Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс

Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению включают в себя периоды обучения грамоте и обучения письму. Данная программа является моей авторской работой. Расчитана на 2,5 часа в неделю. То есть в неделе 1 урок проводится комбинированно - язык + чтение. Это удобно при изучении букв.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс»

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«БЕРЕЗОВСКАЯ СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА» РАЗДОЛЬНЕНСКОГО РАЙОНА РЕСПУБЛИКИ КРЫМ

СОГЛАСОВАНО: УТВЕРЖДЕНО:

Заместитель директора по УВР Директор школы

____________ Абдуллаева М.Т. __________ Абдулкаиров Ф.Э.

«____»__________________2014г. «____»________________2014г.

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

КРЫМСКОТАТАРСКИЙ ЯЗЫК И ЛИТЕРАТУРНОЕ ЧТЕНИЕ

1 КЛАСС

Количество часов __________

Учитель(я)____________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Рассмотрено

на заседании ШМО учителей-словесников

Руководитель ШМО

_________________Коваленко Е.В.

« » _____________ 2014г.

с.Березовка,2015 год

Анълатма тезкереси

1 сыныф Иш программасы Девлет стардарты федераль компоненти эсасында язылгъан. Башлангъыч тасильнинъ программа мундериджесинде къырымтатар тили ве эдебияты муим бир къысым сайыла. Онынъ эсас макъсады – нутукъ фаалиетине аит меарет ве алышкъанлыкъларны эр тарафлама инкишаф эттирмек ве мукеммеллештирмек (динълев, анълав, лакъырды этюв), талебелерни окъумагъа ве язмагъа огретмек, тиль акькъында бир де-бир дереджеде бильги даиресини шекиллендирмек.

Девлет тасиль системасы бу муим макъсаткъа мувафакъиетли иришмек ичюн, девир талапларына риает эткен, умуминсаний ве миллий дегерлерге эсаслангъан эйи муит яратмалы. Къырымтатар эдебиятыны огренюв муим ер ала, чюнки эдебиятта халкъымызнынъ бинъ йыллыкъ теджрибеси, акъыл, идрагъы, икмети сакъланып къалгъандыр

Фен мундереджесининъ къыймети

Федерация девлет тасиль стандартларынынъ эсас талапларындан бири — юксек севиеде бильгили, Ватанына, халкъына садыкъ, ватанпервер инсанны осьтюрювдир. Къырымтатар тилини огретюв кетишатында талебелернинъ этрафтаки алем акъкъында бильгилери арта, образлы ве мантыкъий тасавурлары инкишаф эте, эдеп ве эстетик тербиеси эда олуна.

Къырымтатар тилини огретюв балаларнынъ умумий окъув беджерикликлерини, яни тешкилий беджерикликлер, умумий бильгилер, тенъештирюв ве къыймет кесювни инкишаф эттирювге; берильген вазифенинъ эдасы ичюн месулиет исе этюв дуйгъусыны шекиллендирювге, янъы, муреккеп окъув материалынен мустакъиль чалышмагъа азырлавгъа, музакере этильген меселе хусусында озь фикирини бильдирювге, исбатлавгъа догьрултылгъандыр.

Тиль огретюв талебелернинъ джемаат арасында озюни тутув алышкъанлыкъларыны инкишаф эттирмек ичюн кениш имкянлар ача. Бу – энъ эвеля экевлешип, топлашып, берабер чалышмагъа бильмектир. Балаларгъа кендилерини ве башкъаларны урьмет этмек зарурлыгъыны огретмели, башкъасынынъ япкъан ишине мусбет къыймет кесмеге, башкъасыны ынджытмайып тенкъид этмеге, бераберликте япылгъан ишнинъ иштиракчилери кетирген делиллер нетиджесинде озь фикирини денъиштирмеге огретмек ве иляхре.

Феннинъ умумий хасиетнамеси

Умумий башлангъыч тасильнинъ девлет стандартына коре къырымтатар тили дерслерининъ мундериджеси учь ёнелиштен ибареттир. Булар: къонушма (коммуникатив), тильшынаслыкъ, тиль ве халкъшынаслыкъ ёнелишлеридир.

Мундеридженинъ къонушма ёнелиши талебелернинъ агъзакий ве язма нутукъыны инкишаф эттирмекни; тильден къонушма, бильгилерни зенгинлештирювнинъ тесирчен вастасы оларакъ файдаланабильмекни козьде тута. Бу макъсаднен нутукъ фаалиетининъ талебелер та мектепкедже чагъында муайен севиеде менимсеген агъзакий чешитлери (динълев ве анълав, субет этюв, икяе этюв) мукеммеллештириле, бундан гъайры язма нутукънен (ичинден ве давушнен окъув, язув) багълы олгъан нутукъ фаалиети шекиллене, мукеммеллеше.

Мундеридженинъ тильшынаслыкъ ёнелиши талебелернинъ тиль акъкъында бильги ве тиль беджериклерини менимсевни козьде тута. Бу ёнелиш талебелернинъ тиль акъкъында бильгилерининъ, нутукъны талиль эте билюв меаретлерининъ шекилленюви пропедевдик характер ташыгъыны эсапкъа алгъаны алда ишлеп чыкъыла. уи ш талебелернинъ орфоэпик, лексик, имля меаретлерини инкишаф эттирювге бойсундырылмалы.

Мундеридженинъ тиль ве халкъшынаслыкъ ёнелиши талебелернинъ къырымтатар медениети акъкъында бильгилерини кенишлетмекни козьде тута. Къырымтатар медениетининъ тарихы ве бу медениетнинъ башкъа тюркий халкъларынынъ медениетлеринен багъы ачыкълана. Бу иш окъутувнынъ дигер джеэтлеринен уйгъунлаштырылып, махсус метинлер ярдымынен, халкънынъ маддий ве рухий медениетининъ, миллий характернинъ хусусиетлерини акс эттириджи сёзлер ве дургъун ибарелер вастасынен омюрге кечириле. Эсас дикъкъат исе проблеманынъ тиль джеэтлерине, джумледен, сёзлернинъ манасыны анълатувгъа; фразеологизмлер, аталар сёзлери ве айтымлардан файдаланув хусусиетлерине; оларны нутукъта билип къулланув меаретини инкишаф эттирювге; метиннен чалышувгъа; мундериджесинде этнографик элементлер олгъан иджадий ишлер язувгъа бериле.

Окъув планында феннинъ ери

1 сыныфта къырымтатар тили ве эдебият 165 саат (афтада 5 саат) къарарлаштырылгъан: къырымтатар тили – 83 саат (афтада 2,5 саат) ве къырымтатар эдебияты – 82саат (афтада 2,5 саат).

Фен мундериджесинининъ къыймети

Къырымтатар тили ве эдебият фенининъ окъув макъсадлары

Эсас макъсад ве девлет стандартынынъ мундеридже ёнелишлерине коре окъутув, инкишаф эттирюв, бильги берюв ве тербиелев макъсадлары къоюла.

Окъутув макъсадлары:

– талебелернинъ нутукъ фаалиети беджерикликлерини эр тарафлама шекиллендирмек ве инкишаф эттирмек;

– къырымтатар тилини динълемеге ве анъламагъа бильмек;

– программада бельгиленген мевзулар дереджесинде акъранларынен ве буюклернен къонушмагъа бильмек;

– къырымтатар тилинде окъумагъа ве язмагъа бильмек;

– къырымтатар тили ве имлясы акъкъында адий бильгилер ве беджерикликлерни менимсемек.

Инкишаф эттирюв макъсадлары:

талебелернинъ тюшюнюв, фикир эттирюв къабилиетлерини инкишаф эттирмек;

эдебий къырымтатар тилининъ хусусиетлерини шивелерде олгъан хусусиетлерини рус тилининъ хусусиетлеринен тенъештирмеге бильмек, оларны талиль этмек, нетидже чыкъармакъ.

Бильги макъсадлары:

къырымтатар тили акъкъында адий бильгилер ашламакъ, къырымтатар тили буюк тюркий тиллер терегининъ бир пытагъы олгъаны акъкъында бильгилер ашламакъ;

къырымтатар халкъ медениетинен, урф-адетлеринен, мерасимлеринен, халкъ агъыз яратыджылыгъынен, белли шаир ве языджыларынен, тарих ве медениет эрбапларынен таныштырмакъ.

Тербиевий макъсадлар:

къырымтатар халкъына, тилине, эдебиятына, медениетине, тарихына меракъ, урьмет ве севги ашламакъ; башкъа миллетлер ве оларнынъ медениетине толерантлы (сабырлы) мунасебетте олмакъ, эдеп эсасларыны, къонушма медениетини шекиллендирмек.

Тиль огретме мундериджесининъ къонушма (коммуникатив) ёнелиши энъ эсаслыдыр. Чюнки бу бильгилер адамларгъа бири-бирлеринен агъзакий ве язма шекильде багъланабилюв алышкъанлыгъынынъ темелини къоя.

Агъзакий къонушма лаф эткен адамны динълемеге ве анъламагъа, къонушма адетинде къуланылгъан сёзлерни менимсеге, акъранларына ве буюклерге мураджаат этюв чешитлерини менимсемеге, лакъырды эткен вакъытта незакетлик бильдирмеге, незакетли суаль бермеге ве джевап къайтармагъа, разы олгъаны я да олмагъаны бильдирип айтмагъа огретмекни козьде тута.

Язма шекильде къонушма башлангъыч сыныфларда бир де-бирине тезкере (записка), даветнаме, илян язмагъа ве шу ишлерни безетмеге огретмекни козьде тута.

Окътувнынъ тильшынаслыкъ ёнелиши талебелер къырымтатар тили ве имлясы акъкъында адий бильгилер менимсемелерини, къырымтатар ве башкъа тюркий тиллернинъ арасындаки фаркъны анъламагъа, оны рус тилинен тенъештирип, хусусиетлерини айыра билювни огретмекни козьде тута. Агъзакий ве язма нутукъны менимсемек ичюн орфоэпия, лексик, граммматик, имля къаиделерини билип къулланмагъа огретмек.

Халкъшынаслыкъ ве халкъ медениети ёнелишинде талебелерни къырымтатар миллий медениетинен таныштырув, миллий урба, савут, емек, адетлерни бильдирген сёзлерни менимсев, аталар сёзю ве айтымлар, масалбашлары,

текерлемелерни огренип, эзберден айтмакъ, манасыны анълатмакъ, халкъ оюнларынен, йырларынен, масалларынен, белли шаир ве языджыларнен ве башкъа медениет ве тарих эрбапларынен таныштырмакъ козьде тутула.

