Bir xonali songa bo'lish

“Tasdiqlayman”

O’IBDO’__________________

Mavzu: Qon va uning vazifasi

Darsning maqsadi:

1. Ta’limiy: O’quvchilarga organizmning ichki muhiri haqida, unda qonning biologik ahamiyati haqida o’rgatish

2. Tarbiyaviy: O’quvchilarda axloqiy sifatlarni shakllantirish

3. Rivojlantiruvchi: O’quvchilarda juflikda ishlash va eslab qolish, ayta olish ko’nikmalarini rivojlantirish

4. Kommunikativ kompetensiya: ijtimoiy vaziyatlarda ona tili hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish.

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan foydalana olish.

6. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: doimiy ravishda o‘zini o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish.

Dars turi: Yangi ma'lumotlarni o`rganish darsi

Darsda foydalanilgan metodlar: Juftlikda ishlash, kichik ma’ruza, xotira mashqi

Darsda foydalaniladigan jihozlar: Tablitsa va rasmlar, kompyuter

DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

DARSNING BORISHI

1. Tashkiliy qism:

1. O`quvchilar bilan salomlashiladi, darsning shiori aytiladi, so’ngra ularning darsga tayyorgarliklari tekshirib olinadi. (3 daqiqa)

2. Uyga vazifalar tekshirib olinadi. 2 daqiqa.

O’tilgan mavzuni takrorlash:(Juftlikda ishlash) Quyidagi rasmlarga sharxlar yozing. (10 daqiqa)

Javoblar taxlil qilinadi va juftliklar rag’batlantiriladi Yangi mavzu bayoni ; Qon va uning vazifasi 15 minut

Qon haqida fikr yuritishdan oldin Organizmning ichki muhiti haqida tushunchaga ega bo'lish zarur. Qon organizm ichki muhitining bir qismi hisoblanadi. Organizmning ichki muhitiga hujayra ichidagi va hujayra tashqarisidagi suyuqlik kiradi. Hujayra tashqarisidagi suyuqlik, o'z navbatida hujayralararo va tomirlar ichidagi (qon va limfa) suyuqliklarga bo'linadi.

Qon hujayra tashqarisidagi suyuqlikning tarkibiy qismi bo'lib, uning miqdori tana massasining o'rtacha 7% ini tashkil qiladi.

Organizmning ichki muhiti, suyuqliklarning miqdori, kimyoviy tarkibi, osmotik bosimi va barcha fizik-kimyoviy xususiyatlari nisbiy doimiydir. Bu nisbiy doimiylik xususiyati gomeostaz deb atalib, u hujayralar va to'qimalarning normal ish faoliyati uchun qulay sharoit hisoblanadi.

Biror organning ish faoliyati buzilsa (kasallik tufayli), ichki muhitning nisbiy doimiyligi ham buziladi. Masalan, oshqozon-ichak, jigar, buyrak kasalliklarida ichM muhitning doimiyligi buziladi.

Shuning uchun suvga biroz tuz qo'shilsa yoki mineral suv iste'mol qilinsa, ichki muhit suyuqliklarining miqdori o'zgarmaydi. Shuningdek, suv tarkibining doimiyligi ham saqlanadi.

Qon quyidagi muhim vazifalarni bajaradi:

1. Qonning tashuvchilik vazifasi. Oshqozon-ichaklarda hazm bo'lgan oziq moddalar (oqsillar, yog'lar, uglevodlar, mineral tuz-lar, vitaminlar, suv) qon va limfa tomirlariga so'rilib, qon orqali hujayralarga yetkaziladi. Shuningdek, qon o'pkadan kislorod qabul qilib, hujayralarga olib boradi. Hujayralarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan qoldiq (zaharli) moddalar va karbonat kislota qonga o'tadi. Bu moddalar qon orqali ayirish va nafas olish organ-lariga yetkazilib, tashqariga chiqarib yuboriladi.

2. Qon barcha to 'qima va organlar funksiyasini gumoral yo 7 bilan boshqarilishida ishtirok etadi. Endokrin bezlarda sintez qilingan gormonlar - biologik faol moddalar qonga o'tib, u orqali to'qima va organlarga yetkaziladi va ular nerv sistemasi bilan birga nerv-gumoral boshqarilishini ta'minlaydi.

3. Qon organizmni himoya qilish (immunitet) funksiyasini baja-radi. Qon tarkibidagi leykotsitlar (oq qon tanachalari) organizmga kirgan mikroblarni yutish, parchalash va eritib yuborish xususiyatiga ega. Bundan tashqari, qon zardobida maxsus oqsil zarrachalari antitelalar bo'lib, ular mikroblarni bir-biriga ybpishtiradi va eritib yuboradi. Shunday qilib, qonning immunitetlik funksiyasi organizmning har xil yuqumli kasalliklardan saqlanishiga yordam beradi.

4. Qon tana haroratining nisbiy doimiytigini saqlashda ishtirok etadi. Qonning uzluksiz harakati orqali moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan issiqlik energiyasi tananing barcha qisinlariga tarqalib, tana harorati doimiyligini ta'minlaydi.

Qonning fizik-kimyoviy xossalari. Qonning solishtirma massasi snvnikiga nisbatan biroz kattaroq - 1,050-1,060 ga teng. Qon pla/masming solishtirma massasi 1,025-1,034, shaklli element-larining solishtirma massasi 1,090 ga teng.

Ma'lumki, suvning yopishqoqligi 1,0 deb qabul qilingan. Qonning yopishqoqligi 5,0 ga teng. Qonning yopishqoqligi suvni-kiga nisbatan yuqori bo'lishi tarkibidagi oqsil moddalar va shaklli clcmcntlar, ayniqsa, eritrotsitlar miqdoriga bog'liq.

