Литературно-музыкальная композиция

Эх, илемлĕ- çке Чăваш çĕр-шывĕ!

(литературăпа музыка композицийĕ)

Ертсе пыракансем: 1 ЕП- пĕрремĕш ертсе пыракан

2 ЕП- иккĕмĕш ертсе пыракан

1ЕП: Ырă кун пултăр, туссем!

2 ЕП: Паян пирĕн пысăк уяв- Чăваш чĕлхи кунĕ. Çак уява чыслама пуçтарăнтăмăр та ĕнтĕ илемлĕ те çутă зала. Ас тивсе пăхсамăр пирĕн çăкăр-тăвара. Чăваш халăхĕ мĕн авалтанах хăнана тарават кĕтсе илнĕ, сĕтел çине апат лартмасăр яман.

(Икĕ хĕр ача тĕрĕллĕ ал шăллисем çинчи çăкăр-тăварпа ретсем хушшипе тухаççĕ. Çав хушăра тăван çĕр-шыв çинчен юрă янрать).

1 ЕП: Тĕнче аслă, сарлака, пуян. Мĕн тĕрлĕ кăна çĕр-шыв çук пулĕ Çĕр чăмăрĕ çинче?! Ăсчахсем палăртнă тăрăх, пирĕн планета çинче виçĕ пин тĕрлĕ халăх пурăнать. Вĕсем пилĕк пине яхăн чĕлхепе калаçаççĕ.

Ульяна,кала-ха, тархасшăн, хăш чĕлхе çĕр чăмăрĕ çинче чи анлă сарăлни?

2ЕП: Чи анлă сарăлнă чĕлхе- китай чĕлхи, унпа пĕр миллиард çын калаçать, акăлчанла- виç çĕр аллă миллион çын, чăвашла- икĕ миллион çын калаçать.

1ЕП: Тĕрĕс. Пирĕншĕн чи хаклă, чи юратнă, чи çывăх чĕлхе- чăваш чĕлхи. Эпир Чăваш енре чăвашла калаçса пурăнатпăр. Тăван çĕр-шыв вара анне пекех пĕрре. Ăна суйлама та, сутăн илме те çук.

2ЕП: Шăпах çак шухăша палăртаççĕ те ĕнтĕ 2-мĕш класра вĕренекенсем.

(2 класри Яна Федотова «Тăван çĕр-шыв» сăвă калать. Çав вăхăтра 2 класс ачисем литмонтаж калама хатĕрленсе тăраççĕ. Литмонтаж.)

1ЕП: Паян тата тепĕр уяв – шăпах паян чăваш ачисем валли чи малтанхи букваре кăлараканĕн, чи малтанхи чăваш шкулне уçаканĕн – Иван Яковлевич Яковлевăн çуралнă кунĕ.

2ЕП: Ахальтен мар иккен ăна чăваш халăхне çутта кăлараканĕ теççĕ. Çăмăл пулман, паллах, çак пархатарлă ĕçе тума. Анчах та Иван Яковлевич пуçне усман- хăйĕнпе пĕр шухăшлă çынсемпе пĕрле тăрăшса пурнăçланах халăх ĕмĕтне.

1ЕП: 1871 çулта чăваш алфавитне туса пĕтерсе букварь кăларнă.

2ЕП: Çак букваре кĕнĕ пĕр хайлавпа паллаштарасшăн пире 4-мĕш класра вĕренекен Илья Антонов. «Уçăлма тухнă шăши çури».

(4-мĕш класра вĕренекен Илья Антонов «Уçăлма тухнă шăши çури» калава каласа парать)

2ЕП: Еплерех ача вăл чăваш ачи?

1 ЕП: Паллах, ман пекскер ĕнтĕ.

2 ЕП: Чăнах сан пекех- ши чăн- чăн чăваш ачи?Итлесе пăхар-ха пĕрремĕш класра вĕренекен Паша Ивановпа Кирилл Краснова тата вĕсен тусĕсене.

(1 класс ачисем: П. Иванов- Николай Ытарайăн «Чăваш ачи» , К. Краснов – Петĕр Эйзинăн «Эп хамах» сăввисене, ыттисем литмонтаж калаççĕ.)

2 ЕП:Халĕ ăнлантăм:эсĕ чăнах та чăн- чăн чăваш ачи иккен.

1 ЕП: Тата,Ульяна, эсĕ пĕлетĕн ĕнтĕ: кашни çыншăнах ашшĕ-амăш чĕлхи, тăван халăх историйĕ, йăли-йĕрки, юрри- ташши, юмах-халапĕ хаклă. Маншăн та çаплах. Эпĕ çав тери юмахсем итлеме юрататăп.Сире пĕрне каласа парам-ха.

( «Арăслансем пирĕн таврара мĕншĕн çук»)

2 ЕП: Ытла та ăста калатăн-çке эсĕ! Сана кура хамăн та килĕшнĕ юмаха калас кăмăл çĕкленчĕ. Итлесе пăхăр-ха Геннадий Волков çырнă «Хурама хулли» юмаха.