Феннинъ мундериджеси

Тиль огретювнинъ ильк баскъычында ишнинъ бойле джеэтлерини айырмалы:

Окъумагъа-язмагъа огретюв.

Нутукъ фаалиети.

Тиль акъкъында бильгилер ве тиль алышкъанлыкълары.

Имля.

Язы техникасы ве язма ишлерни безетюв медениети.

I. Окъумагъа-язмагъа огретюв

Окъумагъа-язмагъа огретювнинъ земаневий мектебимизде тасдикълангъан эсас усулы – талилий-синтетик усул олып, бу усул «сестен арифке» принципининъ къулланылмасыны козьде тута. Бу исе талебелер башта бир сеслернен багълы талилий-синтетик арекетлерни япмагъа огренмек борджлулар, деген мананы бере. Мезкюр ал окъув ве язув алышкъанлыкъларыны шекиллендирювде негиз меарет сайыла.

Талилий-синтетик усулнен берабер башкъа усулларны да къулланмакъ мумкюн. Меселя, талебе эджалап окъумагъа огренген сонъ эвельки теджрибеге эсасланып, бир чокъ сёзлернинъ график образыны бутюнликте окъумагъа огретмек ичюн шу усулнынъ буюк эмиети бар. Бойле меарет яхшы окъувнынъ шартыдыр.

Окъумагъа-язмагъа огретюв вакъытында талебелернинъ мектепкедже чагъында огренген бильги ве меаретлерини эсапкъа алмакъ муимдир. Чюнки оджа окъуткъан вакъытта келишикли агъырлыкъта материал бере биле, я да зайыф менимсеген балагьа ярдым эте. Базыда оджагьа баланынъ мектепкедже яшында янълыш огренгенлерини тюзетмек керек ола: раледе догьру отурмакъ, къалемни догъру тутмакъ, арифлеп окъувны тюзетмек.

Баланы язмагъа огреткенде арекет ве корюв анализаторларнынъ арекетлерини уйгъунлаштырмакъ, язувнынъ график алышкъанлыкъларыны шекиллендирмек, яни арифлерни айдын, догъру язув, оларны бири-бирине догъру багълав, эджалар, сёзлер, кучюк джумлелерни имкяны олгъаны къадар тезликте реван (плавно) язув; язув алышкъанлыгъынынъ нормасы олгъан темизлик (гигиена) къаиделерини менимсевлерини эльде этмели.

Мезкюр программа биринджи сыныф талебелерининъ яшларына хас хусусиетлерни эсапкъа алып (эллерининъ уфакъ адалелерининъ зайыфлыгъы, язгъан вакъытта арекетлернинъ етерли дереджеде регулирленмегени, девамлы кергинликтен козьлернинъ болдурмасы, арифлернинъ график къыяфетини идрак этмек ичюн корюв анализаторы етерли севиеге етмегени себебинден язмагъа огретювни тезлештирмекни талап этмей. Мисаль: В, Д, Ж киби ве язылувы къыйын олгъан башкъа буюк арифлерни кучюк арифлернен бир вакъытта дегиль де, бираздан сонъ огретмек мумкюн.

Алты яшлы талебелерни къалемни кягъыттан узьмейип язмакъны тек бир алда, яни язылув шекили табииий суретте бири-биринен багълы олгъан ве айны бир сызыкъны текрар сызмакъ талап олунмагъан, я да эльнен къайта арекет этмек керек олмагъан алларда огретмек мумкюн (ве, ми, пл, ал, ум, се, пе). Овал ве ярыовал шекилли элементлер къыскъа догъру, я да эгри сызыкъларнен бириктириле.

Оджа солакъай (левша) балаларнен чалышыр экен, психолог ве экимнен меслеатлашып, балагъа зорлукъ косьтермеден, язмагъа огретюв методикасыны зарур шекильде уйгъунлаштырып чалышмакъ керек.

II. Нутукъ фаалиети

Программа талебелернинъ агъзакий ве язылы нутукъ акъкъында адий бильгилерни: агъзакий ве язылы, субет этюв (диалог) ве икяе этюв (монолог) нуткъы; къонушув вазифесинен багълы вазифени эда эткенде лакъырды хусусиети акъкъындаки бильгилерни менимсемелерини козьде тута. Лякин окъутувда эсас дикъкъат нутукъ фаалиетининъ чешитлерини менимсевге догърултмалы (динълев ве анълав, лакъырды этюв, окъув, язув). Бу макъсаднен ишнинъ махсус огретиджи чешитлеринден мунтазам суретте файдаланмакъ ве аит меаретлернинъ не дереджеде шекилленгенини незарет этип бармакъ зарур.

Нутукъ фаалиетининъ чешит алышкъанлыкъларыны инкишаф эттирювнинъ негизинде агъзакий нутукъны динълев ве анълав меарети тура. Къырымтатар тилинде балалыкътан ана тили сыфатында лакъырды эткен талебелер бу меаретни турмуш севиесинде менимсейлер. Мектепте исе оларнынъ сёз байлыгъы турмадан артып бара, нутукънынъ грамматик тизилиши муреккеплеше, мевзулар кенълеше, фикир этюв, фикирни айтув мантыгьы муреккеплеше. Бунынънен берабер агъзакий нутукънынъ сурьатына, нутукъны там суретте менимсевге, динъленильген сезлерни анълавгъа, анълы (произвольное) дикъкъатны девамлы вакъыт ичинде муджессемлештиребилювге нисбетен талаплар арта. Буларнынъ эписи келеджекте тек башлангъыч сыныфларда дегиль, юкъары сыныфларда да динълев ве анълав къабилиетлерини осьтирюв ичюн эсас ола билир.

Талебелерни фикирнинъ инкишафыны козетмеге, эмоциональ ве къыйметлев информациясыны ерине коре къабул этмеге, метин мундериджесини анълаткъан эсас эмиетли сёзлерни сечмеге, нуткъта умумий давушны, тезлигини, тембрини, сес къуветини анъламагьа огретмек керек.

Дикъкъатнен динълев, эшиткенини анълав, бир кере динълеген сонъ бир-де-бир вазифени япабильмек меаретини инкишаф эттирюв тек субет ве монологнен багълы материалнен дегиль де, тиль дереджелерининъ чешит элементлеринден тертип этильген материалнен де эда этиле.

Динълев, нутукъ ичинде айры элементлернинъ (сеслер, эджалар, сёзлер, сёз бирикмелери, джумлелер) бельгиленген хусусиетлерини сече билюв тек тиль акъкъында бильгилерни ве тиль меаретини шекиллендирип къалмадан, талебелернинъ анълы дикъкъатыны, вазифени анълаябилюв ве оны беджеребилюв, дикъкъатны конкрет вазифеге догърултабилюв, яни вазифени бир кере динълеген сонъ беджеребилюв меаретлерини инкишаф эттирювге де хызмет этмели.

Динълемеге ве анъламагъа (аудирование) огретювде, къаиде оларакъ, ишнинъ фронталь чешитлеринден файдаланыла, чюнки ишнинъ бойле чешитлери талебелерден агъзакий я да язылы нутукъны талап этмеген вазифелерни планлаштыралар. Бойле вазифелер джумлесине, меселя, динъленильген метинде тарифленген арекетлерни япув, метин боюнджа ресим сызув, къоюлгъан суальге догъру джевап тапув киби вазифелер кире.

Нутукъ фаалиетине аит алышкъанлыкъларны инкишаф эттирюв талебелерге субет ве икяе этмеге (диалог, монолог) огретювни, яни окъулгъан ве эшитильген эсерлер, бакъылгъан фильмлер, сой-акърабанынъ, танышларнынъ бир-де-бир вакъиа акъкъында, талебелернинъ турмушында олгъан адисе акъкъындаки икяе эсасында агъзакий ве язылы шекильде метин тизювни козьде тута. Талебелерге биваста коммуникатив макъсады олгъан агъзакий ве язылы шекильдеки метинлерни тертип этюв вазифесини бермек керек (даветнаме, хайырлав, тешеккюрнаме, илян, танышув мектюплери ве иляхре).

Бу ишни талебелер мустакъиль суретте я да оджа берген ярдымджы материал (план, сёз бирикмелери, эсас джумлелер, айтыладжакъ фикирнинъ башы я да сонъу, ресим, ресимлер тюркюми ве иляхре) къулланып япалар. Ярдымджы материалнынъ микъдары ве хусусиети талебелернинъ бильги дереджесине ве ишнинъ макъсадына багьлыдыр.

Дерсте талебелернинъ нутукъ фаалиетини тешкиль эткенде ойле шараит яратмакъ керек ки, балалар озь фикирлерини, дуйгъуларыны ифаде этебильмелери ичюн сильтем олсун. Бу макъсаднен чешит сюжет-ролли оюнлар тешкиль этмек муимдир. Бойле оюнларда арекетнинъ ери (сыныфта, автобуста, тюкянда, багъчада), субет эткен адам (аркъадаш, ана, къардаш, тюкянджы, мусафир ве иляхре), лакъырдынынъ макъсады (бир де-бир шей акъкъында икяе этмек, хабер айтмакъ, биревни бир де бир шейге къандырмакъ, афу сорамакъ ве иляхре) шартлы оларакъ бельгилене.

Агъзакий нутукъны (субет, икяе) инкишаф эттиререк, балаларны чифт-чифт этип я да кучюк группаларгъа болип чалышув усулындан кениш файдаланмалы. Чюнки бойле алда талебелернинъ эксериети лакъырдыгъа къошулабилелер. Бу иште къонушма медениетини ашламакъ муимдир: незакетли нутукъны еринде къулланмакъ, лакъырды эткен адамны дикъкъатнен динълемек, башкъасына сёз бермек ичюн озь нуткъыны токътатабильмек, озь айткъаныны башкъасынынъ айткъанына коре келиштирмек, мераметлик бильдирген сёзлерни къулланабильмек, башкъасынынъ хусурыны джан ынджытмайып айтып тюзетмеге бильмек ве иляхре.

Оджа башлангъыч сыныф талебелерининъ язылы нуткъыны инкишаф эттиргенде фикирни, дуйгъуларны, эеджанландыргьан шейлерни язы шекилинде беян этювлерини такъдирлемек борджлу. Бойле ишни тешкиль этерек, язылгъан шейлерни динълейджекъ, музакере этеджек (музакере эткенде янълышларгъа, джумле къурулышына, имлясына чокъ эмиет бермейип, энъ эвеля мундериджесине эмиет бериле) адам олмасына иришмели. Бунынънен берабер талебелерни озь ишлерини тюзетмеге, янъыдан язмагъа, мукеммеллештирмеге огретмек керек.

