Ма?саты:
О?ушыларды ?аза?ты? лирик,м?збала? а?ыны,?з заманында лайы? ба?асын ала алмаса да ?зінен кейінгілер ?шін м?ртебесі биік а?иы? а?ын атан?ан М??а?али бейнесімен таныстыру.
О?ушыны? шы?армашылы? ізденісін ?алыптастыру.
Хал?ына ?алдыр?ан шо?ты?ы биік туындылары ар?ылы Отанды, елді с?юге, имандылы??а баулу, ?нерге деген ??штарлы? сезімін ояту,
ш?кірт ж?регінде с?йіспеншілік сезімін ояту, ?лгі алу?а,??рметтеуге т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ізденіс, шы?армашылы? ж?мыс.
Саба?ты? к?рнекілігі: М??а?али суреті, слайдтар,М??а?алиды? жанды дауысы жазыл?ан бейнежазбалар.
П?наралы? байланыс: ?дебиет,тарих,музыка,сурет.
Барысы: /1-слайд/
М??алімні? кіріспе с?зі: М??а?али Ма?атаевты? ?ле?імен басталады.
Барлы?ы да сендердікі
Сендердікі – ?мір, ?о?ам, заман да,,
Сен т?зеген ?ала? менен дала? да.
Барлы?ы да м?ра болма? ?манда,
Болаша? деп аталатын Адам?а.
?абылда?дар ?азынаны біз берген,
?иынды?ты к?рмесе?дер біз к?рген.
Б?л ?мірде са?тау ?шін сендерді,
Бабалары? ?йде туып, т?зде ?лген.
Сендер да?ы ?здері?ше к?ресіп,
?здері?ше сендер де ?мір с?ресі?.
Болаша?ты жал?ау ?шін Болаша?,
Бола жатар сендерді? де ?лесі?.
Барлы?ы да сендердікі, барлы?ы –
Табыстаймыз жансыз бенен жандыны.
Армысы?дар, Ата ?рпа?ты? та?дыры!
Армысы?дар, жа?а ат?ан та? н?ры!,- дей келе б?гінгі ашы? т?рбие са?атымызды бастаймыз.
-Армысыздар ??рметті апайлар, саламатсы?дар ма, мені? кішкентай балапандарым!
Бізді? ма?сатымыз: /2-слайд/
-?рбір адам – туысым, досым, ж?ра?ат.
-?рбір саба? – ?йрену, ??у, ?ла?ат.
-?рбір ісім – тірлік, тірек, адамды?.
-?рбір с?зім – шынды?, бірлік, адалды?.
-Б?гінгі саба?ымызды? эпиграфы«?зге емес, ?зім айтам, ?з жайымда»3-слайд/
Мені? анкетам.
- Ту?ан жері??
- ?ланымын ?арасаз деп аталатын ауылды?.
- Ту?ан жылы??
- 1931. ??рдасымын Ш?мілді?.
- Партияда барсы? ба?
- Жо?пын. Біра? коммунистік к?з?араспен ?араймын.
- Шы??ан тегі??
- Шаруамын. Бар тірліктен ба?алы оны санаймын.
- Білімі? ше?
- Орташа ?ой. Алайда ?зім жо?ары?а балаймын.
- Ана тілі??
- ?аза?ша. ?ысыл?анда орысша да, немісше де та?ы бар.
- ?айда істеді??
- Мынау «Е?бек кітапшамнан» танып ал.
О?ыма?ан, дипломсыз демесе?,
Бір басымнан бар маманды? табылар.
- Міндеттісі? бе ?скерге?
- Міндеттімін.
Бізді? ?лі жас кеуде.
Жауынгерді? ?лымын ?ой,
Жанын ?и?ан М?скеуге.
- С?гіс алып к?рді? бе?
- Ол жа?ынан періште едім дей алмаймын
Мен м?лде.
Ойлы-?ырлы б?л ?мірде болады ?ой м?лт кету,
Ол ?зі бір еншісі ?ой езді? ?рі елді? де.
- Шетелдерде болды? ба?
- Бол?аным жо?.
Олар ма?ан т?р?ан да жо? ?ол б?л?ап.
?алсам болды, ?лсем болды ж?йіммен,
Осы отыр?ан орнымда – а?.
- Мекен – жайы??
- Мекен – жайым – жер мені?.
