Саба?ты? ма?саты: О?ушылар?а аспан ?лемі туралы т?сінік бере отырып ?Р-ны? батыр, ?айраткерлері То?тар ?уб?кіров пен Тал?ат М?сабаев туралы ма?л?мат беру. Патриотты? сезімдерін ояту, елге, хал?ына деген к?з?арастарын жа?сы жа?ына ?згерту.
М??алім: О?ушылар ?зімізді еркін, салма?ты, сенімді ?стайы?. Осы тынышты? минутымызда мына керемет бейне баянды тамашалайы?.шарша?анымызды басайы?.
Сен білесі? бе?
Асхат: Адамдар сан ?асырлар бойы Ай?а саяхат?а баруды арманда?ан. Осыдан 45 жыл б?рын 1969 жылды? шілдесінде арман орындалды: ал?аш рет айды? бетін адам ая?ы басты. Ол а?ылшын космонавты Армстронг болатын. Ай- жерді? таби?и серігі.Ай бізді? ?аламшар жерді 30 к?нде 1 рет айналып шы?ады.
Алтын: Зондтар- айды зерттейтін ?ш?ышсыз ?арышты? аппараттары. Оларды? кейбірі орбитада ?алса, бас?алары бізді? серікті? бетіне отырып, оны зерделейді.Зерттеулерді? н?тижелері жерге беріледі.
Асхат: 12- ші с?уір авиация ж?не ?арышкерлер к?ні екенін жа?сы білесі?дер. ?арыш тарихы 1961 жылы 12 с?уірден басталады. Осы к?ні ке?ес ода?ыны? ?арышкері Юрий Гагарин «Восток» кемесімен Жер шарын 1 са?ат 48 минутта айналып ?тті. Осылай ?арыш?а жол салды. 1962 жылы Джок Гленн «Меркури» ?арыш кемесімен Жер шарын 3 рет айналып шы?ты. Ол неб?рі 4 са?ат 55 минут уа?ыт ж?мсап, ?арыш рекордын жа?артты.
Алтын: Олай болса келесі с?з кезегін тілшімізге берейік.
Балалар бізді? ?аза?станнан ?арыш?а ?ш?ан а?аларымызды білеміз бе?
Олай болса б?гінгі бізді? ба?дарламамызды? ?она?тарын орта?а ша?ырайы?.
………. То?тар О??арбай?лы ?уб?кіров 1946 жылы 27 шілдеде ?ара?анда облысы, ?ар?аралы ауданы, 1-ші Май ауылында д?ниеге келген. Ол кез со?ыс жа?а бітіп, батырлы?ты, ерлікті уа?ызда?ан уа?ыт болатын. ?кесі О??арбай мен шешесі ?алия к?зге к?рініп,к?з ж?м?ан 9 ?лдан кейінгі перзентіне азан ша?ырып То?тар есімін ?ой?ан.Ата –анасы ерте д?ние салды. Кішкентайынан ата- анасынан айырыл?аннанба,То?тар б?йы?ы,о?шау ?седі. Ол апасы бикен мен жездесі Ны?ыметті? т?рбиесінде болады.
1962-1965 жылы Теміртау ??йма механикалы? зауытында токарь болады.
1992 жылды? с?уірінен – ?аза?стан Республикасыны? ?ор?аныс мемлекеттік комитетіні? т?ра?асыны? 1- ші орынбасары, ?аза?стан Республикасыны? Президентіні? ?арыш игеру ж?нінде к?мекшісі. То?тар ?уб?кіров ?азір зейнеткер, с?йг?лік баптап, саят ??рып ж?рген жайы бар.
,,,,,,,,Тал?ат М?сабаев 1951 жылы ?а?тарды? 7 –сінде Алматы облысы, Жамбыл ауданыны? ?ар?алы ауылында ту?ан.
1994 жылы ?арыш?а 1-ші рет ?ш?анда 126 к?н ?арышта ?ткізген.