Башлангъыч сыныфларда нутукъ фаалиетини инкишаф эттирювнинъ даа бир чешити – метинни окъувдыр. 2-4-нджи сыныфларда махсус окъув дерслери айырыла, лякин къырымтатар тили дерслеринде де бу ишке айрыджа эмиет бермели.

Тиль огретюв вакътында метинлерден кениш файдаланыла. Метин узеринде чалышув давушнен я да ичинден окъувдан башлана. Балалар метинни окъугъан сонъ исе олар метинни не дереджеде анълагьанлары тешкериле. Бу – къыскъадан тешкерюв я да мундеридже боюнджа парчалар эсасында субет шекилинде олабиле. Ана тили дерсинде окъумагъа огретювнинъ эсас хусусиети шундан ибарет ки, балаларнынъ дикъкъатыны догьру теляффуз этювге, сёзлернинъ манасына, чешит теркипте олгъан джумлелернинъ аэнкине, токъталувлар ярдымынен джумлелерни манасына коре къысымларгъа болювге, ифаделигине джельп этмели. Бу джеэтлер окъув дерслеринде де оджанынъ дикъкъат черчивесинде ола, лякин эр алда окъув дерслеринде эсас дикъкъат чокъча адий эдебий талильге бериле.

Умумен алгъанда, нутукъ фаалиетининъ бутюн чешитлери боюнджа алышкъанлыкъларны шекиллендирюв ве инкишаф эттирюв башлангъыч сыныфта окъутувнынъ эсас макъсады олып, о, ана тили дерслеринде вакъытнынъ энъ аздан ярысыны алмакъ керек.

III. Тиль акъкъында бильгилер. Тиль алышкъанлыкълары

Башлангъыч сыныфларда талебелерге тиль акъкъында умумий бильгилер бериле. Тиль – къонушма, бильги алув, тесир этюв вастасыдыр. Дюньяда чешит тюрлю сойдаш ве сойдаш олмагъан тиллер мевджут ве эр бир халкънынъ озь тили бар. Украинада девлет тили – украин тилидир, лякин мында башкъа тиллер де чокъ.

Тильни ильк окъутувда (азырлав девиринде) талебелерге тиль акъкъында чешит дереджедеки тиль бирлемлери акъкъында бильги бериле (метин, чешит лексик ве грамматик манасы олгьан сёзлер, нутукъ сеслери). Бу ишнинъ зарурлыгъы шубе астына алынмай, лякин эсас дикъкъат сёзлернинъ манасы устюнде чалышув, талебелернинъ сёз байлыгъыны зенгинлештирюв ве активлештирюв, нутукъны чешит грамматик шекиллернен зенгинлештирюв, тиль васталарындан эдебий тильнинъ къаиделери боюнджа (орфоэпия, лексика, грамматика) файдаланабилюв меаретини, кенди нутукъ эсерлерине къыймет кесебилюв алышкъанлыгъыны инкишаф эттирюв ве мукеммеллештирюв киби амелий джеэтлерге догърултылмалы.

Башлангъыч окъутувнынъ амелий ёнелиши шундан ибарет ки, дикъкъат меркезинде тиль акъкъында бильгилер дегиль де, теркип джеэтинден чешит тюрлю олгъан (адий ве муреккеп, джумленинъ сойдаш азалары, мураджаат, суаль ве иляхре) джумлелерни, макъсады джеэтинден чешит олгъан ибарелер ве интонацияларны тизебилюв; сёзлернинъ чешит шекиллерини догъру тешкиль этюв, сёз бирикмелери догъру тертип этюв; лексик келишиклик, теляфуз ве ургъу къаиделерине риает этюв киби алышкъанлыкълар тура.

Мытлакъа тешкерильмек керек олгьан муим окъув алышкъанлыкълары джумлесине талебе элифбе джедвелини тизген вакъытта элифбени догъру къулланабилюв, окъув лугъатлары ве дигер къылавузлардан файдаланабилюв алышкъанлыкълары кире.

Къырымтатар тилини огреткенде, тиль – тек огренюв предмети дегиль де, мектеп программасындаки башкъа фенлерни огретюв вастасы олгъаныны да эсапкъа алмакъ керек. Шу себептен нутукъ медениетини зарур дереджеде тербиелемек ичюн къырымтатар тили дерслеринде башкъа дерслерде къулланылгъан тиль материалындан да файдаланмалы. Меселя, башлангъыч сыныфларда сёз бирикмелери, джумлелер тизюв боюнджа амелий вазифелер берильгенде башлангъыч сыныф программаларында козьде тутулмагъан, лякин артыкъ 1-нджи сыныфтан башлап сыкъ-сыкъ къулланылгъан мевзулар боюнджа вазифелер теклиф этиле. Булар, джумледен, сайы чешитлери: эсап сайылары (бир, о, беш), сыра сайылары (бешинджи, единджи), пай сайылары (бешер, экишер), тахминий сайылар (беш-он, учь-дёрт) ве иляхре, сайыларнынъ тюрленюви (бешке дёртни къош, докъуздан едини чыкъар); сыфат дереджелери (якъынджа, ешильдже, энъ агъыр, пек гузель, чокъ меракълы, уфакъча, эскидже); зарф хусусиетлери ве япылувы (къапы артынадже ачыкъ. Сабадан ягъмур ягъа. Геджелейин юкъламады. Эрте-кеч бу шей олур); фииль дереджелери, формалары, заманлары (мектепке кетти, денъизде ювундым, мектюп язылды, пейджере ачылды, баланы ашатты, косьтер-косьтерме, язды, язгъан, язгъан эди, язаятыр, келеджек, келир ве иляхре).

Башкъа фенлер боюнджа дерслерде исе тильнен багълы аит ишлерни алып бармакъ мумкюн. Дейик, табиатшынаслыкъ дерсинде «Инсаннынъ бедени» мевзусы боюнджа чалышкъанда оджа сёзни чешит келишлерде къулланмагъа огрете билир. (Адамнынъ эки къолу бар. Къолда бир-къач къысым бар. Къолнынъ юкъары къысымында ве иляхре). Бойле ишлерни башта тиль дерсининъ вазифелери сырасына кирсетип, сонъ башкъа дерслерде къулланмакъ я да башкъа дерслерде бир къач дакъкъаны сёзнен чалышувгъа айырмакъ мумкюн.

VI. Имля

Балаларгъа адий имля къаиделерини менимсеттирюв (сёзлерни догъру язув, токътав ишаретлерини къоюв) – тильни башлангъыч севиеде огретювнинъ муим вазифелеринден биридир.

Имля къаиделерини менимсевнинъ негизинде сёзлернинъ фонетик ве график образларыны айырабилюв, сеслерни келишикли арифлернен ишаретлев (арифлерни къачырмайып, оларнынъ ерлерини денъиштирмейип, келишмеген арифни язмайып) меарети тура. Башлангъыч сыныф талебелери мезкюр алышкъанлыкъны толусынен менимсемек ве язылувы фонетик принципке эсаслангъан сёзлерни хатасыз язмакъ борджлулар. (Бу маса. Анда сансар ве иляхре).

Бундан гъайры талебелер язгъан вакъытта къулланмасы къолай олгъан имля къаиделерини менимсеп, мустакъиль чалышувны билюв кереклер. Булар, меселя, адамларнынъ адыны буюк арифтен язув, Ы ве И арифлерининъ язылувы, У-Ю, А-Я, О-Ё, Э-Е арифлерининъ язылувы, Ь йымшакълыкъ ишаретининъ язылувы ве иляхре.

Муреккеп, къулланувнынъ чокъ адымлы алгоритмини козьде туткъан дигер къаиделер исе пропедевтик севиеде менимсениле, оларнен оджанынъ реберлигинде таныш олмакъ ве къулланмакъ керек. Булар, джумледен, язылувы теляфузына келишмеген сёзлер, янгъыравукъ ве сагъыр тутукъларынынъ денъишюви, Нъ арифининъ язылувы, сингармония къаиделери ве иляхрелердир.

Тешкерюв ичюн авале олунгъан вазифелернинъ (шу джумледен диктантларнынъ) метинлерине юкъарыда косьтерильген къаиделерге бойсунгъан, я да оджанен эвельден ишленильген, менимсенильген сёзлер кирсетиле.

Башлангъыч сыныфларда догъру язмагъа огретюв ишлерининъ муим бир къысымыны талебелер акъылларында тутмакъ керек олгъан сёзлернинъ айтылувыны ве язылувыны менимсев тешкиль эте.

Бундан гъайры, имля ишлерине программада берильген токътав ишаретлерини къулланув къаиделерини менимсев де кире.

Тиль огренювнинъ башлангъыч девиринде талебелерде орфографик ве пунуктуацион дикъкъатлылыкъ дуйгъусы шекиллендирильмек керек, яни балалар сёзлернинъ график шекилининъ хусусиетини коре бильмек; токътав ишаретлерини сечмек ве адий алларда джумледе оларнынъ эмиетини анъламакъ; озь язгьанларыны нумюненен тенъештирип, япкъан хаталарыны мустакъиль тюзетмек кереклер.

Бойле алышкъанлыкъ кочюрип язув, чешит тюрлю мешгъулиетлер, огретюв диктантлары, хаталар устюнде чалышув ишлери киби усулларнен менимсениле.

V. Язы усулы (техникасы) ве язма ишлерни безетюв медениети

График алышкъанлыкъларны ве язы усулыны менимсев – башлангъыч сыныфларда тиль окъутувнынъ муим къысмыдыр. Кендже талебелернинъ язысы мисмиль, айдын олмасына ынтылмакъ керек. Язув сурьаты эр бир баланынъ шахсий хусусиетлерини эсапкъа алгъаны алда, онынъ окъув ихтияджларыны къанаатлендирмек борджлу.

Каллиграфия, язы техникасы узеринде иш тек 1-нджи сыныфнен сынъырланмайып, невбеттеки сыныфларда да девам эте. Язынынъ бу джеэтине талебелер тек айры арифлерни ве оларнынъ элементлерини язув, арифлерни, сёзлерни бириктирюв боюнджа махсус мешгъулиетлерни япкъанда дегиль, башкъа язы ишлерини япкъанда да (язып алув, оджанынъ айткъаныны язув, акъылдан язув ве иляхре) буюк эмиет бериле.

Язмагъа огретюв язы ишлерини безетюв медениетини ашламакъны козьде тута (алдын япылгъан иштен я да саифенинъ юкъары четинден чекильмек, эсернинъ адыны сатырда догъру ерлештирмек, абзац ве дефтерде саифе кенарыны къалдырув къаидесине бойсунув, хаталарыны мисмиль тюзетюв ве иляхре).

