Кылаас таһынан ааҕыы уруога. Тиэмэ: Хонуу

Кылаас таһынан ааҕыы уруога

Тиэмэ: Хонуу

Сыала: - төрөөбүт дойдуга тапталы иҥэрии,

• хонууну бэйэ билиитигэр оло±уран хонуу туһунан ійдібµлµ ылыы.

• олоҥхо уран тылыгар уһуйуу.

Соруктара:

1. Алаас уонна хонуу уратыларын быґаарыы;

2. ХатылааґыІІа оло±уран о±о суруйар, кэпсиир, айар дьо±урун сайыннарыы.

3. Литература сылынан уонна Кыайыы 75 сылын көрсө оҕолор билиилэрин хаҥатыы, чиҥэтии.

Туттуллар тэрил:

Компьютер, проектор.

Телевизор, видеомагнитофон, кассета.

Магнитофон, кассета.

Таблица, ойуулар, уруґуйдар

ДьиІнээх дьэґимиэн бурдук, ача от.

Уруок хаамыыта:

1. Тэрээґин чааґа.

У: Ґтµі кµнµнэн!

О: Ґµммµт кµммµт µтµі буоллун!

У: Бµгµн биґиги уруокпутугар ыалдьыттар кэллилэр. Кинилэр биґиги хайдах µірэнэрбитин кірµіхтэрэ. Билигин видеосюжет кірµі±µІ.

( Ийэ олоІхоґуттар тустарынан видеосюжеты кірµµ - учуутал ис хоґоонунан ыйытыылары биэрэр)

У: Ааспыт уруокка биґиги тиэмэбит туох диэн этэй? (Сіп. Алаас) «Тыараґа» кинигэбитигэр суруллубутунан биґиэхэ 300-тэн тахса алаас баар. Ону Собакин Владимир Семенович кинигэ±э кіміліґін суруйтарбыт.

Слайда 1.«Алааґым арылы кустуга» (алаас кыґын, сайын)

Ó: Áûëûðãû ñàõàëàð ààí áàñòààí àëààñ òóãóí ê³ð³ëë³ð³é.

αîëîð: Óóòóí

Ó : ʵ´µ³ðµ-ñàéûí àëààñêà îò µëýòý áàðàð.

Ñëàéäà: 2.«Алаас, алаас атын кµірэгэйдээх,

Онно µµнэр ото-маґа араастаах».

Ó: Áó õàíííûê àëààñêà ñûëäüàáûòûé.

αîëîð: Àðà²àñòààõ.

Ñëàéäà:3. «Јтіх тіІµргэстээх, сурт кэриэстээх».

Ó: Áó õàííûê àëààñêà ýòýé.

αîëîð: Õàðàìààéûãà-£êñ³êµëýýõ £ë³êñ³é ìåìîðèàëüíàé äóîñêàòà. Êèíè ìàííà 9 ñàà´ûãàð äèýðè ý´ýòèãýð èèòèëëýí îëîðáóòà.

1. Ситиһии түгэнэ

У: Билигин ааспыт уруокка барбыппытын хатылыыбыт. (О±олор дуоска±а тахсан олук аа±а-аа±а сыґыаран иґэллэр)

Ìàêñèì: Кµіл. Анараа іттµн аґара баттаан

Аллам-дьалам кірдіххі

Арыылаах сирдээх

Ґµт сµндэли кµіллээх.

Êåøà: Бала±ан. Отут кµннµк сиртэн

Оґо±ун буруота

Унаарыйбыт

Саха бала±ана.

ßøà: Сэргэ. Тусаґатын ортотугар

Баара±ай сэргэни

Јрі аспыт эбит.

Âèòà: Ынах. Хонуó алаас аайытын

Хоро±ор муостаа±ы

Иитэн олорбут

Саха киґитэ барахсан.

Àëåøà: Сылгы. Саха барахсан

Сыспай сиэлээ±и

Иитэн олох олорбут эбит.

Ìè÷èë: Бурдук. Саха киґитэ барахсан

Тыаны солон, сир оІостон

Бурдук ыґан

Аґаан-сиэн олорбут.