1998 жылы ?арыш?а 2-ші рет ?ш?анда 208 к?н ?арышта ?ткізген.
Гинесті? ?здік табыстар кітабында 1 айды? ішінде 5 рет не бары 30 са?ат 8 минут ?за?ты?ымен ашы? ?арыш?а шы??аны жазылып алын?ан. Американ ?арышкері Л.Эйартс пен Ресей ?арышкері Николай Батуринмен бірге ?ш?ан.
2001 жылы ?арыш?а 3-рет ?ш?анда 8 к?н ?арышта ?ткізген.
,,,,,,,,,,,,,Сіз ?арыш ке?істігіне сам?ады?ыз, ?зі?ізді ?аза?тан шы??ан т???ыш ?арышкер,?лтты? батырымыз деп білеміз. Ты?дармандары?ыз?а ??пия?а толы аспан ?лемі жайлы ??гімелеп берсе?із?
То?тар ?уб?кіров: Мен барлы? ?аза?стан хал?ын 12-с?уір Д?ниеж?зілік ?арышкерлер ж?не авиация к?німен ??тты?та?ым келеді. ?аза?стан ?шін ерекше к?н, ?йткені 1-ші жер серігінде,1-ші адам ?лем бойынша бізді? елімізді? жерінен, бай?о?ырдан ?шты.Сонды?тан ?аза?стан ?арышты? кіндігі деуге болады.
?арышты дамыту саласында мы?да?ан ?ылыми-зерттеу жобалары ж?зеге асырылды. ?арышты? пайдасын да, ?иынды?ында к?рдік. Д?ниеж?зіні? к?птеген к?рнекті ?алымдары адамзатты? ?рі ?арай ?мір с?руіне ?ажетті жетістіктерді ?арыштан табамыз деп отыр. ?рине,жеріміз ке?-байта? бол?ан со?, б?гінгі та?да м?найды? да, газды? да ж?не бас?а да минералды байлы?тарымызды? таусылып келе жат?анын к?рмей отырмыз.?арапайым адамдар жер байлы?ыны? б?рі біткен кезде ?алай ?мір с?реміз деп ойлай ?оймайтын шы?ар. Ал,?алымдар соны зерттеп,?арышты падалану жолын іздеп жатыр.
...Тал?ат а?а космос к?гіне ?шамын деген ой сізге ал?аш рет ?ашан келді?
Тал?ат М?сабаев: -Білесіз бе,мені?ше д?ниеге келген с?биге ?ойылар есіміні? ?зі адамны? болаша? та?дырына ?сер етеме деймін. Ата-анам мені да??ты ?ш?ыш,2 м?рте Ке?ес Ода?ыны? батыры Тал?ат Бигелдиновты? ??рметіне Тал?ат деп атапты.
Сонды?тан болар ?арыш?а ?ашы?ты? бала к?нгі арманым десем,?ателеспеспін сір?! 1961 жылы Ю.Гагарин ?лемді д?р сілкіндіріп ?арыш?а ?ш?анда, біз мектепте о?ып ж?рген баламыз. ?зілісте дала?а ж?гіріп шы??ан бала біткенні? б?рі 2 ?олдарын жайып жіберіп, «Мен Гагаринмін», «Мен ?арышкермін»деп ай?айлап ж?ргендері есімде. Бір кезде мен де еркімнен тыс «?арышта –Тал?ат М?сабаев »деп ай?айлап жіберіппін.
?азір ойлап отырсам мені? к?кірегімде Гагаринге ??сап, ?арышкер болсам – ау деген арман сол кезде оян?ан екен. Осы ма?сат?а жету жолында бар к?ш-жігерімді ж?мылдырдым. Жа?сы о?у?а тырыстым, спортпен ?збей ш??ылдандым.Соны? н?тижесінде кейіннен «Ж?лдызды ?алашы?та?ы» іріктеу кезінде 2 жарым мы? ?ш?ышты? арасынан тек 5 адамды, ішінде менде бармын, ?арышкерлер тобына тіркеді.