Жерде ж?рген а?ын деген пендемін.
?алам, ?а?аз, уа?ыт бер тек азда?ан,
Мен ?мірді жырлау ?шін келгенмін!
-?рине, М??а?алиды? артына ?алдыр?ан жырлары, ?ымбат ?азынасы ж?нінде бір ?ана т?рбие са?атында айтып тауысу м?мкін емес. Біз б?гінгі саба?ымызда М??а?алиды? ?мірбаяны жайында, оны? балалар?а арнал?ан шы?армалары ж?нінде білетін боламыз.
Ендеше, д?птерімізді ашып, к?н жадын, б?гінгі саба?ты? та?ырыбын жазайы?.
/4-слайд/ д?птермен ж?мыс
А?панны? сегізі.
Жыр т?лпары - М??а?али
Музыка ?осылып т?рады./ «Есі?е мені ал?айсы?»/
/5-слайд/
- ?мірбаяны
- Шы?армалары
- М??а?али с?зіне жазыл?ан ?ндер
- Поэмалары
- Аудармалары
- Халы?ты? ба?алауы
/6-слайд/ «Алты ?алпа?» т?сілі бойынша а?ынны? ?мірбаяны ж?нінде біліп алайы?.
А? ?алпа? ?мірбаяны
М??а?али Ма?атаев 1931 ж. 9-шы а?панда Алматы облысы, ?азіргі Райымбек ауданыны? ?арасаз ауылында д?ниеге келген. А?ынны? шын аты - М?хамет?али.
?кесі ?арапайым шаруашы: колхозда сушы, шал?ышы болып істеген. М??а?али ?йді? т???ышы бол?ан, оны? артынан бір ?ыз ж?не ?ш ?л туыл?ан. А?ынны? ?арындасы мен ал?аш?ы інісі ерте к?з ж?м?ан. Со??ыларыны? есімдері - То?тарбай мен К?рпеш.
К?к ?алпа? Шы?армалары
М??а?али шы?армалары ?те к?п. Оны? балалар?а арнал?ан шы?армалары да бар. «Отан», «Елім барда», «?ш ба?ытым», «Мені? анкетам», «Хал?ым барда», «Ту?ан жерге», «?аза? жері», «?аза? жері», «?аза?стан».
Жасыл т?сті ?алпа? М??а?алиді? с?зіне жазыл?ан ?ндер
М??а?алиді? ?ле?деріні? к?бісіне ?ндер жазыл?ан. «?же», «Ба?ыт деген», «Есі?е мені ал?айсы?», т.б.
?ызыл ?алпа? Поэмалары:
М??а?алиді? “Ильич”, “А? ?айы? ?ні”, “Ару-ана”, “Мавр”, “А??улар ?йы?та?анда”, “?ырандастар, ?ош болы?дар”, “Чили-шуа?ым мені?”, “Шекарада”, “Большевиктер”, “?мірдастан”, “Арман”, “Шолпан”, “Досыма хат”, “Алтай-Атырау”, “Отаным, са?ан айтам”, “Райымбек! Райымбек!”, “?аш?ын”, “Жер ?стінен репортаж”, “Моцарт. Жан азасы” атты поэмалары бар.
?ара т?сті ?алпа? Аудармалары:
М??а?али Дантені? “??діретті комедиясыны?” “Там??” деген б?лімін, Шекспирді? “Сонеттерін”, Уолт Уитменні? ?ле?дерін ?аза? тіліне аударды.
Сары т?сті ?алпа? Халы?ты? ба?алауы
Ал?аш М??а?али талантын ба?ала?ан ?бділда Т?жібаев: “?зі?нен де жігерлілеу, оттылау жас жеткіншек жеткенде, ма?танбас?а бола ма?!” деген еді.
?аза?стан Республикасыны? Жазушылар ода?ы “?асыр а?ыны” деген ата? берді.
О?ушыларды? ойын толы?тырып кетемін./7-слайд/Б??ан тиісті а?ынны? анасы На?иман апа былай деген: "М??а?алиым 1931 жылы наурыз айыны? 8-інде д?ниеге келген болатын. Жа?ылысуым м?мкін емес. Себебі балам мынау ф?ниді? есігін аш?аннан біраз уа?ыт кейін Наурыз тойы болады, наурыз к?же жасаймыз деп к?тіп отыр?анбыз"
«Ал ??жат бойынша М??а?али 9 а?панда д?ниеге келген. Б?л ку?лікті а?ын ес білген кезде сол кездегі сайлау нау?анына байланысты ?зі жаздырып ал?ан екен».Азан ша?ырып ?ойыл?ан аты - М?хамет?али. Жары да ?аза? тілі мен ?дебиеті п?ніні? м??алімі бол?ан.