Талебелерни тахтада чалышмагъа огретюв, яни тахта мейданынынъ буюклигини козьде тутып язув, арифлернинъ буюклигини регулирлев, сатырларны догъру, тегиз тизюв, материалны ерине коре ерлештирюв алышкъанлыгъыны шекиллендирюв – оджанынъ муим вазифелеринден бири сайыла.

ОКЪУВ-МЕВЗУАТ ПЛАНЫ

I.Нутукъ фаалиетини инкишаф эттирюв

Окъув материалынынъ

теркиби

Талебелернинъ

умумтасиль севиелерине

девлет талаплары

1.Динълев ве анълав (аудирлев)

Агъзавий нутукъны динълев ве анълав.

Динълев вакътында арекет къаиделери.

Агъзавий ве бедий услюпке аит олгъан, къолай икяе этюв, субет тизюв айтылмаларны (тапмаджалар, аталар сёзлери, икяе, шиир, масал) динълев.

Оджанынъ ве талебелернинъ окъувы я да икяе этюви; метинни магнитофон вастасы иле язылувынен файдаланув.

Метиннинъ янъгъырав вакъты 0,5 – 1 дакъкъа этрафында.

Метиннинъ мундериджесини анълав (ким, не, къайда, насыл).

Динълев вакътында, тасавурда пейда олгъан ресимлер.

Тез окъулгъан, 3-6 сестен ибарет олгъан сёз сыраларыны ве сёз бирикмелерини анълав ве акъылда тутув.

Окъулгъан (1-7 сёзден ибарет) джумлелернинъ мундериджесини анълав.

Талебе:

динълевде ошагъан, амма янъгъырагъанына коре чешит сёзлерни, сёз бирикмелерини фаркълай;

макъсадына ве екюнленгенине коре джумлелерни айыра;

бир къач динъленген сёзлер сырасындан, бирикмелерден, эки кере текрарланмайып, белли бир сеснен башлангъан, бир де бир аляметни бильдирген, сайысыны косьтерген чешитлерини тапа (бойле вазифе 1-2 кере динълевден сонъ беджериле);

2-3 джумледен ибарет олгъан метинлерни динълеп, джумлелернинъ сайысыны таинлей;

субетдешини дикъкъатнен динълей;

1-2 кере динъленильген сёз, сёз бирикме, джумлелернинъ манасыны анълай;

ресимни ве сёзни, джумлени ве метинни нисбетлей;

метинде берильген къыскъа анълатманы (инструкция) беджере (1-3 сёзден ибарет олгъан анълатмалардан башлав).

2.Айтув (йыл девамында)

Субет этюв (диалог)

Диалогнынъ иштиракчилери.

Диалогда озюни алып барув къаиделери.

Диалог вакътында арекет къаиделери (субетдешни динълев, онынъ сёзлерине меракъ косьтермек, анълайышлы айтмакъ, сесни котермемек, незакет ибарелернен къулланмакъ).

Окъулгъан, динъленген масаллардан, икяелерден диалоглар тизе билюв меарети.

Динъленген диалогларны озь сёзлеринен икяе этюв.

Ярдымджы материалгъа эсасланып ве мустакъиль оларакъ диалоглар тизюв.

Диалог мундериджеси: бильдирме – суаль – джевап; суаль – джевап – къаршы суаль – джевап; теклиф – инкяр – джевап ве иляхре.

Икяе этюв (монолог)

Айтылманынъ аляметлери (анълайышлыгъы; кириш сёз, эсас къысым ве хулясанынъ мевджутлыгъы; сёзлернинъ догъру къулланувы; мевзугъа уйгъунлыгъы).

Ифадели окъув.

Ярдымджы материалларгъа эсасланып (айтылманынъ башы, суаллер, сёз бирикмелери ве иляхре) динъленильген я да окъулгъан метинни гъайрыдан икяе этюв.

Ярдымджы материалгъа эсасланып (2-3 джумледен ибарет) инша язув.

Беджерильген ишке къыймет кесмеге, оны тюзетмеге, мукеммеллештирмеге огретюв.

Талебе:

субетдешнинъ айткъаныны динълей ве анълай;

субет эткен адамнынъ лакъырдысына келишикли сёз къоша биле;

сесни керексиз котермей;

незакет къаиделеринен къуллана;

талебелер:

динъленильген масал, икяелер боюнджа диалоглар тертип этип, оларны роллер эсасында иджра этелер;

диалогда озюни алып барув къаиделерини риает этелер;

динъленильген я да окъулгъан метин, ресим, диафильм, сыныфтаки окъув вазиети ве иляхрелер боюнджа суаллер тизип, оларгъа джевап берелер.

Талебе:

нефесини, сеснинъ къуветини, нутукънынъ тезлигини уйгъунлаштыра;

шиирлерни, тапмаджаларны, тезайтымларны, текерлемелерни ве бунынъ киби эсерлерни эзберден окъуй;

ярдымджы материалгъа (план, суаллер, сёз бирикмелери) эсасланып динъленильген я да окъулгъан метинни гъайрыдан икяе эте;

гъайрыдан икяе эткенде, къыскъа илявелер къоша ве озь фикирини ифаделей;

айтыладжакъ фикирнинъ башына, ресимге, суаллерге эсасланып тюзгюн ибаре тизе;

берильген сёзлернен джумлелер тертип эте ве оларны бир метинге бирлештире;

оджанынъ ярдымынен тертип эткен ишини тюзетмеге огрене.

3.Окъумагъа-язмагъа огретюв

Язы – инсанлыкъ омюриндеки гъает буюк кешф олып, о бир де бир хаберни узакъкъа ёллав, информацияны девамлы вакъыт ичинде сакълав вастасы олгъаны ве бу васта информацияны ёллавнынъ дигер васталарына ( ишмар, шартлы бельгилер, сес сигналлары ве иляхре) бакъкъанда устюн олгъаны акъкъындаки тасавурларны анълатув.

Буюклернинъ ве талебелернинъ омюринде окъумагъа ве язмагъа билювнинъ эмиети акъкъында, окъумыш инсаннынъ джаиль инсандан не дередже юксек тургъаны акъкъында тасавурларны шекиллендирмек

Талебе:

оджа айткъаныны дикъкъатнен динълей, меракълана ве музакере эте;

динъленген метинге, корьген ресимге эсасланып суаллер ве джеваплар тизе;

омюр теджрибесинден информацияны ёллав васталары акъкъында мисаль кетире;

элифбенинъ басма, эльязма, кучюк ве балабан арифлерини фаркълай;

арифлерни догъру айта биле.

Окъув

Арифлерни огренюв ве огренювден сонъки девирлери.

Басма, эльязма, кучюк ве буюк арифлер.

Ачыкъ (та) ве япыкъ (ат) эджаларны, бир-эки тутукъ бир кельген эджаларны окъув.

«Ь» йымшакълыкъ ишарети огюндеки сес йымшакъ айтылгъаныны бильдирген алда,

сёзлерни окъув ( гуль, тиль, сельби).

Э-е арифлери олгъан сёзлерни окъув.

У-ю арифлери олгъан эджалар, сёзлерни

окъув, теляффузда ве окъувда

фаркъларыны анълав.

О-ё арифлер олгъан сёзлер, джумлелерни

окъув (одун, чёль).

Ы-и арифлер олгъан эджалар, сёзлерни

окъув ( паалы, салы).

Я, е, ё, ю арифлери эки сес (й+ созукъ)

бильдирген алларда сёзлер окъув (елькен,

яйла, Юнус, ёсун).

«Гъ, къ, нъ, дж» арифлери косьтерген

сеслернен таныштырмакъ. Бу сеслернен

кельген сёзлерни догъру окъумагъа

огретмек.

«ъ» къаттылыкъ ишаретининъ айырыджы

эмиетини анълап сёзлер окъув (хавъяр).

Къ – к арифлер олгъан сёзлерни окъув.

Оджа берген нумюне эсасында язгъанда

янъгъыравукъ, айткъанда сагъыр

айтылгъан сёзлерни окъув (тез, туз, бав,

сув ве иляхре).

Сес ве эджа теркиби муреккеплешкен

сёзлерни эджалап ве бутюн сёзнен окъув.

Элифбеде сыкъ расткельген ве

къулланылгъан сёзлерни ве къыскъа

сёзлерни бирден тапув (ат, эт, эв, бу эв, бу

ана, о ана).

Сёзлерни эджалап ве бутюн алда окъумакъ

алышкъанлыкъларыны шекиллендирмек,

къыскъа джумлелер ве метинлерни догъру

интонациянен окъумагъа огретмек.

Токътав ишаретлеринен таныштырув,

догъру къулланмагъа огретюв.

Ресим тюркюмлери тюбюндеки языларны

окъув.

Китапнен иш алып барув.

Элифбе саифелеринде берильген материалларнынъ (сеслерни бильдирген ишаретлер, диречик шеклинде сёзлер, схемалар, ресимлер, метинлер) чешитлери.

Окъув гигиенасы. Китапнен къулланув къаиделери.

Китапханеде. Китапханеде озюни алып барув къаиделери.

Талебе:

ачыкъ (та) япыкъ (ат) эджаларны, бир-эки тутукъ бир кельген эджаларны окъуй;

2-4 арифтен ибарет (бу, сен, эв, ким ана ве иляхре) сыкъ расткельген сёзлерни тез косьтерилювинде таный;

сёзлерни оджанынъ артындан теляффуз къаиделерине бинаэн текрарлап айта, сонъ исе язылгъаны киби теляффуз эте;

окъуп эшиттирюв алтында акъылда тутмакъ керек олгъан, язылышы теляффузындан бираз фаркълы олгъан, сыкъ къулланылгъан сёзлерни окъуй;

сёзлерни эджалап ве бутюн алда интонациянен окъуй;

токътав ишаретлеринен таныша, догъру къулланмагъа огрене;

окъулгъан сёзлерни, сёз бирикмелерини, джумлелерни анълай;

окъулгъанны ресимнен нисбетлештире;

окъулгъан метинге эсасланып ресим япа;

окъулгъан я да музакере этильген метин устюнде суаллер тизе;

таныш олмагъан китапнынъ джылтыны, керекли саифесини, ресимлерини косьтере;

таныш олгъан китапнынъ адыны ве муэллифини айта;

китапнынъ ве муэллифнинъ ады язылгъан ерини косьтере;

китапны догъру саифлей, керекли саныны тапа;

элифбе саифелеринде шартлы бельгилерни тапа ве оларнынъ манасыны анълата;

сеслерни бильдирген ишаретлерни, диречик шеклинде сёзлерни, схемалар, ресимлерни, метинлерни тапа ве оларнен чалыша;

ресим тюркюмлери тюбюндеки языларны окъуй;

оджа ярдымынен метин ичинден белли

бир мундериджеси олгъан я да бир де бир

къараманнынъ ибаресини ифаделеген джумлелерни тапа;

китапнынъ элементлери: джылт (муэллиф, серлева), саифе, ресимлерни корьсете;

китапнен къулланув къаиделерини ве китапханеде озюни алып барув къаиделерини куте.