Роман: ?азір тао?ы да ?аза?ты? бірнеше жігіттері дайынды?тан ?тіп жатыр деп естідік, олар ?айда?
Тал?ат М?сабаев: И?, ?аза? деген халы?ты? атынан біз То?тар екеуміз ?арыш к?гіне сам?ады?. Б?л – біз ?шін зор м?ртебе.
Ал, ізбасарларымыз?а келетін болса?, бірінде 2 ?аза? азаматы Айдын Айымбетов пен М?хтар Айма?амбетов «Ж?лдызды ?алашы?та?ы» ?арышкерлер дайындайтын орталы?та жан-жа?ты дайынды?тан ?тіп жатыр. Екеуі де болаша?ынан ?міт к?ттіретін жас ?ш?ыштар. Біреуі – ?скери ?ызметте осыдан біраз жыл б?рын подполковник шенін алды.
... Бай?о?ыр ?арыш айла?ын Ресейліктер жал?а алып пайдаланып отыр. Б?л кешенні? б?гіні мен ерте?і туралы не айтасыз?
То?тар ?уб?кіров: 1991 жылы Халы?аралы? де?гейдегі бірлескен мекеме ??рмаса?, Бай?о?ыр ??рып кетеді деп айтып едім. Ал, тек ?ана бір ел пайдаланса, толар кешенні? м?мкіндігі таусыл?анша пайдаланады да, кейін кетіп ?алады. ?азір осы ол?ылы?ты жоюды? с?ті т?скен сия?ты. Ресейліктермен бірігіп «Б?йтерек» деген бірлескен ?жым ??рып жатырмаз. Ол жоба?а с?йкес ?р т?рлі зымырандар мен ?арыш кемелері ?шатын орталы? болады.
....-?арышкер болу маманды? па, ?лде ма?дай?а ?он?ан ба? па?
Тал?ат М?сабаев: - ?рине,б?л ??дайды? берген ба?ы, ?рі маманды?. Ал, кейбіреулерге, м?селен, ?ріптесім То?тар?а тосыннан тартыл?ан сый десек те болады.
.... ?арыштан жерге ?ара?анда ?андай сезімде болды?ыз?
Тал?ат: - Сонау биіктен кіп- кішкентай жерді к?ргенде біраз тол?исы?. Жаны? ?ысыл?андай ?серде боласы?. «?айда кетіп ?алдым? ?айтадан орала аламын ба?»деген ойлар мазалайды. Сондай ?ор?ынышты ж?йтті де бастан кешеді екенсі?. Жер – ?те ?ажап! Сондай ?демі! Мені?ше бірде-бір суретші Жерді ондай к?ркем ?ылып сала алмайды.
....- Тал?ат Амангелді?лы, То?тар О??арбай?лы! Алтын уа?ыттары?ызды б?ліп, ой б?ліскендері?ізге к?птен –к?п рахмет.
Алтын: Олай болса 4 «б» сынып о?ушыларыны? дайында?ан концерттік ба?дарламасын бірге отырып тамашалайы?.
Просмотр содержимого документа
«Саба?ты? та?ырыбы: «?ш?ыш а?алар» 4 сынып »
Сабақтың тақырыбы: «Ұшқыш ағалар»
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға аспан әлемі туралы түсінік бере отырып ҚР-ның батыр, қайраткерлері Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев туралы мағлұмат беру. Патриоттық сезімдерін ояту, елге, халқына деген көзқарастарын жақсы жағына өзгерту.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта
Асхат: Сәлеметсіздер ме құрметті ұстаздар, оқушылар!
Алтын: Бүгінгі 4«б» сыныбында өтетін «Ұшқыш ағалар »атты ашық тәрбие сағатына қош келдіңіздер!
Мұғалім: Оқушылар өзімізді еркін , салмақты , сенімді ұстайық. Осы тыныштық минутымызда мына керемет бейне баянды тамашалайық.шаршағанымызды басайық.
Сен білесің бе?
