?рбір ата-ана ?з перзентіні? ?депті, саналы, иманды да ибалы, Отаныны? с?йікті ж?не кішіпейіл азаматы болып жетілуін ?алайды. Ата-ана перзентіні? жа?сы азамат болып жетілуі ?шін ?з отбасында балаларын т?рбиелеуді? н?зік жа?тарыны? зандылы?тарын білуі шарт. Сыйласты?, т?сіністік, ?лкен жауапкершілік сезімдері бар отбасы – ба?ытты отбасы. Ба?ытты отбасында ?ана ата-ана ж?не оларды? ?зара ?атынасы мазм?нды, берілген т?рбие сенімді ж?не негізді.
Бала т?рбиесіні? ал?аш?ы алтын ?азы?ы – ту?ан ?ясы, ?з отыны? басында?ы т?рбиесі, тілі. ?аза?ты?: «Баланы? бас ?стазы – ата-ана», «Балапан ?яда не к?рсе, ?ш?анда соны іледі» – дегендей, есі кіріп, тілі шы?а бастасымен-а? баланы байсалды, ??ымпаз, тілал?ыш етіп баулы?ан ж?н.
?ай халы? болмасын ?мітін е? алдымен ?рпа?ымен байланыстырады. Міне, сонды?тан да:
«Ана – ?йді? берекесі,
Бала ?йді? – мерекесі.
Б?та?ымен а?аш сымбатты,
?рпа?ымен адам ?ымбатты.
ала болса? бал?ындай бол.
Айнала?а ?ор?андай бол» –
деген ?а?иданы берік ?ста?ан ата-бабаларымыз ?з ?рпа?ын адам – деген ата??а лайы? етіп ?сіруді ма?сат еткен. Ата-ана т?рбие беруде ата-бабамызды? салт-санасы, ?дет-??рпында ж?ргізілген ?лгі-?негесіні? м?нісі зор. Отбасы т?рбиесінде ?кені? де, ананы? да орны б?лек. ?ке мен ана – баланы? ал?аш?ы ?стазы. Адамзат баласы ананы? мейірлі мейіріне ?анып, ?ке ?сиеттерін ты?дап ?ссе ?ана т?рбиелі отбасынан шы??аны к?пке танытады.
Ана – бала т?рбиесіндегі ерекше т?л?а. Дана Абай бабамыз ?аза? ?йеліні?, ананы? отбасында?ы орнын ерекше жырлайды. Жалпы, «Адам бойында?ы барлы? ?асиеттер ананы? а? с?тімен жарал?ан» – деген ??ламалы? ойды тарата келе, осы ?асиетті? міндетті т?рде т?рбиеленуі туралы айтады.
Т?рбиені? негізі «ананы? ?лдиінен» басталады емес пе? Ана т?рбиесі ?лылы? д?нін себеді. Т?рбиелі анадан – т?рбиелі бала ?сіп шы?ады. Сон?ы жылдары отбасында, ?о?амда ер адамдарды?, ?келерді? р?лі т?мендегендей. Б??ан кейде заманды да кін?л?п жатамыз. ?рине, бала т?рбиесіндегі ?кені? орны б?лек, ?сірессе, ер бала т?рбиесінде. ?кені? ?ата? талабын, т?рбиесін к?рген бала ерте? ?о?амда да ?з отбасында да шешуші т?л?а бола алады. Кавказ халы?тарында: «На?ыз жайлы орын: ?ылыш?а – ?ынабы, от?а – шыра?ы, ер жігітке – ?з ?йі» – деген тамаша на?ыл с?з бар.
?аза?стан Республикасыны? Ата За?ы?да «Балаларына ?ам?орлы? жасау ж?не оларды т?рбиелеу – ата-ананы? табиги ???ы?ы, ?рі парызы» -делінсе, «?аза?стан – 2030» ба?дарламасында: «?келер мен аналарды?, аталар мен ?желерді? ?з балалары мен немерелеріне сонау алыс болаша?та, олар бізді? жасымыз?а жеткен кезде ?андай к?йде к?ргіміз келеді…» – делініп, ?рпа? та?дыры айтылады. Бала – ата-анасыны? игі істеріні? жал?астырушысы, болаша?ы. Бала т?рбиесі – ата-ана ?шін к?рделі де, жауапты міндет. Жас шыбы? иілгіш болса, жас адам да сондай жа?сы?а да жаман?а да бірдей бейім болатыны баршымыз?а м?лім. Ата-ананы? ?йіндегі ?рекеті балаларыны? к?з алдында ?теді, сонды?тан жа?сы, жаман ?детімізді? бала т?рбиесіне ы?палы зор. ?рбір ата-ана – ?зіні? баласын Отан?а пайдалы, ?зіне мейірімді, е?бек?ор, адамгершілігі мол адам етіп т?рбиелеуге халы? алдында да, мемлекет алдында да жауапты. Бірде-бір ата-ананы? бала т?рбиесіне нем??райды ?арау?а еркі жо?. Егерде ол, бала ?сіруде ?ате жіберсе, осалды? бай?атса, ?артай?анда опы? жейтіні, ?кінішке ?рынатынына ешбір д?лелдеп жатуды ?ажет етпейтін а?и?ат. Бала т?рбиесі туралы с?з бол?анда: «Баланы жастан» – деген халы? даналы?ын ?мыту?а ешкімні? ха?ысы жо?.