4.Язув

Арифлерни огретювден эвельки девир

Язмагъа азырлыкъ.

Язгъан вакъытта рале башында догъру отурув.

Къалемни (къарандашны) эльде догъру тутув.

Дефтерни раледе догъру ерлештирюв.

График арекетлерине ве языда гигиена къаиделерине риает этюв.

Ёлакълар ве шекиллер тизюв, оларны штрихлернен сызув ве боялав.

Арифлернинъ элементлерине бенъзеген сызыкълар сызув; устюнден я да тюбюнден тёгерекленген догъру (тюз) сызыкълар, ильмекли сызыкълар, овал, ярыовал сызув.

Дефтер саифесинде ориентир тутув: язы чельтегиндеки эсас сатырны ве къошма сызыкъларны тапув.

Талебе:

окъув ве язув вакътында рале башында догъру отура биле;

язувда къалемни эльде догъру тута ве темизлик (гигиена) къаиделерине риает эте;

дефтерни догъру ерлештире;

саифенинъ къысымларыны, сатырларыны косьтере;

сатырда язувны башлайджакъ ерини косьтере;

ресимлерни чешит тарафларгъа ёнетильген штрихлернен сыза, боялай;

догъру (тик, ятыкъ, сагъгъа я да солгъа янтайыкъ), къырыкъ, далгъалы сызыкълар, овал ве ярыовалларны сыза;

башланылгъан орьнеклерни девам эте, оларны чешит график элементлерден тертип эте.

Арифлерни огренюв ве огренювден сонъки девирлери

График алышкъанлыкъларыны ве язув усулыны (техника) шекиллендирюв

Язувнынъ темизлик (гигиена) ве техник къаиделери.

Эльязма арифлер ве токътав ишаретлер акъкъында малюмат.

Арифлернинъ муреккеп элементлерини бириктирюв къаиделери.

Кучюк ве буюк арифлерини язув.

Кучюк ве буюк арифлернинъ бириктирюв чешитлери.

Буюк ве кичкене арифлерни озьара бириктирюв чешитлери.

Нутукъ беджерикликлерини шекиллендирюв

Ресимге бакъып, сыныфта олгъан вакъиа акъкъында джумлелер тизип язув.

2-3 битирильмеген джумлелерни иляве этип язув.

Суаль сёзлерини къулланып, суаллер тертип этип язув, суальнен сыныфдашына мураджаат этюв.

Мустакъиль оларакъ ойле пек балабан олмагъан язма шекильде хабер тертип этюв.

Имля

Окъуп эшиттирюв алтында айтылгъан ве язылгъан сёзлерни тенъештирюв.

Буюк арифнен язылгъан сёзлер (адамларнынъ адлары ве сойадлары, айванларнынъ лагъаплары, шеэр, койлернинъ адлары).

Сёзлерни бир сатырдан башкъа сатыргъа эджалап авуштырув.

Акъылда тутмакъ ичюн сёзлер джедвелиндеки сёзлерни догъру язув.

Акъылда тутмакъ ичюн сёзлер джедвели:

айненни, амма, багъча, бираздан, бойле, давул, денъиз, достум, ёлджу, ёргъан, икяе, ильван, кетти, корьди, кечит, кямиль, къапу, мевсим, миллий, манъа, маалле, мешъаль, мых, наллана одун, онъа, отур, пенир, ресим, саат, сана, санъа, тахта, туты, хавъяр, халкъ, чембер, чокъ, чомуч, эеджанлы, эниште, юнь, яхшы.

Талебе:

язув вакътында къалемни эльде догъру тутуп, дефтерни догъру ерлештирип, рале башында догъру отура биле;

язувнынъ темизлик къаиделерини куте;

басма ве язма язувны фаркълай;

кучюк ве буюк язма арифлерини биле ве догъру яза;

арифлерни догъру шекильде, юксекликте ве кенъликте яза;

эльни кягъыттан алмайып арифлернинъ элементлерини бириктире;

сёз ве джумлелерни бири-биринден керекли узакълыкъта ерлештире;

басма арифлернен язылгъан сёзлер ве джумлелерни кочюрип ала;

дикте узеринде эджалар, сёзлер, джумлелер догъру яза;

токътав ишаретлерини (нокъта, виргюль, тире) таный, айта ве яза;

тахтада борны учь пармакънен тутып яза.

Талебе:

ресимге бакъып, сыныфта олгъан вакъиа акъкъында джумлелер тизе ве яза;

суаль сёзлерининъ (ким, не, къайда ве ил.)

ярдымынен сыныфдашына суаллер тизе ве яза;

битирильмеген джумлелерни иляве эте ве яза биле (Мен …………. окъудым. Мен ……..бараджам.);

омюрде керчектен олып кечкен я да уйдурылгъан вакъиа акъкъында язма шекильде хабер тизе ве бунда бир-де-бир сёзлерни ресимлернен денъиштире.

Талебе:

оджанынъ артындан окъуп эшиттирюв алтында ве язылышы теляффузындан фаркълангъан сёзлерни яза;

сёзлерни дикте узеринде я да хатырлап эшитильгенине коре яза (маса, орман, раф);

дикте узеринде акъылда тутмакъ ичюн сёзлер джедвелинден сёзлерни догъру яза;

оджанынъ ярдымынен сёзлерни бир сатырдан башкъа сатыргъа авуштырув къаиделерине эсасланып авуштыра;

джумледе нокъта, виргюль, тире, суаль ишарети ве нида ишаретини айта ве кочюрип яза;

акъылда тутмакъ ичюн сёзлерни догъру яза биле.

II.Тиль акъкъында бильгилер.

Тиль алышкъанлыкълары

(йыл девамында)

Окъув материалынынъ

теркиби

Талебелернинъ

умумтасиль севиелерине

девлет талаплары

Метин. Джумле

Метин ве бири-биринен багълы олмагъан джумлелер.

Агъзакий ве язылы шекильде тюзгюн айтув (метин) акъкъында умумий малюмат.

Метиннинъ мундериджеси ве серлевасы; метин серлевасы мундериджеге келишиклиги.

Метинни айры джумлелерге болюв.

Икяе, суаль, нида джумлелерининъ интонациясыны козетюв.

Оджадан сонъ, чешит тизимдеки джумлелерни догъру интонациянен текрарлав.

Джумледе нокъта, виргюль, тире, суаль ишарети ве нида ишарети.

Талебе:

метинни бири-биринен багълы олмагъан джумлелер группасындан айыра;

метиннинъ мундериджесине эсасланып, серлеваны берильген нумюнелер ичинден я да мустакъиль суретте сайлай;

метинге я да онынъ парчасына серлева къоя;

агъзакий нутукъта ве языда джумлелер сайысыны бельгилей;

къурулыш теркиби ве айтылув макъсады чешит тюрлю олгъан джумлелерни оджанынъ ярдымынен догъру интонациянен теляффуз эте;

битмеген джумлени 1-2 сёз ярдымынен тамамлай;

тюрлю токътав ишаретлеринен джумлелер окъуй;

2-5 сёзден ибарет олгъан джумленинъ график моделини тизе;

ресимге бакъып ве башкъа материал ярдымынен джумлелер тизе.

Сёз

Джумлелерни сёзлерге болюв.

Сёзлерни догъру теляффуз этюв.

Агъзакий нутукъта ве языда айры сёзлерни, шу джумледе ярдымджы сёзлерни тапув.

Сёзлернинъ манасы.

Ресимге, арекетке, аляметке келишкен сёзлерни догъру тапып айтув, 2-3 сёз арасында манасыны оджа анълаткъан сонъ айырув.

Шиве сёзлери ичинден бир тюрлю айтылгьан я да манасы бир олып да, айтылувы башкъа-башкъа олгъан сёзлерни тенъештирюв (тав-дагь, тата-апте-абла, агъламакъ-джыламакъ, буюкана-бита-ката-къартана). Шиве сёзлерини ве эдебий сёзлерни айырув.

Джумлени 1–2 сёзнен девам этюв, оларны оджа берген сёзлер сырасындан я да мустакъиль къошув.

Бир я да бир къач сёзден ибарет джумлелер къурув, 2-3 сёзден тюзгюн (диалог, монолог) ибаре тизюв ве онъа серлева тапув.

Талебе:

ресимге, арекетке, аляметке келишкен сёзлерни догъру тапып айта;

агъзакий нутукъта ве языда джумледеки айры сёзлерни фаркълай;

ургъу тюшкен эджа ачыкъ-айдын бельгиленсин

деп, сёзни оджадан сонъ догъру айтмагъа огрене;

язылгъан сёзде ургъуны къайд эте;

сёзни динълеп, онынъ ургъусы не дереджеде догъру я да янълыш къоюлгъаныны айыра (материал талебелернинъ янълыш япкъан сёзлери эсабына топлана);

оджа эджалап айткъан сёзни текрарлай, сёздеки эджаларны сая;

сёз ичиндеки сеслер сырасыны оджанынъ артындан текрарлай (2–5 сес), сёз ичинде бельгиленген сесни теляффуз эте (биринджи сесни айт, сонъки сесни айт, берильген сестен сонъ кельген сесни айт ве иляхре);

язылгъан сёздеки арифлерни айта;

берильген сёзлерни манасына коре 2-3 группагъа боле (адамларнынъ зенааты, къушлар, кийик айванлар);

сёзнинъ манасыны анълата;

сёзлерге (Ким? Насыл? Не япа? Къач? Къайда? ве ил.) суаллер къоя;догъру шекильде сёз бирикме ве джумлелер тизе.

Эджа. Ургъу. Сеслер ве арифлер

Сёзлерни эджаларгъа болюв (сеслер теляффуз къаиделерине коре айтыла)

Сёзде ургъу. Ургъунен фаркълангъан сёзлер (алма –алма, ана – ана).

Табиатта эшитильген сеслерни тутукъ сеслернен мукъаесе этюв.

Нутукънынъ эсас органларынен (мучелеринен) таныштырув.

Сёзде сеслернинъ сырасы.