?кесі ?арапайым шаруашы:колхозда сушы, шал?ышы болып істеген. М??а?али ?йді? т???ышы бол?ан, оны? артынан бір ?ыз ж?не ?ш ?л туыл?ан. А?ынны? ?арындасы мен ал?аш?ы інісі ерте к?з ж?м?ан. Со??ыларыны? есімдері - То?тарбай мен К?рпеш. ?аза? д?ст?рі бойынша ?йді? ал?аш?ы баласы ата-?жесінен т?рбие алуы тиіс, сонды?тан М??а?али ?жесі Тиынны? ?олында ?сіп, анасын же?гесіндей ?абылдайды. Балалы? ша?ы со?ыспен ?атар ?ткендіктен, а?ын та?дырды? ащы д?мін ерте татады. М??а?алиді? ?кесі 1941ж Калиниград майданында ?аза табады.
1948 - 49 ?азМУ-ды? филология факультетіні? студенті;
1948 - о?уын тастап, Шиб?т ауылында ауылды? ке?есті? хатшысы;
1949 - к?ктемде жары Лашынмен отау ??рады;
1949 - "Советтік шекара" газеті а?ынны? "?ырман басында", "?ойшы бала - ?кітай" деген ?ле?дірін жариялады;
1950 - Алматыда?ы Шет тілдер институтыны? неміс тілі факультетіне о?у?а т?седі.
1954 - ?арасазды? бастауыш мектебінде орыс тілі м??алімі болып та?айындалады, осы жылы а?ынны? ?ш ?ле?і "?дебиет ж?не искусство" журналында жарияланды;
1957 - Республикалы? радионы? диктор ?ызметін ат?арады;
1960-62 - "Советтік шекара" газетіні? б?лім ме?герушісі;
1963-1965 - "М?дениет ж?не т?рмыс" журналында ж?мыс істейді;
1962 жылы Алматы?а ?оныс аударып, ?деби орта?а етене араласа бастайды.
Поэзияда?ы ал?аш?ы ?адамдары.
А?ынны? т???ыш ?ле?дері “?ырман басында”, “?ойшы бала — ?кітай” ауданында?ы “Советтік шекара” газетінде жарияланды (1949). “Інімні? ойы”, “Шебер” ?ле?дері “Жасты? жыры” атты жина??а енді (1951). Ал?аш М??а?али талантын ба?ала?ан ?.Т?жібаев: “?зі?нен де жігерлілеу, оттылау жас жеткіншек жеткенде, ма?танбас?а бола ма?!” деген еді.
Шы?армалары мен аудармалары.
М??а?алиді? “?арлы?ашым, келді? бе?”, “Дари?а ж?рек” (1972 ж.), “А??улар ?йы?та?анда”, “Шуа?ым мені?” (1975 ж.), “Со?ады ж?рек”, “Шолпан”, “Жырлайды ж?рек”, “?мір-?зен”, ”?мір-дастан” ж?не т.б. жыр жина?тары, сондай-а?, “?ош, махаббат!” (1988 ж.) атты прозалы? кітабы да бар. Біршама ?ле?деріне ?н жазылды. ?зін аудармашылы? ?ырынан да сынап к?рген М??а?али Дантені? “??діретті комедиясыны?” “Там??” деген б?лімін (1971 ж.), Шекспирді? “Сонеттерін” (1970 ж.), Уолт Уитменні? ?ле?дерін (1969 ж.) ?аза? тіліне аударды.
А?ынны? к?зі тірісінде 3 аударма кітабы [У.Уитмен, “Ш?п жапыра?тары” (1969); У.Шекспир, “Сонеттер” (1970); Д.Алигерьи, “??діретті комедиясыны?” “Там??” б?лімі (1971), 8 жыр жина?ы “Ильич” (1964), “Армысы?дар, достар” (1966), “?арлы?ашым, келді? бе?” (1968), “Мавр” (1970), “Дари?а-ж?рек” (1972), “А??улар ?йы?та?анда” (1974), “Шуа?ым мені?” (1975), “?мір - дастан” (1976) жары? к?рді.