Асхат: Адамдар сан ғасырлар бойы Айға саяхатқа баруды армандаған. Осыдан 45 жыл бұрын 1969 жылдың шілдесінде арман орындалды: алғаш рет айдың бетін адам аяғы басты. Ол ағылшын космонавты Армстронг болатын. Ай- жердің табиғи серігі.Ай біздің ғаламшар жерді 30 күнде 1 рет айналып шығады.
Алтын: Зондтар- айды зерттейтін ұшқышсыз ғарыштық аппараттары. Олардың кейбірі орбитада қалса, басқалары біздің серіктің бетіне отырып, оны зерделейді.Зерттеулердің нәтижелері жерге беріледі.
Асхат: 12- ші сәуір авиация және ғарышкерлер күні екенін жақсы білесіңдер. Ғарыш тарихы 1961 жылы 12 сәуірден басталады. Осы күні кеңес одағының ғарышкері Юрий Гагарин «Восток» кемесімен Жер шарын 1 сағат 48 минутта айналып өтті. Осылай ғарышқа жол салды. 1962 жылы Джок Гленн «Меркури» ғарыш кемесімен Жер шарын 3 рет айналып шықты. Ол небәрі 4 сағат 55 минут уақыт жұмсап, ғарыш рекордын жаңартты.
Алтын: Олай болса келесі сөз кезегін тілшімізге берейік.
Асхат: Сәлеметсіздер ме, құрметті көрермендер! Бүгінгі «Сыр сұхбат» бағдарламасына қош келдіңіздер. Бағдарламамызды бастамас бұрын бейне баянға назар аударайық.
Балалар біздің Қазақстаннан ғарышқа ұшқан ағаларымызды білеміз бе?
Олай болса бүгінгі біздің бағдарламамыздың қонақтарын ортаға шақырайық.
……….. Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров 1946 жылы 27 шілдеде Қарағанда облысы, Қарқаралы ауданы, 1-ші Май ауылында дүниеге келген. Ол кез соғыс жаңа бітіп, батырлықты, ерлікті уағыздаған уақыт болатын. Әкесі Оңғарбай мен шешесі Қалия көзге көрініп,көз жұмған 9 ұлдан кейінгі перзентіне азан шақырып Тоқтар есімін қойған.Ата –анасы ерте дүние салды. Кішкентайынан ата- анасынан айырылғаннанба,Тоқтар бұйығы,оқшау өседі. Ол апасы бикен мен жездесі Нығыметтің тәрбиесінде болады.
1962-1965 жылы Теміртау құйма механикалық зауытында токарь болады.
1976 жылы Мәскеу авиация институтын бітіреді.
1979 жылы Мәскеудегі А.И. Микоян атындағы Тәжірибелік- конструкторлық бюроның ұшқыш- сынақшы мамандығын бітіреді.
Тоқтар Әубәкіров – Қазақстанның тұңғыш ғарышкері.
1992 жылдың сәуірінен – Қазақстан Республикасының қорғаныс мемлекеттік комитетінің төрағасының 1- ші орынбасары, Қазақстан Республикасының Президентінің ғарыш игеру жөнінде көмекшісі. Тоқтар Әубәкіров қазір зейнеткер, сәйгүлік баптап, саят құрып жүрген жайы бар.
,,,,,,,,Талғат Мұсабаев 1951 жылы қаңтардың 7 –сінде Алматы облысы, Жамбыл ауданының Қарғалы ауылында туған.
1994 жылы ғарышқа 1-ші рет ұшқанда 126 күн ғарышта өткізген.
1998 жылы ғарышқа 2-ші рет ұшқанда 208 күн ғарышта өткізген.
Гинестің үздік табыстар кітабында 1 айдың ішінде 5 рет не бары 30 сағат 8 минут ұзақтығымен ашық ғарышқа шыққаны жазылып алынған. Американ ғарышкері Л.Эйартс пен Ресей ғарышкері Николай Батуринмен бірге ұшқан.