Сеслернинъ мана айырыджы эмиети.

Созукъ ве тутукъ сеслернен, янъгъыравукъ ве сагъыр тутукъ сеслернен, индже ве къалын созукъ сеслернен таныштырув.

Сеслерни арифлернен ишаретлев.

Талебе:

сёзни эджаларгъа боле;

сёзде эджаларнынъ сайысыны бельгилей ве эджалап теляффуз эте;

ургъу тюшкен эджагъа айры эмиет бере, оны ифадели айта ( сесинде суаль, шашыджы киби аэнклер олмалы);

башкъа тиллерден кирген ве къырымтатар тилинде ургъу къаиделерине бойсунмагъан сёзлернинъ ургьусына эмиет бере (телевизор, фото), ургъулар сёзнинъ чешит эджаларына тюше бильгенини анълата;

сёзлерден айры сеслерни (биринджи, невбеттеки, сонъкиси ве ил.) оджанынъ ярдымынен айыра ве теляффуз эте;

къырымтатар тилининъ хусусий сеслерине айрыджа эмиет бере (къ, гъ, нъ, дж);

сеслерни арифлернен ишаретлей;

арифлернинъ адларыны догъру айта.

ТАКЪВИМ-МЕВЗУАТ ПЛАНЫ

№

Къырымтатар тили. Окъув

Къырымтатар тили

Тарих

Ихтар

Талебелернинъ умумтасиль севиелерине

девлет талаплары

Мевзу

Талебелернинъ умумтасиль севиелерине

девлет талаплары

Арифлерни огретювден эвельки девир

Талебе:

оджа айткъаныны дикъкъатнен динълей, меракълана ве музакере эте;

динъленген метинге, корьген ресимге эсасланып суаллер ве джеваплар тизе;

омюр теджрибесинден информацияны ёллав васталары акъкъында мисаль кетире;

ресимге, арекетке, аляметке келишкен сёзлерни догъру тапып айта;

агъзакий нутукъта ве языда джумледеки айры сёзлерни фаркълай;

ургъу тюшкен эджа ачыкъ-айдын бельгиленсин

деп, сёзни оджадан сонъ догъру айтмагъа огрене;

оджа эджалап айткъан сёзни текрарлай, сёздеки эджаларны сая;

сёз ичинде бельгиленген сесни теляффуз эте (биринджи сесни айт, сонъки сесни айт, берильген сестен сонъ кельген сесни айт ве иляхре);

берильген сёзлерни манасына коре 2-3 группагъа боле (адамларнынъ зенааты, къушлар, кийик айванлар);

сёзнинъ манасыны анълата;

сёзлерге (Ким? Насыл? Не япа? Къач? Къайда? ве ил.) суаллер къоя;

ургъу тюшкен эджагъа айры эмиет бере, оны ифадели айта, ургъулар сёзнинъ чешит эджаларына тюше бильгенини анълата; сёзлерден айры сеслерни (биринджи, невбеттеки, сонъкиси ве ил.) оджанынъ ярдымынен айыра ве теляффуз эте;

«Элифбе» китабынен танышув

Язув дефтеринен танышув.

Язгъан вакъытта рале башында догъру отурув къаиделери.

Талебе:

окъув ве язув вакътында рале башында догъру отура биле;

язувда къалемни эльде догъру тута ве темизлик (гигиена) къаиделерине риает эте;

дефтерни догъру ерлештире;

саифенинъ къысымларыны, сатырларыны косьтере;

сатырда язувны башлайджакъ ерини косьтере;

ресимлерни чешит тарафларгъа ёнетильген штрихлернен сыза, боялай;

догъру (тик, ятыкъ, сагъгъа я да солгъа янтайыкъ), къырыкъ, далгъалы сызыкълар, овал ве ярыовалларны сыза;

башланылгъан орьнеклерни девам эте, оларны чешит график элементлерден тертип эте;

2-5 сёзден ибарет олгъан джумленинъ график моделини тизе;

Мектеп акъкъында субет Бу не? Бу ким?

Язув алетлеринен танышув. Къалемни догру тутмагъа огретюв

Джумленен амелий арзда танышув. Не япа?

Язмагъа азырланув: чешит сызыкъларны сызув

Джумле. Ким къайда тура? Не япа?

Язмагъа азырланув: овал, тюзкошелик шекиллери, сызыкълар, орьнеклер

Ватанымыз – Къырым. Ресимлер боюнджа джумле тизюв. Джумлени сезлерге болюв.

Язмагъа азырланув: конделенъ, горизонталь сызыкълар

Эджа. Сезлерни эджаларгъа болюв. Азбар айванлары.

Язмагъа азырланув: дефтер сатыры боюнджа мешгъулиетлер.

Ургъу. Ургъу тюшкен эджаны бельгилев.кийик айванлар ве къушлар. Айванат багъчасында.

Язмагъа азырланув. Сатыр. Сатыр арасы. Эгик сызыкънен танышув.

Сезнинъ сес теркибини талиль этюв. Предмет ве сюжет ресимлер боюнджа субет. Мейвалар. Себзелер.

Язмагъа азырланув: эсасында овал олгъан кучюк арифлер моделлерини язув.

Созукъ ве тутукъ сеслер. Транспорт. Ел арекети къаиделери.

Язмагъа азырланув: эсасында эки эгик сызыкъ олгъан кучюк арифлернинъ моделлерини язув

Джумленинъ схемасынен танышув. Сезлерни талиль этюв. Яз ишлери. Не япалар?

Буюк арифлернен танышув. Сезлерни талиль этюв

Джумле, сез, эджа, ургъу, сес акъкъында талебелернинъ бильгилерини текрарлав. Сыныф ве окъув алетлери

Язмагъа азырланувдевирини текрарлав. Арифлерни огренюв девирине кириш сёз.

Арифлерни огренюв девири.

Талебе:

оджа айткъаныны дикъкъатнен динълей, меракълана ве музакере эте;

динъленген метинге, корьген ресимге эсасланып суаллер ве джеваплар тизе;

омюр теджрибесинден информацияны ёллав васталары акъкъында мисаль кетире;

элифбенинъ басма, эльязма, кучюк ве балабан арифлерини фаркълай;

арифлерни догъру айта биле.

Созукъ [а] сеси, А, а арифи.

Буюк А, кучюк а арифлери

Талебе:

окъув ве язув вакътында рале башында догъру отура биле;

язувда къалемни эльде догъру тута ве темизлик (гигиена) къаиделерине риает эте;

дефтерни догъру ерлештире;

саифенинъ къысымларыны, сатырларыны косьтере;

сатырда язувны башлайджакъ ерини косьтере;

ресимлерни чешит тарафларгъа ёнетильген штрихлернен сыза, боялай;

догъру (тик, ятыкъ, сагъгъа я да солгъа янтайыкъ), къырыкъ, далгъалы сызыкълар, овал ве ярыовалларны сыза;

башланылгъан орьнеклерни девам эте, оларны чешит график элементлерден тертип эте.

Созукъ [э] сеси, Э, э арифлери.

Буюк Э, кучюк э арифлерни язувы

Созукъ [о] сеси, О, о арифи. Ресим боюнджа субет «Софрада отьмек насыл пейда ола?»

Буюк О, кучюк о арифлери

Созукъ [ы] сеси, Ы, ы арифлери. Субет «Басманы насыл япалар». Ренклер.

Буюк Ы, кучюк ы арифлери

Созукъ [и] сеси, И, и арифлери. «Айнеджи тильки ве акъыллы кирпи» (масал)

Буюк И, кучюк и арифлерининъ язувы

Созукъ [у] сеси, У, у арифлери. «Не ичюн хораз ве тавукъ бир куместе яшайлар» (масал).

Буюк У, кучюк у арифлери

2-3 джумледен ибарет олгъан метинлерни динълеп, джумлелернинъ сайысыны таинлей;

субетдешини дикъкъатнен динълей;

1-2 кере динъленильген сёз, сёз бирикме, джумлелернинъ манасыны анълай;

ресимни ве сёзни, джумлени ве метинни нисбетлей;

динъленильген я да окъулгъан метин, ресим, сыныфтаки окъув вазиети ве иляхрелер боюнджа суаллер тизип, оларгъа джевап берелер.

Талебе:

субетдешнинъ айткъаныны динълей ве анълай;

субет эткен адамнынъ лакъырдысына келишикли сёз къоша биле;

сесни керексиз котермей;

незакет къаиделеринен къуллана;

талебелер:

динъленильген масал, икяелер боюнджа диалоглар тертип этип, оларны роллер эсасында иджра этелер;

диалогда озюни алып барув къаиделерини риает этелер;

2-4 арифтен ибарет (бу, сен, эв, ким ана ве иляхре) сыкъ расткельген сёзлерни тез косьтерилювинде таный;

сёзлерни эджалап ве бутюн алда интонациянен окъуй;

токътав ишаретлеринен таныша, догъру къулланмагъа огрене;

окъулгъан сёзлерни, сёз бирикмелерини, джумлелерни анълай;

окъулгъанны ресимнен нисбетлештире;

окъулгъан метинге эсасланып ресим япа;

Текрарлав.

Огренген арифлернинъ язысыны пекитюв. Оларны башкъа арифлернен язув.

Тутукъ [т], [т'] сеслер, Т, т арифлери. Т арифи олгъан эджа ве сёзлерни окъув. Буюк Т, кучюк т арифлерининъ язувы. Т арифи олгъан эджаларны ве сёзлерни язув.

Къоранта. Буюклерге урьмет. Эмексеверлик акъкъында субет.

Т, т арифлерни язув. Огренильген арифлернинъ язысны пекитюв.

Тутукъ [н], [н'] сеслер, Н, н арифлери. Ургъу. Джумлелерни окъув.

Буюк Н, кучюк н арифлери.

[с], [с'] тутукъ сеслер, С, с арифлери. Ифадели окъув.

Буюк С, кучюк с арифлерининъ язувы.

Талебе:

язувнынъ темизлик къаиделерини куте;

басма ве язма язувны фаркълай;

кучюк ве буюк язма арифлерини биле ве догъру яза;

арифлерни догъру шекильде, юксекликте ве кенъликте яза;

эльни кягъыттан алмайып арифлернинъ элементлерини бириктире;

сёз ве джумлелерни бири-биринден керекли узакълыкъта ерлештире;

[б], [б'] тутукъ сеслер, Б, б арифлери. Джумлелернен чалышув.

Буюк Б, кучюк б арифлери.

Схема боюнджа предметлернинъ адыны айтув. «Тылсымлы юзюк» масалы. Мераметлик, эмексеверлик акъкъында субет.

