиле ылгаар. Орфограммаларлу состорди чын бичиир. Колболу состорди чын бичиири.

Адалгыш(17ч)

Адалгыштын лексика учуры. Адалгышты тооло, кубулткыштарла кубултары. Адалгыштардын кожулталарын астыра jок бичиири. Адалгышты куучын-эрмектин болугиле ылгап билер.Орус тилден кирген адалгыштарды кубулткыштарла ылгаар.

Jарталгыш(3ч)

Jaрталгыштын учуры ла сурактары.Jaрталгышты танныырга, лексика учурын jартаарга, чындыйын коргузер jарталгышты ылгаштырар, буткен эп-аргазын jартаар. Куучын- эрмегинде тузаланар.

Солума(5ч)

Узуннин солумаларын таныыр, кубулткыштарла кубултар, текстте не керекту болгонын билер. Мензинер адалгыштар. Кубулткыштарла кубулары.

Глагол(5ч)

Глаголдын учуры ла сурактары. Глаголдын ойлорин ылгаштырар, кожулталарын чын бичиир, куучын-эрмектин болугиле ылгап, кандый член болорын jартаар. Глаголдын ойлори.

Jыл туркунына уренгенин катап корори(10ч)

Оценканын критерийлери

Бичиир иштердин темдектери.

Диктант.

«5»- jастыралар jок. Бичииринин эжилери бузулбаган.Каллиграфия jанынан ару, jараш бичилген болзо.

«4»- состорди чын бичиирине 2 jастыра эдилген, 2 jастыра тургузар темдектерге, эмезе 1-чын бичиирине ле 3 пунктуацияга.Бичигени ару болор керек.

«3»- 3-5 jастыра состордин чын бичилерине, эмезе 3-4 jастыра ла 3 пунктуацияга.

«2»- 5 jастыра чын бичилерине. Коп состордо тузедулер бар, кирлу бичилген болзо.

Грамматический акылта.

«5»- уренчик эжилерди ончо уренип алган, jастыралар ок.

«4»- jакылтанын ¾ болуги будурилген болзо.

«3»- jакылтанын ½ болугиле будурилген.

«2»- уренчик эжилерди билбес, коп сабазында jастыралар эдип салган.

Изложение. Сочинение.

«5»- тексте эрмектери шуултезиле кийни-кийнинен , темазы аайынча бичилген.Jастыралар состорди бичигенде эдилбеген.

«4»- эрмектердин ээчий турар аайын бир эмес бускан.2-3 состорди чын бичиирине jастыралар эдилген.

«3»- темазына келиштире эмес эрмектер бар болзо, уренчиктин созлиги jокту.4-6 кире состо jастыралар божодылган.

«2»- ороги айдылган jастыралар эки катапка коп эдилген тужында тургузылар.

Курсты ÿренгенинин турулталары

(Требования к уровню подготовки обучающихся)

Пporpaммa баштамы школды божодып jaткaн ÿренчиктер лич­ностный, метапредметный ла предметный турулталарга jединерин jеткилдейт.

Ўренчиктин бойынын (лuчностный) турулталары

1. Бойынын Тöрöлиле, албатызыла, Россиянын тÿÿкизиле омор­коор кÿÿн-санаа таскадары; бойынын албатызын, угын билери, Рос­сияда башка-башка ук албатыларды баалаары; эбире улуска, теле­кейге ачык кÿÿндÿ, jакшы ла jаманды ылгап билер кижи таскадары.

2. Эбире телекей ар-бÿткенле, албатыларла, олордын культура­ларыла, кудай jаныла бирлик колбуда турганын айлаар кöрÿм тас­кадары.

3. Öскö албатылардын тÿÿкизин, культуразын, öскö кижинин санаа-шÿÿлтезин тооп jÿрерине таскадары

4. Öзÿп, кубулып jaткан телекейде (jÿрÿмде) jылыйбай, ого ÿре­нижип темигерине керектÿ билгирлер таскадары.

5. Ў ренип турган кижи эл-jоннын алдында каруулу, некелтелÿ деп билери ле jÿрÿмде ÿpeдÿ алар иштин учурын, ÿредÿ оныбойы­на не керектÿзин аайлаары, оныла башкарынары.

