Бастауыш сынып о?ушыларына білім беруде жа?а инновациялы? технологияларды пайдалану
Білім беру сапасы – ?о?амда?ы білім беру ?рдісіні? жа?дайын, н?тижесін, сондай-а? жеке т?л?аны? к?сіптілігіні? ?алыптасуы ж?не даму болаша?ыны? ?ажеттілігін аны?тайтын ?леуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды о?ыту мен т?рбиелеу ?ызметтеріні? ?рт?рлі к?рсеткіштеріні? жиынты?ы, я?ни білім беру мазм?ны, о?ыту формасы мен ?дістері бойынша аны?талады. Сонды?тан педагогика ?ылымыны? ерекшелігі де – баланы? т?л?алы? дамуына ба?ыттал?ан жа?а о?ыту технологияларын шы?аруы болып отыр.
Б?гінгі та?да республикада?ы ж?не айма?та?ы экономикалы? нары?ты? ?атынастарды? ?алыптасу жа?дайында елімізді? ?леуметтік- экономикалы? дамуы ?о?ам ?міріні? барлы? саласында, оны? ішінде мектепте о?ыту мазм?ны мен о?ытуды? ?азіргі технологияларын жетілдіру ?зекті м?селелерді? бірі болып отыр.
?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» за?ында (1999) білім беру саласында?ы мемлекеттік саясатты? ?станымдарыны? бірі – жеке адамды ?алыптастыру?а ба?ыттал?ан ролі ж?не педагог ?ызметкерлер о?ушыларды? мемлекеттік білім беру стандартында к?зделген де?гейден т?мен емес білім, білік, да?ды алуын ?амтамасыз етуге, оларды? жеке шы?армашылы? ?абілеттеріні? дамуы ?шін жа?дай жасауы ?ажеттігі ?арастырыл?ан.
Д?ст?рлі о?ыту технологиясыны? білімді мемлекеттік стандарт де?гейінде толы? ме?геруіне кепілдік бермей отыр?анды?ы о?ушыларды? білім жетістіктеріні? н?тижелерінен к?рініс табуда. Осы?ан орай о?у-т?рбие ?рдісін жетілдіруді? ?азіргі технологияларын жетілдіріп, мектепте саба? беруде ?олдану ар?ылы білім сапасын жа?сарту?а болатынды?ына басым ба?ыт берілуде.
?азіргі кезде мектепті? о?у-т?рбие ?рдісінде 50-ден астам педагогикалы? технологияларды? ?олданылып ж?ргені м?лім. Б?л технологияларды? б?рін бір саба?та ?амту м?мкін емес. Сонды?тан, мектептегі ?рбір п?нді о?ыту технологиясын та?дап, іріктеу ж?не оны іс-?рекеттік т?р?ыда жетілдіру ар?ылы о?ушыны? білім жетістіктерін арттыру?а болады. М?нда о?ушыны? ?рекеті – технологияны ?абылдауы, ынтасы, ??штарлы?ына к??іл б?лінуі тиіс.
Бастауыш сатыда ?рбір п?н бойынша о?ушыларды? о?у жетістіктеріні? ?лшеуіштер т?сілдері ретіндегі де?гейлік тапсырмалар ж?йесін дайындау?а болады. О?ушыны? дайынды? де?гейін саралау о?ушыны? жеке танымды? м?мкіндігін ескеруді? басты т?сілі ретінде ?арастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді ?абылдау?а ба?дарлан?ан іс-?рекеттік модель ретінде ?арастыру?а болады. О?ытудан к?тілетін н?тижелер тізбесін негізге ала отырып, ?рт?рлі де?гейдегі тапсырма т?рлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ?ана д?рыс жауабы бар тапсырмалар, ашы? ж?не еркін жауабы бар тапсырмалар, т?рлі практикалы? сипатта?ы тапсырмалар т?рінде ?арастыру?а болады.
Тапсырмаларды? м?ндай т?рлері о?ушыны? іс-?рекеттік – компетенттік т?сілге (?з бетінше іздену, ?з бетінше білім алу, ?зін-?зі білім алу?а т?рбиелеу, дамыту) бейімделуіне м?мкіндік береді.
Мектепте о?ытуды технологияландыру ?азіргі нары?ты? экономика жа?дайында ?мір талабынан туындап отыр.