2001 жылы ғарышқа 3-рет ұшқанда 8 күн ғарышта өткізген.
Ресей Федерациясының Әскерей Әуе кемесінің генерал-майоры, Қазақстан Республикасының авияция генерал- лейтенанты.
Сұрағымызды Тоқтар ағадан бастасақ:
,,,,,,,,,,,,,Сіз ғарыш кеңістігіне самғадыңыз, өзіңізді қазақтан шыққан тұңғыш ғарышкер,ұлттық батырымыз деп білеміз. Тыңдармандарыңызға құпияға толы аспан әлемі жайлы әңгімелеп берсеңіз?
Тоқтар Әубәкіров: Мен барлық Қазақстан халқын 12-сәуір Дүниежүзілік ғарышкерлер және авиация күнімен құттықтағым келеді. Қазақстан үшін ерекше күн, өйткені 1-ші жер серігінде,1-ші адам әлем бойынша біздің еліміздің жерінен, байқоңырдан ұшты.Сондықтан Қазақстан ғарыштың кіндігі деуге болады.
Ғарышты дамыту саласында мыңдаған ғылыми-зерттеу жобалары жүзеге асырылды. Ғарыштың пайдасын да, қиындығында көрдік. Дүниежүзінің көптеген көрнекті ғалымдары адамзаттың әрі қарай өмір сүруіне қажетті жетістіктерді ғарыштан табамыз деп отыр. Әрине,жеріміз кең-байтақ болған соң, бүгінгі таңда мұнайдың да, газдың да және басқа да минералды байлықтарымыздың таусылып келе жатқанын көрмей отырмыз.Қарапайым адамдар жер байлығының бәрі біткен кезде қалай өмір сүреміз деп ойлай қоймайтын шығар. Ал,ғалымдар соны зерттеп,ғарышты падалану жолын іздеп жатыр.
...............Талғат аға космос көгіне ұшамын деген ой сізге алғаш рет қашан келді?
Талғат Мұсабаев: -Білесіз бе,меніңше дүниеге келген сәбиге қойылар есімінің өзі адамның болашақ тағдырына әсер етеме деймін. Ата-анам мені даңқты ұшқыш ,2 мәрте Кеңес Одағының батыры Талғат Бигелдиновтың құрметіне Талғат деп атапты.
Сондықтан болар ғарышқа ғашықтық бала күнгі арманым десем,қателеспеспін сірә! 1961 жылы Ю.Гагарин әлемді дүр сілкіндіріп ғарышқа ұшқанда, біз мектепте оқып жүрген баламыз. Үзілісте далаға жүгіріп шыққан бала біткеннің бәрі 2 қолдарын жайып жіберіп, «Мен Гагаринмін», «Мен ғарышкермін»деп айқайлап жүргендері есімде. Бір кезде мен де еркімнен тыс «Ғарышта –Талғат Мұсабаев »деп айқайлап жіберіппін.
Қазір ойлап отырсам менің көкірегімде Гагаринге ұқсап, ғарышкер болсам – ау деген арман сол кезде оянған екен. Осы мақсатқа жету жолында бар күш-жігерімді жұмылдырдым. Жақсы оқуға тырыстым, спортпен үзбей шұғылдандым.Соның нәтижесінде кейіннен «Жұлдызды қалашықтағы» іріктеу кезінде 2 жарым мың ұшқыштың арасынан тек 5 адамды, ішінде менде бармын, ғарышкерлер тобына тіркеді.
Роман: Қазір таоғы да қазақтың бірнеше жігіттері дайындықтан өтіп жатыр деп естідік, олар қайда?
Талғат Мұсабаев: Иә, қазақ деген халықтың атынан біз Тоқтар екеуміз ғарыш көгіне самғадық. Бұл – біз үшін зор мәртебе.