6. Jакшы кылык-jaннын ээжи-некелтелерин ле jÿрÿмде ончо улус тен, jайым дегенин аайлаганы аайынча, бойын бойы башкарар­га, бойынын кылык-jаны учун каруулу болорына таскадары.

7. Jакшыга тартылар, jакшыны баалаар, сезер кÿÿн таскадары.

8. Улусты аайлаар, тоор, ачык-jарык, иштенкей кÿÿн таскадары.

9. Jaaн улусла, кураа балдарла кожо нак иштеер, ачынышту.

айалга тöзöбöс, блаашту керекти токыналу jартап ийер билгир тас­кадары.

10. Ак-чек jÿрер, эдинер-тудунар не-немени, кöгÿс байлыкты се­зер, чеберлеер кÿÿн таскадары.

Метапредметный турулталар

1. Ўредÿлÿ иштин амадузын, задачаларын бойына алынар ла ого jединерге болушту эп-арганы таап билерине таскадары.

2. Ўредÿлÿ ишти онын задачазын, буöÿдöÿрер айалгазын аjарып, пландаар, шиндеер ле турултазын кöрöр билгирлерге таскадары, болушту аргаларды талдап билери.

3. Jетирÿни эдеринде темдек-символдорды тузаланары.

4. Коммуникатив ле билгир аларынын задачаларын бÿдÿреринде эрмек-куучыннын эп-аргаларын ла аргаларды эрчимду тузаланарыт.

5. Керектÿ jетирÿни табарга, jуурга, шиндеерге, бириктире кöрÿп, керектÿзин талдап, келиштире jазап, белетеерге бар аргалар­ды (справочниктерди) тузаланып билери.

6. Бичилген марыла, жанрыла башка тексттерди тургузылган амаду, задачалары аайынча кöгÿске алынып кычырарына темигери; бойынын айдарга турганын эрмек-куучыннын задачазына ке­лиштире japт тургузар ла тексттерди оосло, бичип тургузарына тас­каары.

7. Логический действиелерле 'тузаланып билери: тÿндештирери, шиндеери, бириктире кöрöри, тÿп шÿÿлте чыгарары, бÿдÿм темдектери аайынча бöлиири, не неден улам (ненин учун) болгонынын шылтагын табары, шÿÿри, таныш ондомолдорго кожоры.

8. Диалогты öткÿрип ле куучындажып турган кижини угуп би­лер, бойынын сананганын айдып, айтканын керелеп, керектин (иштин) jедим-jедикпезин japтaп билер, кажы ла кижиде бойынын шÿÿлтези болор аргалу ла бар деп билери.

9. Текши амаду тургузып ла ого jединер аргаларды темдектеп билери; бирлик иште кем нени эдерин ÿлежип, jартажып jöптöжöри; бой-бойынын эткенин шиндеп билери, бойынын кылык-jанын ла öскö улустыйын кöрÿп билери.

10. Jöп эмес cypaктapдын аайына токыналу, эки jанынын jилбÿлерин аjарып чыгары.

11. «Алтай тил» деп предметтин ÿренер материалы ажыра эбире jÿрÿмде öдÿп турган кубулталар, процесстер, не-неме керегинде бойынын öзÿмине келиштире билери.

12. Предметтин ле öскö до предметтер ортозындагы тöс ондo­молдорло таныжып, не-неме ле процесстер ортозында колбуларды билери.

13. Алтай тилле ÿренер материал аайынча баштамы школдо би­чиктерле, öскö дö jетиру алар аргаларла (онойдо ок ÿредÿлÿ модель­дерле) иштеп билери.

Предмеmmи ÿренеринин mурулmалары

1. Россия кöп тилдердин ле культуралардын орооны деп билип алары; тил - албаты бойын албаты деп сезеринин тöзöлгöзи деп би­лери.

2. Тил - албатынын национальный культуразы ла улус бой­-бойыла куучындажар арга деп аайлаары; орус тил Россия Федера­циянын эл-тергеелик тили, башка-башка ук албатылардын бой-­бойыла куучындажар аргазы деп билери.