Жа?а а?паратты? технологияны? ерекшелігі – м??алімдер мен о?ушылар?а ?з бетімен бірлесіп, шы?армашылы?пен ж?мыс істеуге м?мкіншілік береді.
Мектептерді? о?у ?рдісіне жа?а а?паратты? технологияны енгізу ар?ылы о?у сапасы жа?сарып, дамыта о?ыту ж?зеге асырылып, саба? ?ар?ыны жеделдетіліп, жеке т?л?амен ж?мыс істей отырып, саралап, даралап о?ыту?а м?мкіндік туады. Жа?а а?паратты? технологияны ша?ын жина?тал?ан мектептерде де пайдалану?а болады. Онда саба?ты тиімді ?ткізуге, о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру?а, ?рбір о?ушыны? ?з беттерінше ізденіп білім алуларына к?мектесуге болады. Жа?а технология о?ушыны? ?зіндік ж?мыс ат?аруына ж?не е? бастысы – о?ушыны? білім жетістіктерін жа?сарту?а ы?пал етеді. ?азіргі ?мір талабына сай 1-сынып?а арнал?ан «Математика» электронды? о?улы?ы (авт. ??рманалина Х.Ш., Спатаев И.) ?аза? тілінде 2002 жылы (ЦПТИО) даярланып, республика мектептеріне берілді. Б?л электронды? о?улы? мектеп о?ушылырын а?паратты? технологияны кіші жастан ме?геруге к?мектесіп, о?ушыларды? ?з бетімен білімдерін толы?тыруларына м?мкіндік береді.
Мектепті? бастауыш сатысында ке?інен ?олданылып ж?рген о?ытуды? ?азіргі технологиялары: дидактикалы? бірліктерді ірілендіру технологиясы (П.М.Эрдниев) бір мезгілде тура ж?не кері амалдар мен операцияларды ме?геруге к?мектеседі ж?не ірілендіру ?а?идасына с?йеніп ??растырыл?ан жатты?улар жиынты?ы білімді саналы да берік ме?геруге к?мектеседі, математиканы о?ытуды? есеп шы?ару?а негізделген технологиясы (Р.Г.Хазанкин) есептерді шы?аруда ?рт?рлі ?дістерді ?олдану ж?не о?ушылар бірін-бірі тексеру ар?ылы есепті? д?рысты?ына к?з жеткізулеріне болады, дамыта о?ыту технологиясы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) дамыта о?ыту ж?йесі жеке т?л?аны жеделдете ?ар?ынды, барлы? сапалармен с?йкестікте жан-жа?ты дамыту?а ба?ыттал?ан, о?ытуды? модульдік технологиясы (В.М.Монахов) о?у ?рдісін ма?сатты жобалап, ??ру?а болады. О?ытуды? компьютерлік технологиясы компьютермен ж?мыс істеу техникасын ме?геру, сыныпта белсенділік к?рсету, жеке ж?мыс істеу, жекелеп к?мек к?рсету, проблемалы? о?ыту технологиясы, тірек сигналдары ар?ылы о?ыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория ж?не практиканы блок т?рінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект т?рінде берілген теориялы? материалдарды сыныпта ме?геру, ?йде ?з бетімен іздену, ж?мыс істеу, т?сіндіре бас?арып – оза о?ыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімні? ал?аш?ы б?лігін алдын ала о?ыту, де?гейлік саралап о?ыту технологиясы бірнеше де?гейде тапсырма беру ж?не ж?йелік негізде о?ыту технологиясы (?алиев Г.Г.), шо?ырландырып – ?ар?ынды о?ыту технологиясы (?бді?алиев ?.А., Н?рахметов Н.Н.), блокты?-модульды? технологиясы (Жанпейісова М.) ?азіргі та?да ?олдау табуда.[1]
?азіргі ?алымдану ж?не техниканы? ?ар?ынды даму кезінде о?у-т?рбие ?рдісін ізгілендіру ?зекті м?селелерді? бірі болып табылады.
О?у-т?рбие ?рдісін ізгілендіру – жеке т?л?аны? еркін дамуы ?шін оны? бойында жалпы азаматты? ??ндылы?тарды? ?алыптасуын ?амтамасыз ететін дидактикалы? ?станым ретінде басшылы??а алынуы тиіс.