1ЕП: Хамăр класри Аня Фёдорова та васкать сцена çине. Вăл пире «Автанпа тилĕ» юмах каласа парасшăн.

(Аня Фёдорова«Автанпа тилĕ» юмах каласа парать.)

2 ЕП: Чăваш халăх юмахĕсене юратакансем тата нумай пирĕн. Акă 4- мĕш класри Снежанна Спиридонова та «40 те пĕр суя» юмаха пăхмасăр калама пултарать.

(Снежанна Спиридонова «40 те пĕр суя» юмах калать.)

1ЕП: Пĕлетĕн-и, Ульяна, 2- мĕш класри Петя Потапов вара пулмасла халапсем калама ăста. «Мулкач» халапа каласа парĕ вăл.

(2- мĕш класри Петя Потапов «Мулкач» халапа каласа парать).

2ЕП:Тăван халăхăн йăли-йĕркине, ташши-юррине чунтанах юратнине палăртать хăйĕн сăввинче Светлана Асамат поэтесса.

1ЕП: Итлесе пăхар-ха унăн «Чăваш ташши,юрри- кĕтрет» сăвва. Софья Егорова калать.

(4 класри Софья Егорова Св. Асамат çырнă « Чăваш ташши, юрри- кĕтрет» сăвва калать).

(3-мĕш классем чăваш ташши ташлаççĕ.)

2ЕП: Мĕн чухлĕ сăвă çырман пуль тăван чĕлхене халалласа поэтсем. Итлесе пăхар акă хăшĕсене.

(4 кл-А. Андреев Митта Ваçлейĕн«Тăван чĕлхем» сăввине, К. Алексеева В.Давыдов-Анатрин «Ытарайми тăван чĕлхемĕр» сăввине, 4 кл- «Тăван чĕлхе- чăваш чĕлхи» юрра юрлаççĕ .)

2ЕП: Шел пулин те, хăш чухне тăван чĕлхепе калаçма вăтанакансем те тĕл пулаççĕ-ха. Çак кăмăла пăсакан пулăма питлесе çырнă хайлавсем те сахал мар пирĕ литературăра.

1ЕП: Чăваш халăх сăмахлăхĕнчен. «Кориш вĕт».Инсценировка. Выляканĕсем 4-мĕш класра вĕренекен Снежанна Спиридонова, Володя Никифоров тата Серёжа Евдокимов.

(4 кл-«Кориш вĕт». Инсценировка.)

2ЕП: Тантăшăм Вера Алексеева сире «Тăван чĕлхе» сăвва итлесе пăхма сĕнет.

(3 кл- В. Алексеева «Тăван чĕлхе» сăвва калать)

1ЕП:Тăваттăмĕшсем тата тепĕр инсценировка хатĕрленĕ. Виталий Енĕш. «Пăкăварить». Выляканĕсем 4-мĕш класра вĕренекен Снежанна Спиридонова,Софья Егорова тата Таня Сурикова.

(4кл- «Пăкăварить»)

2ЕП: Тăван çĕрĕм! Эс хĕвелĕн ялкăшатăн, пире савса ÿстеретĕн, вăй-хал, телей пехиллетĕн. Сана чунтанах юратса юрă парнелеççĕ 2- мĕш класра вĕренекенсем. «Асамат кĕперĕ» юрă. Кĕтсе илĕр!

(2 класс ачисем «Асамат кĕперĕ» юрра юрлаççĕ.)

1ЕП: Тăваттăмĕш класри Снежанна Спиридонова чăваш литературин классикĕ Константин Иванов çырнă «Нарспи» поэма сыпăкĕпе паллаштарать.

(4 кл- Снежанна Спиридонова- «Нарспи» поэма сыпăкĕ)

ЛГ: Чĕлхе халăх пурнăçĕн тĕкĕрĕ кăна мар, ĕмĕрсем хушши пухăнса пынă пĕлÿлĕхĕн иксĕлми çăл куçĕ те. Çак çăл куçĕнчен эпир мĕн ачаранах тумламăн- тумламăн вăй илсе ÿсетпĕр.

Аннен кăкăр сĕчĕпе пĕрле унăн ачаш та лăпкă сасси пирĕн хăлхана сăпка юррине илсе çитернĕ... Тăван сасăран, тăван чĕлхерен пирĕн ăс-тăн аталанма пуçланă.

Çĕр çинчи пур аннесене халалласа юрлаççĕ 3 класс ачисем. «Пукане» юрă.

(3 класс ачисем «Пукане» юрра юрласа параççĕ.)

1ЕП: Анне çинчен çырман поэт çук та пулĕ тесе хăюллăнах ĕнентерме пултаратăп эпĕ. Эсĕ мĕнле шутлатăн,Ульяна?