Ал, ізбасарларымызға келетін болсақ, бірінде 2 қазақ азаматы Айдын Айымбетов пен Мұхтар Аймағамбетов «Жұлдызды қалашықтағы» ғарышкерлер дайындайтын орталықта жан-жақты дайындықтан өтіп жатыр. Екеуі де болашағынан үміт күттіретін жас ұшқыштар. Біреуі – әскери қызметте осыдан біраз жыл бұрын подполковник шенін алды.
.................. Байқоңыр ғарыш айлағын Ресейліктер жалға алып пайдаланып отыр. Бұл кешеннің бүгіні мен ертеңі туралы не айтасыз?
Тоқтар Әубәкіров: 1991 жылы Халықаралық деңгейдегі бірлескен мекеме құрмасақ, Байқоңыр құрып кетеді деп айтып едім. Ал, тек қана бір ел пайдаланса, толар кешеннің мүмкіндігі таусылғанша пайдаланады да, кейін кетіп қалады. Қазір осы олқылықты жоюдың сәті түскен сияқты. Ресейліктермен бірігіп «Бәйтерек» деген бірлескен ұжым құрып жатырмаз. Ол жобаға сәйкес әр түрлі зымырандар мен ғарыш кемелері ұшатын орталық болады.
.....................-Ғарышкер болу мамандық па, әлде маңдайға қонған бақ па?
Талғат Мұсабаев: - Әрине ,бұл Құдайдың берген бағы, әрі мамандық. Ал, кейбіреулерге, мәселен, әріптесім Тоқтарға тосыннан тартылған сый десек те болады.
................... ғарыштан жерге қарағанда қандай сезімде болдыңыз?
Талғат: - Сонау биіктен кіп- кішкентай жерді көргенде біраз толқисың. Жаның қысылғандай әсерде боласың. «Қайда кетіп қалдым? Қайтадан орала аламын ба?»деген ойлар мазалайды. Сондай қорқынышты жәйтті де бастан кешеді екенсің. Жер – өте ғажап! Сондай әдемі! Меніңше бірде-бір суретші Жерді ондай көркем қылып сала алмайды.
.................- Талғат Амангелдіұлы, Тоқтар Оңғарбайұлы! Алтын уақыттарыңызды бөліп , ой бөліскендеріңізге көптен –көп рахмет.
Алтын: Олай болса 4 «б» сынып оқушыларының дайындаған концерттік бағдарламасын бірге отырып тамашалайық.
Арман қуып жасынан,
Көктен көзін алмаған.
Ұшқыш болды Жасұлан,
Аспанда еркін самғаған.
Бабасындай асауға,
Салған құрық- бұғалық.
Ұшақтарды санауға,
Артқан еді құмарлық.
............ Байқоңырдан ұшады алып кеме,
Тоқтар, Талғатқа жетпейді ешбір пенде.
Қазақ атын шығарған ағаларға,
Дән риза өлі әруақ бабалар да.
............. Тоқтар, Талғат ағалардай
Болу үшін ғарышкер
Жұрт қызыға қарағандай
Болу үшін намысты ер.
............. Келмейтіні жоқ деді атам,
Намысты ердің қолынан.
Қиялға мен ұзақ батам,
Намыс керек соны ұғам.
Қасиетті, қайратты ер,
Қандай қиын болмасын,
Атанады ғарышкер.
............. Бүгін Тоқтар ағамыз
Ұшқан күні ғарышқа,
Мен аспанға қараймын
Мен ғарышкер боламын.
............... Зеңгір аспан көгілдір
Алтын күн төрінде
Тамылжытып төгіп тұр
Шаттық сыйлап көңілге.
Көк аспандай көгілдір
Қазақстан байрағы
Тұрса күндей төгіп нұр
Жандарымыз жайдары.
Би: «Әке толғауы» Орындайтындар Бишілер тобы.
Ән: «Ағаларым» Орындайтын Жауынбай Жарас.
Асхат: Құрметті қонақтар! Бүгінгі біздің сыныбымыздың «Ұшқыш ағалар» атты ашық тәрбие сағатын көріп тамашалағандарыңызға көп-көп рахмет!