Qonning osmotik bosimi 7,6-8,1 atm ga teng. Uning 60 % ini qonda erigan natriy xlorid tashkil etadi. Osh tuzining 0,9 % li eritmasi odam va barcha issiqqonli hayvonlar uchun fiziologik eritma bo'lib hisoblanadi. Bundan yuqori konsentratsiyali eritmasi qon uchun gipertonik, past konsentratsiyali eritmasi qonga nisbatan gipotonik eritmadir.

1. Yangi mavzuni mustahkamlash: O’rganilgan mavzu yuzasidan xotira mashqi o’tkaziladi.

Raqamlar tilga kirganda…..

7.6- 8,1 atm……

1,050-1.060………

1.025-1.034………..

1.090……………….ga teng

.. PISA test topshiriqlari

1. Maqolani o’qing . Savollarga javob bering.

Tibbiyot fanlarining asosiy yutuqlari

Tibbiyot va boshqa fanlar sohasida erishilgan muvaffaqiyatlar yer yuzi aholisining turmush darajasi yaxshilanishiga olib keldi. XX-asr oxirida aholining o’rtacha yoshi 32 yilga teng bo’lgan. Bu ko’rsatkich XX asr oxiriga kelib bu ko’rsatkich ikki martadan ko’proq ortgan. Hozirgi davrda kasallikka tashxis qo’yishning yangi tezkor metodlari yaratilishi tufayli aholini yoppasiga tibbiy ko’rikdan o’tkazish, kasallikni o’z vaqtida aniqlash, ilgari davolash mumkin bo’lmagan kasalliklarni davolash imkoni paydo bo’ldi. Yoppasiga o’tkazilgan emlashlar Yer yuzida mavjud bo’lgan bir qancha o’ta xavfli yuqumli kasalliklarni tugatishga sababchi bo’ldi. Erishilgan yutuqlarga qaramasdan, sog’liqni saqlash borasida hozirgacha o’z yechimini topmagan muammolar ham mavjud.

1.1. Qanday kasalliklar turiga qarshi emlashlar o‘tkaziladi?

A. Gemofiliya kabi irsiy kasalliklarga qarshi.

B. Poliomielit kabi virusli kasalliklarga qarshi.

C. Diabet kabi organizm funktsiyalarining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan

kasalliklarga qarshi.

D. Har qanday kasalliklarga qarshi.

1.2. Agar insonlar biror yuqumli kasallik bilan og‘rib, salomatligi tiklansa, ushbu

kasallik qo‘zg‘atuvchi bakteriya turi bu kasallikni qayta hosil qilmaydi.

Buning sababi nima?

A. Organizm kasallikni keltirib chiqaruvchi bakteriyalarni yo‘q qiladi.

B. Organizm bakteriyalarga qarshi antitelo ishlab chiqaradi.

C. Qizil qon tanachalari bakteriyalarni yo‘q qiladi.

D. Qizil qon tanachalari bakteriyalardan organizmni himoya qiladi.

1.3. Yer yuzida haroratning va atrof-muhitga radiatsiyaning ortib borishi, odam organizmiga psixologik ta’sirning ortib borishi, kam harakatlanish va ortiqcha ovqatlanish quyidagi qausi kasalliklarning ortishiga va keng tarqalishiga sababchi bo’lmoqda:

Yurak-qon tomir

Qizamiq

Allergic

Gripp

Onkologik

OITS

gepatit

1. O’quvchilarni baholash: Uyga vazifani to`g`ri bajargan va dars jarayonida faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi. (2 daqiqa)

2. Uyga vazifa: 30-rasmni chizing (1 daqiqa)

Ichki sekretsiya bezlari

1. Qalqonsimon bez ichki sekretsiya bezlari ichgida eng yurik bezdir. Qalqonsimon bez tiroksin gormoni ishlab chiqaradi, uning tarkibida yod moddasi kop. Bu gormonning yetishmasligi yoki ortiqcha ishlab chiqarilishi organizmda turli xastaliklarni paydo qiladi. Shifokor ko’rigidan o’tgan Noilaning organizmida moddalar almashinuvi sekinlashib, nerv sistemasi qo’zg’alishi pasayganligi aytildi .Noila ertalab uyqudan turganida qovoqlari shishib ketgan edi. Noilaning duganasi Lola esa endokrinog ko’rigidan o’tganligini unga osh tuziga yod moddasi qo’shib iste’mol qilishi kerak ekanligini aytdi. Qizlar maktabga tibbiy ko’rik tufayli kechikib kelishdi. Darsga kirishga qo’rqishdiu chunki o’qituvchining tez jahli chiqishi ularga ma’lum edi.

   1. Noila va Lolaning kasallik bilan og’rigan turini aniqlang.

A. miksedema, Endemik bo’qoq

B. Bazedov, tireotoksikoz

C. kretinizm, Bazedov

D. Endemik buqoq, Bazedov

1. Quyidagi kasalliklarni aniqlang va ularga mos keladigan javoblarni juftlang

a) b) c) 1-tiroksin kam ishlab chiqariladi 2-ko’zlar noodatiy chaqnagan bo’ladi 3-bo’yinda shish paydo bo’ladi 4-bezning bir qismi olib tashlanadi 5- moddalar almashinuvi sekinlashadi 6-suv tarkibida yod yetishmasligi natijasida kelib chiqadi

A. miksedema-1,6, Endemik bo’qoq-3,6 Bazedov-1,4

B. Endemik bo’qoq -1,5, miksedema -3,6 Bazedov-2,4

C. miksedema-1,5, Endemik bo’qoq-3,6 Bazedov-2,4

D. Bazedov -1,5, miksedema -3,6 Endemik bo’qoq -2,4