Сонды?тан, «Бала жас, ?лі ешн?рсені білмейді, ?се келер б?рі т?сінеді» – деп ?арау – барып т?р?ан ?ателік. Бала т?рбиесі – ?р са?ат, ?р к?н сайын тынымсыз ж?ргізіле беретін аса жауапты, к?рделі процесс. Т?рбие отбасынан басталады, оны ?о?амды? т?рбиені? ?андай саласы болса да алмастыра алмайды. Ата?ты ?аза? а?ыны ?асым Аманжолов ?зіні? жарына арна?ан бір ?ле?інде:
«Отбасы –ша?ын мемлекет,
Мен – президент, сен – премьер» – дегені бар.
Отбасы – е? ?лкен, мы?ты т?рбие оша?ы, ша?ын мемлекет. Отбасыны? негізі баланы ?мірге келтіру ?ана емес, оны м?дени- ?леуметтік ортаны? ??ндылы?ын ?абылдату, ?рпа?ты?, ата-бабаларды?, ?лыларды? а?ыл-ке?ес т?жірібиесін бойына сі?іру, ?орша?ан орта, адамзат?а, ?з ?о?амына пайдалы етіп т?рбиелеу. ?лкен ?рпа?ты? т?жірібиесі, ?мірдегі беделі, а?ыл-ке?естері, ата-ананы? ?з борышын м?лтіксіз орындауы, бір-бірін ??рметтеуі – ?лкен т?рбие мектебі. Бала д?ниеге келгеннен бастап ата-ананы? ы?палында болып, ба?ыт беруші т?рбие мектебінен н?р алады. ?з отбасында бала ата-ананы? ?ам?орлы?ына, шексіз с?йіспеншілігіне б?леніп, ?ке мен ананы? жа?сылы?ы мен д?улетіні? ?ызы?ын к?ріп ?ана ?оймай, адамгершілік, ?деп-инабат та?ылымдарын алуы, оларды ме?геріп іс- ж?зінде ?олдануы ынта мен ы?ылас, ?айрат пен ?ажыр ететін жолынан ?туге тиіс.
«?атты т?ртіп к?рсе бала к?нінде,
?нермен ?уантады т?бінде.
Бала нені білсе жастан, ?ядан –
?ле-?лгенше соны таныр ?иядан.
?нер – білім берем десе? басынан,
Бер о?у?а балаларды жасынан,
Жа?сы-жаман болса, бала – соларда» – деп ХІ ?асырда Ж?сіп Баласа??н айт?андай, ата-аналар балаларыны? жеке ерекшеліктерін жас к?нінен танып, со?ан ?арай ба?ыт-ба?дар т?рбие беруді? ма?ызы ерекше.
Отбасында?ы т?рбиені? кереметі – баланы е?бекке баулу. Ол – адамды? кемелденуді? негізі. Е?бек ете білмеген немесе оны жек к?рген адамны? отбасы берекелі болмайды. Ежелгі Рим философы Гораций айт?андай: «?мір е?бексіз ештене бермейді.» Сонды?тан: отбасында?ы да, ?о?амды? ортада?ы да т?рбиеде балаларды е?бек ете білуге, е?бексіз бос отыра алмайтындай сезімге т?рбиелеу басты нысана болуы тиіс. Сонда ?ана отбасы м?шелелері арасында?ы ?арым-?атынаста ?деп-инабат, адалды? пен а?пейілдік ?стем бола алады. Б?гінгі та?да ата-анасы ?асында болса да ?адір-?асиетіне жете алмай, ?лдарымыз маск?немдік пен наша?орлы??а бой алдырып, ?ыздарымыз шылым шегіп, же?іл ж?рістерге т?суі отбасында?ы т?рбиені? д?рыс жол?а ?ойылмауыны? ай?а?ы.