Мектепті? бастауыш сатысында о?у-т?рбие ?рдісін о?ушыларды? ?зара іс-?рекетімен м??алім мен о?ушыны? ?зара ?арым-?атынасын д?рыс ?йымдастыру ар?ылы о?ушыны? ойлау белсенділігін арттыру?а, саба?та интерактивтік ?дісті тиімді пайдалану?а болады. М?нда негізгі ж?не жетекші ?рдіс – іс-?рекетті о?ытуды ?йымдастыру. Б?л технологияны? ерекшелігі о?ушыларды? ?здері а?параттар жинап, ?здері жа?алы? ашу?а ?мтылып, ізденіп жауабын тауып, ?зіні? к?з?арасын логикалы? т?рде д?лелдейді. Ол ?з пікірін бір-біріне, топта, сынып алдында айта алады. М?нда жеке т?л?аны? рухын т?рбиелеуге, адамны? адамгершілік болмысын ?алыптастыру?а басты назар аударылуы тиіс. Білім мазм?нын ме?геруде о?ушыларды? жа?а процессуальды? біліктілігіне, а?паратты алдын ала болжау ?абілеттерін ж?не ?ойыл?ан міндетті шы?армашылы?пен дамыту?а к??іл б?лінеді. ?рбір саба?та о?ушыларды? о?у біліктілігімен ?атар ойлауы, іс-?рекеті, ?зара ?арым-?атынасы ж?не ?зіні? сана-сезімі дамып, ?арапайым ойлау операциялары (анализ, синтез, салыстыру, с?рыптау) ж?не шы?армашылы? іс-?рекеті ?алыптасады.
?ай салада болмасын, онда?ы ж?мысты? н?тижесі сапасымен ?лшенеді. Мектептегі сан-саналы ж?мысты? ??йылатын арнасы да білімні? сапасында болатыны даусыз. Білім ?о?амды т?ра?тандыратын, рухани м?раны са?тайтын, ?рпа?ты ?рпа??а саба?тастыратын ??рал. Сонды?тан ал?а бас?ан сайын біз хал?ымызды? тарихи ??ндылы?тар, ?лтты? тіл ?азынасын, я?ни халы? ?азынасыны? ба?алы жа?тарын келешекке ?зімізбен бірге индустриясы дамы?ан, толы? техникалан?ан болаша??а ала баруымыз керек, сонда ?ана бізді? ?рпа? ?з тілегін,?з тілін, саба??а деген ?ызы?ушылы?ын, ?абілетін дамытады.
Бізді? басты ма?сатымыз – білім сапасы. Білімні? сапалы болуы тікелей м??алімге, оны? білім д?режесі мен іздену шеберлігіне байланысты. М??алім – тікелей о?ыту мен т?рбиелеу ?рдісіне жа?алы?ты енгізуші, о?ушымен бірлесе ж?мыс істейтін белсенді ?рекет иесі. Сонды?тан да, ол мектепке жа?алы? енгізуде шешуші р?л ат?арады.
Мектептегі о?у ж?мысыны? сапасы м??алімні? о?ушыларды? о?у ?рекеті д?рыс ?йымдастыра білуіне, оны? тиімділігін мейлінше жетілдіре білуіне байланысты болады. О?ушылар ?рекетіні? е? басты ж?не жетекші т?рі – о?у.
?алым педагог Л.В.Занков: «О?ыту – о?ушыны? рухани дамуын ?амтамасыз етуі ?ажет», - дейді. [2]
К?рнекті психолог Л.С.Выготский: «Жа?сы о?ыту деп, ол баланы? дамуына ілгері ж?ретін, оны жетекке алатын о?ытуды айтады», - деп т?жырымдайды. [3]
О?ушыны? ж?мысты шы?армашылы?пен ойлауы, ?абілетіні? дамуы, білуі мен танымды? белсенділігін арттыру – ?азіргі кезде барлы? м??алімдер ?ауымын тол?андырып ж?рген м?селелерді? бірі. Б?л саба??а о?ыту ж?йесіне жо?ары талап ?оюды ?ажет етеді.
?р алуан о?ыту ?діс-т?сілдеріні? тиімді ?олданылуы саба?та о?у-т?рбие м?селелерін барынша д?рыс шешуге себі тиетіндерін, о?ушыларды? белсенділігі мен ?здігінен іс-?рекет жасауын талап ететіндерін іріктеп алу?а байланысты.