2ЕП: Килĕшетĕп санпа,Володя . Сăвă çырас шухăш çуралас пулсан хам та чи малтанхи сăввăма аннене халалланă пулăттăм. Итлесе пăхар-ха 2-мĕш класри Ангелина Павловăна. «Анне» сăвă.

(Ангелина Павлова - «Анне» сăвă)

1ЕП: Коля Башкиров тантăшăмăр та аннесем ачасемшĕн мĕн тери хакли çинчен сăвă каласа парасшăн.

(Коля Башкиров – «Анне- пирĕн тĕнче»)

1ЕП: Татах тепĕр ыйту çуралчĕ манăн. Анне пек юратакан, пире хăйĕн чун ăшшине тĕппипех паракан çын тата пур-ши тĕнчере?

2ЕП: Пур! Тĕслĕхрен, мана асанне те, кукамай та каçса кайсах юратаççĕ. Мана кăна мар юратаççĕ иккен асаннесемпе кукамайсем. Акă 4- мĕш класри Софья Егорова та,пĕрремĕш класра вĕренекенсем те савăнсах юрлаççĕ кун çинчен. «Асаннепе кукамай» юрă.Софья Егорова юрлать.

(Софья Егорова- «Асаннепе кукамай»)

1ЕП: Халĕ пĕрремĕшсене итлесе пăхар. «Кукамай» юрă. Алă çупса кĕтсе илетпĕр!

(1 класс- «Кукамай» юрă)

1ЕП: 2- мĕш класри Даша Галкинăна чĕнетпĕр сцена çине. Вăл сире Петĕр Хусанкайăн «Эпир пулнă, пур, пулатпăр!» сăвă сыпăкĕпе паллаштарĕ.

(Даша Галкина, 2 кл -«Эпир пулнă, пур, пулатпăр!»)

2ЕП:Ĕмĕр сакки сарлака тетпĕр те — кирек мĕнĕн те вĕçĕ пур. Çав шутрах пирĕн уявăн та. Эпир сирĕнпе чăваш юрри-ташшипе килентĕмĕр, мăн асаттесен ырă йăли-йĕркине аса илтĕмĕр. Вĕсенче, чăваш чĕлхинче — тăван халăхăмăрăн тĕнче курăмĕ,кăмăлĕ- сипечĕ, ĕмĕчĕ- шанăçĕ.

1ЕП: Упрар тăван чĕлхемĕре! Аслă вĕрентекенĕмĕр Иван Яковлевич Яковлев каланă сăмахсене асра тытар: « Тăван чĕлхесĕр чăн- чăн пĕлÿ çук. Пĕр-пĕр халăха хăй чĕлхине манма хушни çав халăха вилме хушнипе пĕрех.» Пурăнтăр ырă та çепĕç чĕлхемĕр!

ЛИТМОНТАЖ

1 ача: Тăван чĕлхе! Ĕмĕрлĕхе эс пурăн,

Атте-анне пек, эс пĕртен-пĕрре.

Ман саншăн хатĕр чи хисеплĕ вырăн,

Мухтав сана, тăван чĕлхемĕре!

2 ача: Чăвашра вăрман та чăвашла кашлать,

Шăпчăк та юрлать, ав, чăвашла.

Сассăм пин чĕлхеллĕ халăх хушшинче

Янăрать хавассăн, уççăн, чăвашла.

3 ача: Ман çĕр-шыв - çĕр пин тĕрĕ çĕр-шывĕ,

Калаçать вăл çĕр пин сăмахпа.

Ун çĕр пин тĕррине эс куç хывăн

Чи телейлĕ, таса туйăмпа.

4 ача: Анне чунĕ евĕр çемçе чĕлхене

Ан манăр, чăваш ачисем, ĕмĕрне!

Ан манăр ăна тус- юлташ хушшинче,

Тăшман тапăнсан, çапăçу хирĕнче.

5 ача: Чăваш сăнĕ кирлĕ чăваш ачине,

Юрри, ташши, тумĕ — йăлт кĕтĕр чунне.

Вăл пĕлтĕр историн сулмаклă йĕрне,

Ĕçченлĕх, сăпайлăх ыр сăн панине.

6 ача: Савар, мухтар чĕлхемĕре,

Ăна усрар чыс- хисепре:

Унпа эпир ĕçе вĕреннĕ,

Чăн тÿпене çити çĕкленнĕ.

7 ача: Упрар тăван чĕлхемĕре,

Чун-чĕрери хĕлхемĕре,

Унпа эпир ялан çĕнтернĕ,

Çĕр-шыв ятне çÿле çĕкленĕ .

8 ача: Чăвашсемĕр! Сире телей сунатăп,

Ан сивĕнĕр тăван чĕлхемĕртен.

Мансан — чĕлхесĕр янавар пулатпăр.

Чĕлхе пулсан — пĕтместпĕр ĕмĕрте!