Шари?атта да алтын ?я – отбасы жо?ары ба?аланып, оны бала т?рбиелеп ?сіруіне бірінші д?режелі м?н берілген. Ойткені: «Балалар – ата-аналар ?олына берілген аяулы аманат» Б?л ?ажайып ??дайшылды? аны?таманы жадыда ?стау былай т?рсын, ?р ?йді? мандайшасына іліп ?ою т?рарлы?. Баланы ?здігінен ?мір с?руге м?лде ?абілетсіз н?ресте кезінен бастап ба?ытты балалы? ша?, жеке ша?ыра? к?тергенге дейінгі жасты? жолдары ?тетін отбасын ба?ытты жа?алауын бетке алып, ?мір – айдынында ж?зіп бара жат?ан ?айы??а те?есек, оны? ?ос ескегі – ?ке мен ана дер едік.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?рпа? т?рбиесіндегі ата анаы? ?ызметі»
БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ АТА-АНАНЫҢ РӨЛІ
Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі
Әрбір ата-ана өз перзентінің әдепті, саналы, иманды да ибалы, Отанының сүйікті және кішіпейіл азаматы болып жетілуін қалайды. Ата-ана перзентінің жақсы азамат болып жетілуі үшін өз отбасында балаларын тәрбиелеудің нәзік жақтарының зандылықтарын білуі шарт. Сыйластық, түсіністік, үлкен жауапкершілік сезімдері бар отбасы – бақытты отбасы. Бақытты отбасында ғана ата-ана және олардың өзара қатынасы мазмұнды, берілген тәрбие сенімді және негізді.
Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы – туған ұясы, өз отының басындағы тәрбиесі, тілі. Қазақтың: «Баланың бас ұстазы – ата-ана», «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» – дегендей, есі кіріп, тілі шыға бастасымен-ақ баланы байсалды, ұғымпаз, тілалғыш етіп баулыған жөн.
Қай халық болмасын үмітін ең алдымен ұрпағымен байланыстырады. Міне, сондықтан да:
«Ана – үйдің берекесі,
Бала үйдің – мерекесі.
Бұтағымен ағаш сымбатты,
Ұрпағымен адам қымбатты.
ала болсаң балғындай бол.
Айналаңа қорғандай бол» –
деген қағиданы берік ұстаған ата-бабаларымыз өз ұрпағын адам – деген атаққа лайық етіп өсіруді мақсат еткен. Ата-ана тәрбие беруде ата-бабамыздың салт-санасы, әдет-ғұрпында жүргізілген үлгі-өнегесінің мәнісі зор. Отбасы тәрбиесінде әкенің де, ананың да орны бөлек. Әке мен ана – баланың алғашқы ұстазы. Адамзат баласы ананың мейірлі мейіріне қанып, әке өсиеттерін тыңдап өссе ғана тәрбиелі отбасынан шыққаны көпке танытады.
Ана – бала тәрбиесіндегі ерекше тұлға. Дана Абай бабамыз қазақ әйелінің, ананың отбасындағы орнын ерекше жырлайды. Жалпы, «Адам бойындағы барлық қасиеттер ананың ақ сүтімен жаралған» – деген ғұламалық ойды тарата келе, осы қасиеттің міндетті түрде тәрбиеленуі туралы айтады.
Тәрбиенің негізі «ананың әлдиінен» басталады емес пе? Ана тәрбиесі ұлылық дәнін себеді. Тәрбиелі анадан – тәрбиелі бала өсіп шығады. Сонғы жылдары отбасында, қоғамда ер адамдардың, әкелердің рөлі төмендегендей. Бұған кейде заманды да кінәләп жатамыз. Әрине, бала тәрбиесіндегі әкенің орны бөлек, әсірессе, ер бала тәрбиесінде. Әкенің қатаң талабын, тәрбиесін көрген бала ертең қоғамда да өз отбасында да шешуші тұлға бола алады. Кавказ халықтарында: «Нағыз жайлы орын: қылышқа – қынабы, отқа – шырағы, ер жігітке – өз үйі» – деген тамаша нақыл сөз бар.
Қазақстан Республикасының Ата Заңыңда «Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиги құқығы, әрі парызы» -делінсе, «Қазақстан – 2030» бағдарламасында: «Әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелеріне сонау алыс болашақта, олар біздің жасымызға жеткен кезде қандай күйде көргіміз келеді…» – делініп, ұрпақ тағдыры айтылады. Бала – ата-анасының игі істерінің жалғастырушысы, болашағы. Бала тәрбиесі – ата-ана үшін күрделі де, жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да жаманға да бірдей бейім болатыны баршымызға мәлім. Ата-ананың үйіндегі әрекеті балаларының көз алдында өтеді, сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор. Әрбір ата-ана – өзінің баласын Отанға пайдалы, өзіне мейірімді, еңбекқор, адамгершілігі мол адам етіп тәрбиелеуге халық алдында да, мемлекет алдында да жауапты. Бірде-бір ата-ананың бала тәрбиесіне немқұрайды қарауға еркі жоқ. Егерде ол, бала өсіруде қате жіберсе, осалдық байқатса, қартайғанда опық жейтіні, өкінішке ұрынатынына ешбір дәлелдеп жатуды қажет етпейтін ақиқат. Бала тәрбиесі туралы сөз болғанда: «Баланы жастан» – деген халық даналығын ұмытуға ешкімнің хақысы жоқ.