Педагогикалы? ?ылым мен озы? т?жірибені? б?гінгі даму де?гейінде бол?ан о?ыту ?діс-т?сілдеріні? б?рін де еркін игеріп, ?рбір на?тылы жа?дайлар?а орай соларды? бірнешеуіні? жиынты?ын т?рлендіре ?йлесімді, ?рі шы?армашылы?пен ?олдану ?стаз шеберлігіні? басты белгісі болма?.
О?ыту ?діс-т?сілдерін сапалы та?дап алуды осылайша т?сіну о?ытуда табыс?а жетуге негіз жасап, саба?ты? тиімділігі мен сапасын барынша арттыра т?спек.
О?ушылар?а тере? білім беру ?шін жа?а технологияларды ?олдана отырып т?мендегідей ?а?идаларды есте са?та?ан ж?н:
- м??алім п?нді ?зі жетік тере? біліп, оны балалар?а жай, ?арапайым тілмен, ?мірмен байланыстыра отырып беруі ?ажет.
- м??алім о?ушыларды? жеке басыны? психологиясын (жан д?ниесін) жете біліп, ?р о?ушыны? ж?регіне жол таба білуі ?ажет.
- м??алім ?р о?ушы?а, б?кіл сынып?а талап ?оя білуі керек.
- м??алім ?р саба?та ?ылым мен техника жа?алы?тарын д?рыс ?олдана білуі.
- м?мкіндігінше, кейбір ?лкен та?ырыптарды топтап, жеке блоктар т?рінде топтай білуі.
- балаларды? есте са?тау ?абілеттерін арттыру ?шін жа?а саба?ты тірек конспектілері мен жеке тірек белгілері бойынша беру.
- саба?та балаларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін ?рт?рлі ?ызы?ты элементтерді пайдалану.
- ?рбір саба? ?з д?режесінде ?туі ?ажет.
Білім беру саласында ат?арылып жат?ан игі істермен ?атар т?бегейлі
шешімін к?тіп жат?ан проблемалар да к?п. Оны? бірсыпырасы алда шешімін табар деп ?міттенеміз. Дана бабамыз Ж.Баласа??н: «Елді? ?зегі білік, кілті – тіл, ?адір ?асиеті – кісілік» деген екен.[4] Ойлап отырса?, осы т?жырымдар т?тастай дерлік жастарды? санасына, ?н бойына сапалы біліммен, ?решіл рухты сі?іретін, ?лемдік ?ркениет асуында, ел т?уелсіз туын берік ?стау?а м??алмайтындай жастарды т?рбиелейтін біздерге, педагогтар?а арнап айт?андай сезіледі.
?азіргі нары?ты? экономиканы? с?раныстарын ?ана?аттандыру?а ж?не экономиканы?, ?ндіріс салаларыны? дамуына сай жастар?а компетентті т?л?а ретінде ?алыптастыру ?шін м??алімдер о?ытуды? ?азіргі технологияларын пайдаланып, оны одан ?рі заман талабына сай жетілдіруі ?ажет. Осылай о?ушыларды? білім жетістіктеріні? де?гейін к?теруге болады.
О?ушыны? шы?армашылы? ?абілеті практикалы? ?рекеттері, ізденімпазды?ы ар?ылы дамиды. Шы?армашылы??а ?йрететін саба?тар – жа?а технологияларды ?олдану болып табылады. М?ндай саба?тарда о?ушы?а ерекше ахуал, м??алім мен о?ушы арасында ынтыма?тасты? ?атынас ?алыптасады. М??алім б?л жа?дайда білімді т?сіндіріп ?оюшы, ба?ылаушы емес, ба?алаушы емес, танымды? іс-?рекетін ?йымдастыратын ?жымды? шы?армашылы? істерді? ?йыт?ысы. Тек осындай о?ыту ?ана о?ушы интеллектісіні? к?зін ашып, шы?армашылы?ын дамытады.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер
Ералиева М. О?ытуды? ?азіргі технологиялары / М. Ералиева // Бастауыш мектеп. – 2006. - №5. 3-5 бет.
Абдрахманова К. Т?менгі жаста?ыларды о?ыту ерекшеліктері / К.Абдрахманова // Бастауыш мектеп. – 1989. - №9. 10 бет.
М??анов М. Жас ж?не педагогикалы? психология / М.М??анов. – Алматы: Мектеп, 1982. -182 бет.
Баласа??н Ж. ??тты білік. – Алматы, 198