Сезлерни ве джумлелерни язув.

Басма метинни кочюрюв.

[л], [л'] тутукъ сеслер, Л, л арифлери.

Буюк Л, кучюк л арифлерининъ язувы.

[м], [м'] тутукъ сеслер, М, м арифлери.

Буюк М, кучюк м арифлери.

[й] тутукъ сеси, Й, й арифлери. Джуилелерни догъру интонациянен окъув.

Буюк Й, кучюк й арифлери.

Е, е арифи ве онынъ [йэ], [э] сеслери. Э арифи олгъан сёзлерни окъув.

«Аиле» икяесини окъув

Буюк Е, кучюк е арифлерининъ язувы.

[р], [р'] тутукъ сеслер, Р, р арифлери.

Буюк Р, кучюк р арифлери.

Текрарлав. Огренильген арифлернен джумле ве метинлерни окъув.

Сёзлер ве джумлелер язув. Огренильген арифлернинъ язувыны пекитюв.

[к], [к'] тутукъ сеслер, К, к арифлери. Диалог. Буюк К, кучюк к арифлерининъ язувы.

[д], [д'] тутукъ сеслер, Д, д арифлери.

Нутукъ инкишафы. Ресим эсасында джумлелер тизюв

Буюк Д, кучюк д арифлери.

басма арифлернен язылгъан сёзлер ве джумлелерни кочюрип ала;

дикте узеринде эджалар, сёзлер, джумлелер догъру яза;

токътав ишаретлерини (нокъта, виргюль, тире) таный, айта ве яза;

тахтада борны учь пармакънен тутып яза.

Текрарлав. Джумле ве метинлерни окъув.

Огренильген арифлернинъ буюк арифлерини язувыны пекитюв.

Текрарлав. Метинлерни окъув.

Басма метинни кочюрюв.

Нутукъ инкишафы. Ресим эсасында джумлелер тизюв.

[п], [п'] тутукъ сеслер, П, п арифи. Джумле, метинни окъув ве икяе этюв.

Буюк П, кучюк п арифлери.

П арифнинъ элементлерини Т арифнинъ элементлеринен тенъештирюв.

[в], [в'] тутукъ сеслер, В, в арифи. «Пек севем» шиири.

Буюк В, кучюк в арифлери.

Инджертюв ь ишарети. Сезлерни талиль этюв. «Бульбуль» метинини окъув. Инджертюв ь ишаретини язув. Башкъа арифлернен бир-бирине къошув.

[къ] тутукъ сеси, Къ, къ арифи. Ресимлер эсасында джумле тизюв. Тезайтымлар.

Буюк Къ, кучюк къ арифлери.

Огренильген арифлернен сезлер ве метинлерни окъув.

Огренильген арифлернинъ язувыны пекитюв. Сёзлерни дикте узеринде язув.

Ч,ч арифи ве оларнынъ ч'] сеси.

Буюк Ч, кучюк ч арифлерининъ язувы.

«Чокърачыкъ» масалыны окъув ве икяе этюв.

Огренильген арифлернинъ язувыны пекитюв. Джумлелер язув.

ресимге бакъып, сыныфта олгъан вакъиа акъкъында джумлелер тизе ве яза;

суаль сёзлерининъ (ким, не, къайда ве ил.)

ярдымынен сыныфдашына суаллер тизе ве яза;

битирильмеген джумлелерни иляве эте ве яза биле (Мен …………. окъудым. Мен ……..бараджам.);

Ш,ш арифлер ве оларнынъ ш] сеси. Чокъ маналы сёзлер.

Буюк Ш, кучюк ш арифлери.

Ш арифнинъ элементлерини И арифнинъ элеменлеринен тенъештирюв.

Текрарлав.

Ш арифи олгъан сёз ве джумлелерни окъув.

Ш арифи олгъан сёз ве джумлелерни язув.

Текрарлав.

Ш арифи олгъан сёз ве джумлелерни окъув.

Огренильген арифлернинъ язувыны пекитюв. Кочюрюв.

Текрарлав ве пекитюв дерси.

[х], [х'] тутукъ сеслер, Х, х арифлери. [х] ве [къ] сеслерни айырып теляффуз этюв. «Хансарай – тарихий абидемиз» мевзусында субет.

Буюк Х, кучюк х арифлерининъ язувы.

[з], [з'] тутукъ сеслер, З, з арифи. Бу ким? Булар ким? Предметлернинъ теклиги ве чокълугъы.

Буюк З, кучюк з арифлери.

Текрарлав.

Метинни окъув ве икяе этюв. Маналары къарама-къаршы олгъан сёзлер.

Текрарлав ве пекитюв дерси.

Огренильген арифлернинъ язувыны текрарлав.

Я, я арифи олгъан сёзлернен танышув. Эджанынъ башында я арифининъ [йа] сеси.

Буюк Я, кучюк я арифлерининъ язувы.

окъулгъан я да музакере этильген метин устюнде суаллер тизе;

таныш олмагъан китапнынъ джылтыны, керекли саифесини, ресимлерини косьтере;

таныш олгъан китапнынъ адыны ве муэллифини айта;

китапнынъ ве муэллифнинъ ады язылгъан ерини косьтере;

китапны догъру саифлей, керекли саныны тапа;

элифбе саифелеринде шартлы бельгилерни тапа ве оларнынъ манасыны анълата;

ресим тюркюмлери тюбюндеки языларны окъуй;

оджа ярдымынен метин ичинден белли

бир мундериджеси олгъан я да бир де бир

къараманнынъ ибаресини ифаделеген джумлелерни тапа;

китапнынъ элементлери: джылт (муэллиф, серлева), саифе, ресимлерни корьсете;

китапнен къулланув къаиделерини ве китапханеде озюни алып барув къаиделерини куте.

Я арифининъ [а] сеси. «Севинч» метинини окъув ве икяе этюв.

Я, я арифнинъ язувыны пекитюв. Я арифини сёзнинъ ортасында язувы.

оджанынъ артындан окъуп эшиттирюв алтында ве язылышы теляффузындан фаркълангъан сёзлерни яза;

сёзлерни дикте узеринде я да хатырлап эшитильгенине коре яза (маса, орман, раф);

дикте узеринде акъылда тутмакъ ичюн сёзлер джедвелинден сёзлерни догъру яза;

оджанынъ ярдымынен сёзлерни бир сатырдан башкъа сатыргъа авуштырув къаиделерине эсасланып авуштыра;

джумледе нокъта, виргюль, тире, суаль ишарети ве нида ишаретини айта ве кочюрип яза;

акъылда тутмакъ ичюн сёзлерни догъру яза биле.

Текрарлав. «Яйлада» метинни окъув ве мундериджеси боюнджа суаль-джевап.

«Яйлада» метиннен чалышув. Джумлелерни дефтерге кочюрюп язув.

Текрарлав. «Къоянлар» метинини икяе этюв.

Огренильген арифлернинъ язувыны текрарлав.

[нъ] сесни нъ арифинен бельгилев. Айванлар ве оларнынъ баллары.

Диалог.

Нъ арифнинъ язувы.

Текрарлав. Н – нъ сеслерни догъру теляффуз этип бири-биринден айырув.

Текрарлав ве пекитюв дерси. Буюк ве кучюк арифлерни язувыны пекитюв.

[г], [г'] тутукъ сеслер, Г, г арифи. «Гузель эллер» метинини окъув ве икяе этюв.

Буюк Г ве кучюк г арифлерининъ язувы.

Текрарлав. «Гульнаранынъ гуллери» метинини окъув ве икяе этюв.

Текрарлав. Сёзлерни дикте узеринде язув.

Гъ, гъ арифи ве [гъ] тутукъ сеси. «Ягъ, ягъ, ягъмурым!» шиирини эзберлев.

Буюк Гъ ве кучюк гъ арифлерининъ язувы. Г, г арифлеринен тенъештирюв.

«Къыш» метинини окъув ве икяе этюв. Къыш акъкъында субет.

Дикте узеринде сёзлер ве джумлелерни язув.

«Сагъ ол, огълум!» метинини окъув ве талиль этюв.

Нутукъ инкишфы. Буюклерге урьмет акъкъында метин тизюв.

Талебе:

язувнынъ темизлик къаиделерини куте;

басма ве язма язувны фаркълай;

кучюк ве буюк язма арифлерини биле ве догъру яза;

арифлерни догъру шекильде, юксекликте ве кенъликте яза;

эльни кягъыттан алмайып арифлернинъ элементлерини бириктире;

сёз ве джумлелерни бири-биринден керекли узакълыкъта ерлештире;

басма арифлернен язылгъан сёзлер ве джумлелерни кочюрип ала;

дикте узеринде эджалар, сёзлер, джумлелер догъру яза;

токътав ишаретлерини (нокъта, виргюль, тире) таный, айта ве яза;

тахтада борны учь пармакънен тутып яза.

язувнынъ темизлик къаиделерини куте;

басма ве язма язувны фаркълай;

кучюк ве буюк язма арифлерини биле ве догъру яза;

арифлерни догъру шекильде, юксекликте ве кенъликте яза;

« Гузель бала» метинини окъув ве талиль этюв.

Джумлелерни кочюрюв.

[ж] тутукъ сеси, Ж, ж арифи. «Китапханеде» метинни мундериджесини талиль этюв.

Буюк Ж ве кучюк ж арифлерининъ язувы.

«Гараж» метинлерининъ мундериджесини талиль этюв.

Текрарлав

Дж, дж арифи ве онынъ [дж], [дж'] тутукъ сеслери.дж – ч сеслерни догъру теляффуз этюв ве бири-биринден айырув.

Буюк Дж ве кучюк дж арифлерининъ язувы.

Текрарлав ве пекитюв. Дж арифи олгъан сёз ве эджаларны окъув. Шиирини ифадели окъув.

Метиннинъ мундериджеси ве серлевасы; метин серлевасы мундериджеге келишиклиги.

«Гогерджинлер» метиннинъ мундериджеси боюнджа суаллер тизюв.

Басылгъан метинни кочюрюв.

Ю,ю арифи ве онынъ [у], [йу] сеслери. Эджа ве сёзлерни окъув.

Буюк Ю ве кучюк ю арифлерининъ язувы.

Къаттылыкъ ъ ишарети. Онынъ айырув ве къаттылыкъ вазифелери. Къаттылыкъ ъ ишаретини язув.

«Къара денъиз балыкълары» метининен танышув.

Пекитюв. Сёзлерни дикта шекильде язув.

«Юнус балыгъы» метинининъ мундериджеси боюнджа суаллер уйдурув. Насыл? Суалине джевап берген сёзлер.