Сондықтан, «Бала жас, әлі ешнәрсені білмейді, өсе келер бәрі түсінеді» – деп қарау – барып тұрған қателік. Бала тәрбиесі – әр сағат, әр күн сайын тынымсыз жүргізіле беретін аса жауапты, күрделі процесс. Тәрбие отбасынан басталады, оны қоғамдық тәрбиенің қандай саласы болса да алмастыра алмайды. Атақты қазақ ақыны Қасым Аманжолов өзінің жарына арнаған бір өлеңінде:
«Отбасы –шағын мемлекет,
Мен – президент, сен – премьер» – дегені бар.
Отбасы – ең үлкен, мықты тәрбие ошағы, шағын мемлекет. Отбасының негізі баланы өмірге келтіру ғана емес, оны мәдени- әлеуметтік ортаның құндылығын қабылдату, ұрпақтың, ата-бабалардың, ұлылардың ақыл-кеңес тәжірібиесін бойына сіңіру, қоршаған орта, адамзатқа, өз қоғамына пайдалы етіп тәрбиелеу. Үлкен ұрпақтың тәжірібиесі, өмірдегі беделі, ақыл-кеңестері, ата-ананың өз борышын мүлтіксіз орындауы, бір-бірін құрметтеуі – үлкен тәрбие мектебі. Бала дүниеге келгеннен бастап ата-ананың ықпалында болып, бағыт беруші тәрбие мектебінен нәр алады. Өз отбасында бала ата-ананың қамқорлығына, шексіз сүйіспеншілігіне бөленіп, әке мен ананың жақсылығы мен дәулетінің қызығын көріп қана қоймай, адамгершілік, әдеп-инабат тағылымдарын алуы, оларды меңгеріп іс- жүзінде қолдануы ынта мен ықылас, қайрат пен қажыр ететін жолынан өтуге тиіс.
«Қатты тәртіп көрсе бала күнінде,
Өнермен қуантады түбінде.
Бала нені білсе жастан, ұядан –
Өле-өлгенше соны таныр қиядан.
Өнер – білім берем десең басынан,
Бер оқуға балаларды жасынан,
Жақсы-жаман болса, бала – соларда» – деп ХІ ғасырда Жүсіп Баласағұн айтқандай, ата-аналар балаларының жеке ерекшеліктерін жас күнінен танып, соған қарай бағыт-бағдар тәрбие берудің маңызы ерекше.
Отбасындағы тәрбиенің кереметі – баланы еңбекке баулу. Ол – адамдық кемелденудің негізі. Еңбек ете білмеген немесе оны жек көрген адамның отбасы берекелі болмайды. Ежелгі Рим философы Гораций айтқандай: «Өмір еңбексіз ештене бермейді.» Сондықтан: отбасындағы да, қоғамдық ортадағы да тәрбиеде балаларды еңбек ете білуге, еңбексіз бос отыра алмайтындай сезімге тәрбиелеу басты нысана болуы тиіс. Сонда ғана отбасы мүшелелері арасындағы қарым-қатынаста әдеп-инабат, адалдық пен ақпейілдік үстем бола алады. Бүгінгі таңда ата-анасы қасында болса да қадір-қасиетіне жете алмай, ұлдарымыз маскүнемдік пен нашақорлыққа бой алдырып, қыздарымыз шылым шегіп, жеңіл жүрістерге түсуі отбасындағы тәрбиенің дұрыс жолға қойылмауының айғағы.
Шариғатта да алтын ұя – отбасы жоғары бағаланып, оны бала тәрбиелеп өсіруіне бірінші дәрежелі мән берілген. Ойткені: «Балалар – ата-аналар қолына берілген аяулы аманат» Бұл ғажайып құдайшылдық анықтаманы жадыда ұстау былай тұрсын, әр үйдің мандайшасына іліп қою тұрарлық. Баланы өздігінен өмір сүруге мүлде қабілетсіз нәресте кезінен бастап бақытты балалық шақ, жеке шаңырақ көтергенге дейінгі жастық жолдары өтетін отбасын бақытты жағалауын бетке алып, өмір – айдынында жүзіп бара жатқан қайыққа теңесек, оның қос ескегі – әке мен ана дер едік.