3. Оос ло бичиир jакшы эрмек-куучын кижинин текши культу­разынын

ла гражданский позициязынын кöргÿзÿзи деп билери.

4 .Алтай тилдин ээжи-некелтелериле (орфоэпиянын, лексиканын, грамматиканын, орфография, пунктуациянын), эрмек­-куучыннын этикет ээжилериле танышкан кеминче тузаланып билери.

5.Куучыннын амадузын, задачаларын, тузаланар аргаларын ла айалгаларын ылгаштырып билер ле jаан эмес монолог эмезе текст тургусканда, коммуникатив задачага jединерге олорды тузаланар темигÿ берери.

6. Jастыра jок бичиш кижинин культуразынын база бир jаны деп ондоор ло бойынын тургускан эрмектерин, текстин бичигенде, орфографиянын керектÿ ээжилериле тузаланып билери, токтой тÿжер темдектерин чын тургузары. Бичигенин шиндеп билери.

7. Тилдин единицаларыла иштеер ÿредÿлÿ иштин аайын билери, алган билгирлериле практический, коммуникатив задачалардын аайына чыгарга тузаланып билери.

8. Алтай тилдин системазы, структуразы керегинде билим jeтирÿлерле таныжар: фонетика ла графика, лексика, сöстин бÿдери (морфемика), морфология ла синтаксис; тилдин тöс единицаларын темдектери, олорды эрмек-куучында тузаланары.

9. Тилдин тöс единицаларын ла темдектерин таныыр, олорды шиндеер, эрмек-куучыннын айалгазына келиштире тузаланып билери.