Нутукъ инкишфы. Ресим боюнджа джумлелер тизюв.

Талебе:

нефесини, сеснинъ къуветини, нутукънынъ тезлигини уйгъунлаштыра;

шиирлерни, тапмаджаларны, тезайтымларны, текерлемелерни ве бунынъ киби эсерлерни эзберден окъуй;

гъайрыдан икяе эткенде, къыскъа илявелер къоша ве озь фикирини ифаделей;

айтыладжакъ фикирнинъ башына, ресимге, суаллерге эсасланып тюзгюн ибаре тизе;

берильген сёзлернен джумлелер тертип эте ве оларны бир метинге бирлештире;

оджанынъ ярдымынен тертип эткен ишини тюзетмеге огрене.

Ё,ё арифи ве онынъ [о], [йо] сеслери. «Ёлджулар» метини.

Буюк Ё ве кучюк ё арифлерининъ язувы.

эльни кягъыттан алмайып арифлернинъ элементлерини бириктире;

сёз ве джумлелерни бири-биринден керекли узакълыкъта ерлештире;

басма арифлернен язылгъан сёзлер ве джумлелерни кочюрип ала;

дикте узеринде эджалар, сёзлер, джумлелер догъру яза;

токътав ишаретлерини (нокъта, виргюль, тире) таный, айта ве яза;

тахтада борны учь пармакънен тутып яза.

ресимге бакъып, сыныфта олгъан вакъиа акъкъында джумлелер тизе ве яза;

Шакир Селим. «Мен озюм» шиири эсасында балаларда эмексеверлик дуйгъуларыны арттырув.

Метинни айры джумлелерге болюв. Басылгъан метинни кочюрюв.

Ф, ф арифи ве онынъ [ф], [ф'] сеслери. «Багъчамызда» метинини окъув ве икяе этюв.

Буюк Ф ве кучюк ф арифлерининъ язувы.

«Денъизде» метинини окъув ве икяе этюв. Басылгъан метинден джумлелерни кочюрюв.

Текрарлав. «Фындыкъ» метинини окъув ве гъайрыдан икяе этюв

Огренильген арифлерини явувыны текрарлав. Арифлерни бири-бирине догъру къошув.

«Кузьлюк богъдай» метинини окъув ве гъайрыдан икяе этюв.

Огренильген арифлерини явувыны текрарлав. Арифлерни бири-бирине догъру къошув.

Ц, ц арифи ве [ц] тутукъ сеси. «Цирк» метини боюнджа суаль-джевап.

Буюк Ц ве кучюк ц арифлерининъ язувы.

Ёл къаиделерини текрарлав. «Ёл кечити» шиирини эзберлев.

Нутукъ инкишфы. Ресим боюнджа икяе тизюв. Иджадий ишлерни эда этюв.

Щ, щ арифи, ве [ш'] тутукъ сеси.

Буюк Щ ве кучюк щ арифлерининъ язувы.

«Балалар багъчасында» метинини эджалап ве бутюн алда окъув.

Огренильген арифлерининъ язувы алышкъанлыгъы-ны пекитюв.

Текрарлав.

Арифлерни огренювден сонъки девири

Талебе:

динълевде ошагъан, амма янъгъырагъанына коре чешит сёзлерни, сёз бирикмелерини фаркълай;

макъсадына ве екюнленгенине коре джумлелерни айыра;

2-3 джумледен ибарет олгъан метинлерни динълеп, джумлелернинъ сайысыны таинлей;

субетдешини дикъкъатнен динълей;

1-2 кере динъленильген сёз, сёз бирикме, джумлелернинъ манасыны анълай;

ресимни ве сёзни, джумлени ве метинни нисбетлей;

метинде берильген къыскъа анълатманы (инструкция) беджере (1-3 сёзден ибарет олгъан анълатмалардан башлав);

субетдешнинъ айткъаныны динълей ве анълай;

субет эткен адамнынъ лакъырдысына келишикли сёз къоша биле;

сесни керексиз котермей;

незакет къаиделеринен къуллана;

талебелер:

динъленильген масал, икяелер боюнджа диалоглар тертип этип, оларны роллер эсасында иджра этелер;

диалогда озюни алып барув къаиделерини риает этелер;

динъленильген я да окъулгъан метин, ресим, диафильм, сыныфтаки окъув вазиети ве иляхрелер боюнджа суаллер тизип, оларгъа джевап берелер;

нефесини, сеснинъ къуветини, нутукънынъ тезлигини уйгъунлаштыра;

шиирлерни, тапмаджаларны, тезайтымларны, текерлемелерни ве бунынъ киби эсерлерни эзберден окъуй;

гъайрыдан икяе эткенде, къыскъа илявелер къоша ве озь фикирини ифаделей;

айтыладжакъ фикирнинъ башына, ресимге, суаллерге эсасланып тюзгюн ибаре тизе;

берильген сёзлернен джумлелер тертип эте ве оларны бир метинге бирлештире;

оджанынъ ярдымынен тертип эткен ишини тюзетмеге огрене.

«Балкъурт иле кобелек» масалыны окъув.

Нутукъ. Багълы нутукънынъ агъызавий ве язма шекиллери.

Талебе:

метинни бири-биринен багълы олмагъан джумлелер группасындан айыра;

метинге я да онынъ парчасына серлева къоя;

агъзакий нутукъта ве языда джумлелер сайысыны бельгилей;

битмеген джумлени 1-2 сёз ярдымынен тамамлай;

тюрлю токътав ишаретлеринен джумлелер окъуй;

ресимге бакъып ве башкъа материал ярдымынен джумлелер тизе;

берильген сёзлерни манасына коре 2-3 группагъа боле (адамларнынъ зенааты, къушлар, кийик айванлар);

сёзнинъ манасыны анълата;

Талебе:

ресимге, арекетке, аляметке келишкен сёзлерни догъру тапып айта;

агъзакий нутукъта ве языда джумледеки айры сёзлерни фаркълай;

ургъу тюшкен эджа ачыкъ-айдын бельгиленсин

деп, сёзни оджадан сонъ догъру айтмагъа огрене;

язылгъан сёзде ургъуны къайд эте;

сёзни динълеп, онынъ ургъусы не дереджеде догъру я да янълыш къоюлгъаныны айыра;

оджа эджалап айткъан сёзни текрарлай, сёздеки эджаларны сая;

сёз ичиндеки сеслер сырасыны оджанынъ артындан текрарлай (2–5 сес), сёз ичинде бельгиленген сесни теляффуз эте (биринджи сесни айт, сонъки сесни айт, берильген сестен сонъ кельген сесни айт ве иляхре);

язылгъан сёздеки арифлерни айта;

берильген сёзлерни манасына коре 2-3 группагъа боле (адамларнынъ зенааты, къушлар, кийик айванлар);

сёзнинъ манасыны анълата;

сёзлерден айры сеслерни (биринджи, невбеттеки, сонъкиси ве ил.) оджанынъ ярдымынен айыра ве теляффуз эте;

къырымтатар тилининъ хусусий сеслерине айрыджа эмиет бере (къ, гъ, нъ, дж);

сеслерни арифлернен ишаретлей;

арифлернинъ адларыны догъру айта.

«Балкъурт иле кобелек» масалыны окъув ве икяе этюв.

Метин. Метин серлевасы. Метиннинъ джумлелерден тизильгени.

Къырымтатар элифбеси. С. Хара-хадынынъ «Окъумагъа башладыкъ» шиирини ифадели окъув.

Джумле. Джумле башы буюк арифнен башланувы.

Сыныфтан тыш окъув.

Меним китабым. Джумлелерни сёзлерге болюв. Сёзлер ве джумлелерни язув.

Гузель тилимиз. Сейтумер Эмин «Ана тили» шиири. Аталар сёзлери.

Токътав ишаретлерини (нокъта, вергуль, тире, дефис, нида ве суаль ишаретлери) текрарлав.

Нутукъ инкишафы. Икяе, суаль, нида джумлелерининъ интонациясы.

«Незакетли къонушайыкъ». Незакетли сёзлер.

Дикта узеринде сёзлер ве джумлелерни язув.

Закир Къуртнезир «Будыр бизим Ватанымыз». Нутукъ инкишафы Башлангъан джумлелерни язып битирмек.

«Мераметли бала» метиннинъ мундериджеси эсасында эдепликни арттырмакъ.

Ким? Не? суалине джевап берген сёзлер

Сыныфтан тыш окъув.

Мевсимлер. Шиирлерни окъув. Субет.

Насыл? суалине джевап берген сезлер.

«Эки китап икяеси» эсасында китапнен файдаланув къаиделерини текрарлав.

Иш-арекетни бильдирген сёзлер. Не япа?

Бу масалны билесинъизми?

Сёзлерни эджаларгъа болюв (сеслер теляффуз къаиделерине коре айтыла)

Исмаил Гаспринский «Орман ве Асан» икяеси

Сёзде ургъу. Ургъунен фаркълангъан сёзлер (алма –алма, ана – ана).

Сыныфтан тыш окъув. Къырымтатар шаирлери

Асан Чаргеев ве джемиль Кендже. Сёзде сеслернинъ сырасы.

Сеслернинъ мана айырыджы эмиети.

Эюп Дерменджи «Айнедж тилькининъ олюми» масалыны роллерге болюп окъув.

Созукъ сеслер. Индже ве къалын созукъ сеслер

Нузет Умер-земаневий бала шаири. «Къазан» шиирини ифадели окъув.

Тутукъ сеслер. Янъгъыравукъ ве сагъыр тутукъ сеслер.

Билял Мамбетнинъ «Алимнинъ къуванчы» шиирини ифадели окъув. Къырымтатар тилининъ хусусий сеслери (къ, гъ, нъ, дж).

Риза Фазыл «Элифбе»

Кочюрюв.

100

Якуний дерс.

Къулланма эдебият

Бекирова А.Р., Мамутова М.Р. Программы по крымскотатарскому языку для общеобразовательных школ и классов с крымскотатарским языком обучения. Симферополь.
Харахады С.И. «Элифбе». Учебник для 1 класса общеобразовательных учреждений. Симферополь, 2010
Харахады С.И. Язув дефтери 1,2. Пропись 1,2 к «Элифбе»: пособие для учащихся общеобразовательных учреждений. Симферополь, 2010

Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс

Просмотр содержимого документа
«Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс»

Похожие файлы

Полезное для учителя

Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс

Просмотр содержимого документа «Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс»

Похожие файлы

Полезное для учителя

Просмотр содержимого документа
«Рабочая программа по крымскотатарскому языку и литературному чтению. 1 класс»