Поэмалары:
М??а?алиді? “Ильич”, “А? ?айы? ?ні”, “Ару-ана”, “Мавр”, “А??улар ?йы?та?анда”, “?ырандастар, ?ош болы?дар”, “Чили-шуа?ым мені?”, “Шекарада”, “Большевиктер”, “?мірдастан”, “Арман”, “Шолпан”, “Досыма хат”, “Алтай-Атырау”, “Отаным, са?ан айтам”, “Райымбек! Райымбек!”, “?аш?ын”, “Жер ?стінен репортаж”, “Моцарт. Жан азасы” атты поэма-тол?аулары бар.
А?ын ?ай та?ырыпта жазса да жал?ан сезім, жылтыра? с?зге ?уес болмады, ол туралы: “Мен жырламаймын, Сырласамын.Сыры бір замандаспен м??дасамын. К?гендеп жыр ?оса?ын, Келмейді жыр жаса?ым” немесе “Тіпті де мен емес-ті “Мен” дегенім. ?згені? жаны-сырын ??у ?шін, ?зімді зерттегенді ж?н к?ремін” дейді. М??а?али шы?армашылы?ыны? тіні “?зін-?зі” зерттеуден т?рады.
Ол ?сіресе тауды, ?аза? ауылын к?п жырлайды (“Тауда ?стім”, “Тау бір а?ыз”, т.б.). “?лмесін деп берген ?ой тауды ма?ан, Мен к??іренсем, к?рсініп тау жыла?ан”. Ол ?аза? ?ле?ін мазм?н, пішін жа?ынан т?рлентті. “?аза?ты? ?ара ?ле?і ??діретім, онда бір с?мды? сыр бар естілмеген” дейді а?ын.
?Р Жазушылар ода?ы М??а?алиді? атында?ы ?деби сыйлы? та?айындады (1985), о?ан ?Р Мемлекеттік сыйлы? (1999), “?асыр а?ыны” ата?ы берілді.
/8-12 слайд/
Оны? балалы? ша?ы со?ыс жылдарымен т?спа – т?с келді. Ол бала кезіндегі ?ткен к?ндерін ?алай сипаттады екен, оны ?зіні? «ертегі» ?ле?інен білеміз.
Л?ззат:Ертегі
М??алім:То?та, ботам!
М??а?али мен Ма?атайды? диалогі
М??а?али:
- Мен мына ас?а?та?ан тау ?лымын
Ма?атай:
- Сол тауды? тамшысы – жыр жауынымын
М??а?али:
- Тау?а тартып биіктік с?йіп ?скем
Ма?атай:
- Биіктікке басымды иіп ?скем
М??а?али:
- Сен неге биіктіккебасы?ды иесі?
Ма?атай:
- М??а, мені? Сартауым сені? Хан – Т??ірі?ні? ?асында шал отыратын т?бешік ?ана ?ой.
М??а?али:
- М??атай, ?ркімні? ?з тауы ?зіне биік, т?мендеме?із.
М??а?алиды? а?ынды?ты? ?аншалы?ты биігінде екенін осыдан – а? білуге болады.
М??а?алиды? ?з дауысы «Ба?ыт деген.»
Сергіту с?ті: ?н ты?дау «Ба?ыт деген.»
/13-слайд/
?арасаз, ?ара шал?ын ?ле?де ?стім,
Жыр жазсам, о?ан, ж?ртым, еле?десті?,
?лсе ?лер М??а?али Ма?атаев,
?лтіре алмас алайда ?ле?ді ешкім!
Поэзия минуты/14-слайд/
М??алім: ?аза? хал?ыны? бір ?ана Абайы болса, М??а?алиы да жал?ыз. Сол шынды?ты шын ж?рекпен т?сініп, тарлан талант, жыр т?лпары М??а?али Ма?атаев ?лтты? ма?танышымыз екенін ?мытпайы?.
?орытынды: /15-слайд/
Талай н?сер т?гілер, болар жасын,
Алапат к?н, ?йтеуір, жол алмасын.
Мына н?рлы ?мірге тірек бол?ан,
Адамзатты? ?рпа?ы жо?алмасын!- дей келе саба?ымызды ая?таймыз!
- Сау – саламатта болы?ыздар!