Календарно-тематический план

Jылына	Болукте	ойи	Уроктын темазы	Аjару
			Тил ле эрмек- куучын(2ч )
1	1		Эрмек-куучыннын будумдери
2	2		Тил не керекту?
			Текст. Эрмек. Сосколбу.(25ч )
3	1		Текст. Тексттин будумдери.
4	2		Тексттин планы.
5	3		Толо изложение
6	4		Эрмек деп нени айдар?
7	5		Aмадузы jанынан эрмектердин будумдери.
8	6		Ун jанынан эрмектердин будумдери
9	7		Кычыру состорлу эрмектер.
10	8		Диктинт. «Эрмек» деп темага.
11	9		Jaстыраларла иш. Эрмектин члендери.
12	10		Эрмектин тос ло эчени члендери.
13	11		Баштаачы.
14	12		Айдылаачы.
15	13		Изложение. «Эрмектин члендери» деп темага.
16	14		Jастыраларла иш. Кениткен ле кенитпеген эрмектер.
17	15		Эрмектин эчени члендери.
18	16		Jaртаачы
19	17		Сочинение. «Jартаачы» деп темага.
20	18		Астыраларла иш. Толтыраачы.
21	19		Айалга.
22	20		Диктант. «Эчени члендер» деп темага.
23-24	21-22		Астыраларла иш. Тегин ле колболу эрмектер.
25	23		Сосколбу.
26	24		Сосколбунын тос ло камаанду состори.
27	25		Шиндеер иш. «Эрмек. Сосколбу» деп темага.
			Сос ( 32ч )
28	1		Состин лексика учуры.
29	2		Синонимдер ле антонимдер.
30	3		Омонимдер.
31	4		Сос ло сосколбу.
32	5		Бузулбас сосколбулар.
33	6		Сочинение. «Сос» деп темага.
34	7		Куучын-эрмектин болуктери.
35	8		Тооломо.
36	9		Кочурип бичиири. «Куучын-эрмектин болуктери.» деп темага.
37	10		Jaстыраларла иш. Тазылы jаныс состор.
38	11		Сос ло уйе. Унду табыштар.
39	12		Элес ундулерди чын бичиири.
40	13		Туйук табыштар
41	14		Сости табыш- таныктарыла ылгаары.
42	15		Jaан табыштан бичилер состор.
43	16		Изложение. «Табыштар ла таныктар»
44	17		Jaстыраларла иш.Проект.
45	18		Состин будуми. Состин тазылы.
46	19		Сос кубултар кожулталар.
47	20		Сос будурер кожулталар.
48	21		Диктант.
49	22		Г.И.Чорос –Гуркиннин «Кырлар ортозында» деп jуругыла сочинение.
50	23		Состин кожулталарын чын бичиири.
51	24		Состин тозогози.
52	25		Изложение. «Состин будуми» деп темага.
53	26		Jастыраларла иш Проект «Состордин билези»
54	27		Состин тазылы токтогон тунгак туйук табыш унгур эжерине кочори.
55	28		Эрин чойилер ундулер.
56	29		Колболу состор.
57	30		Колболу состорди чын бичиири.
58	31		Диктант. «Чын бичииринин эжилери».
59	32		Jастыраларла иш.
			Куучын-эрмектин болуктери(34ч)
60	1		Куучын-эрмектин алдынын учурлу ла болушту болуктери.
61	2		Адалгыш
62	3		Адалгыштын тоозы
63	4		Jаныс тоодо турар адалгыштар.
64	5		Ос ло текши адалгыштар
65	6		Толо бичиир изложение.
67	7		Jастыраларла иш.Адалгыш кубулткыштарла кубулары.
68	8		Тозоочи кубулткыш.
69	9		Энчилеечи кубулткыш.
70	10		Береечи кубулткыш.
71	11		Костоочи кубулткыш.
72	12		Омолоочи кубулткыш.
73	13		Jерлеечи кубулткыш
74	14		Чыгытту кубулткыш.
75	15-16		Кубулткыштардын кожулталарын чын бичиири.
76	17		Диктант. «Кубулткыштар» деп темага.
77	18-19		Jастыраларла иш.Орус тилден кирген адалгыштардын кубулткыштарла кубулары.
78	20		Адалгыш катап корори.
79	21		Jарталгыш.
80	22		Сочинение. «Jарталгыш» деп темага.
81	23		Учуры jуук ла удура учурлу jарталгыштар.
82	24		Солума.
83	25		Jузуннин солумалары.
84	26		Мензинер адалгыштар.
85	27		Мензинер адалгыштардын кожулталарын чын бичиири.
86	28		Изложение.
87	29		Глагол.
88	30-31		Глаголдын ойлори.
89	32		Келер ойдин кожулталарын чын бичиири.
90	33		Jурукла сочинение бичиир.
91	34		Jастыраларла иш.
92			Jыл туркунына уренгенин катап корори.(10ч)
93	1		Тексттинбудумдери.
94	2		Ченемел изложение
95	3		Проект. «Чын бичииринин созлигин тургузадыс
96	4		Состин будуми.
97	5		Куучын- эрмектин болуктери.
98	6		Ченемел диктант. Jыл туркунына уренгенин корор.
99	7		Билереерди ченеп коригер.
100	8		Сочинение.
101	9		Проект. «Чын бичииринин созлигин тургузадыс
102	10		Проект. «Чын бичииринин созлигин тургузадыс

Контрольный-кемjÿлер ле дидактический материалдар

1. Тайборина Н.Б. Диктанттардын jуунтызы. / Н.Б.Тайборина . Г-А,2006

2. Пиянтинова К.К.Алтай тиле иштеер программалар.Г-А,2012

3.Чандыева Е.Д.Алтай тиле литературанын урокторында текши уреду эдилгелерди темиктирери темиктирери.Г-А,2012

Тузаланар литература (Информационно-методическое обеспечение)

Бичиктер:

1.Пиянтинова К.К.. Алтай тил. 3 класс/Горно-Алтайское республиканское книжное издательство «Юч_Сюмер» 2012

2. Пиянтинова К.К. Иштеер тетрадь. 3 класс/Горно-Алтайское республиканское книжное издательство «Юч_Сюмер»,2013

3. Пиянтинова К.К. Алтай тиле иштеер программалар/Министерство образования, науки и молодёжной политики РА. /Барантаева М.А.-Г-А, 2012

4. Алтай тилдин таблицалары (комплект)