Þëÿ :Мас: Лоґуор кімµс туорахтаах

Толугу тиит масс

Тардыы кімµс талахтаах

Иэ±ии кімµс иирэлээх

Мотуок солко мутукчалаах

Сиэрэй солко сэбирдэхтээх.

Íüóðãóí:ХатыІ. Хаарыс солко таІастаах

ХатыІ дьахталлар

Хааман иґэллэрин курдук

ХатыІ мастардаах.

Ïàâëèê: Хонуу. Арыы хатыІ тулалаах

Ача от кырыстаах

Ара±ас дьэрэкээн киэргэллээх

АІаат - муІаат алаастар.

Ó: Àíû, î±îëîîð, àëààñïûòûãàð òóîõ òèèéáýòèé.

αîëîð: Ñèáýêêèëýð.

Ó: Àíû àëààñïûòûí ñèáýêêèíýí ñèìèý±è².(αîëîð ñèìèèëëýð)

Õàéäàõ áóîëëà àëààñïûò.

αîëîð: Êûðà´ûàáàé.

Ó: Àëààñ õàéäàõ áû´ûûëààõ áóîëàðûé.

αîëîð: Ò³ãµðµêòµ²µ. Òûàíàí òóëàëàììûò, õàëäüààéûíàí ò³ãµðµòµëëµáµò.

( Тыллары быґаарыы: Ача – кытаанах, элбэх салаалаах от, аІаат – муІаат – киэІ, араІас дьэрэкээн –сибэкки арааґа)

У: Онтон, о±олоор, 30 сыл анараа іттµгэр алааска от µлэтин кірµі±µІ. Бу алаас со±уруу диэки Абааґылаах диэн сир анараа іттµлэригэр Бала±аннаах алаас – урут ходуґа -2-3 оту ылаллара, оттон билигин мэччирэІ, сайылык сир.

(похуот-чучунаах, сайын – от кэбиґиитэ - слайда кіріллір.)

У: Билигин тэтэрээппитин ылан алаас диэн тиэмэ±э этии толкуйдаан суруйабыт. (О±олор µлэлииллэр, онтон бэрэбиэркэлээн аа±аллар).

Àëåøà: Áè´èãè ³áµãýëýðáèò àëààñêà ààí áàñòààí óóòóí ê³ð³ëë³ð ýòý.

Ìè÷èë: αîëîð îò êýáè´èèòèí ê³ð³ ñûëäüàëëàð. Áó àëààñòàí ñààñ ÷ó÷óíààõ õîìóéàí áàðàí, µ³ðýí-ê³ò³í äüèýëýýí è´ýëëýð.

Ìàêñèì: Àëààñêà êµ³ëµí ê³ð³í áðàí îëîõñóéàëëàð. Ñàõà áàðàõñàí ñûñïàé ñèýëëýý±è, õîðî±îð ìóîñòàà±û èèòýëëýðý.

Êåøà: Áè´èãè îòòóóð àëààñïûò êèý². Îíòîí óîí îòó ûëáûïïûò.

Þëÿ: Áè´èãè ³áµãýëýðáèò ñµðµí äüàðûêòàðà – ñûñïàé ñèýëýý±è, õîðî±îð ìóîñòàà±û èèòýëëýðý, áóðäóê û´àëëàðà.

Âèòà: Àëààñ áè´èãè ³áµãýëýðáèò äüèýëýðý ýòý, îíó áè´èãè õàðûñòûàõòààõïûò.

Ó.: Áè´èãè ³áµãýëýðáèò õàéäàõ îëîðîð ýòèëýðýé.

αîëîð: Äüóêààõ áóîëàí, ýëáýõ áóîëàí îëîðîëëîðî. Î÷÷î±óíà îëîðîëëîðóãàð ÷ýï÷ýêè áóîëàðà.

СынньалаІ. (хомус тыаґынан)

Á.: 1. Áèëèãèí áè´ïãè олоІхо дойдутун кэрэ ñèáýêêиëýðэ áóîëàáûò. Áàðû îëîðîáóò. Ñàðñûàðäà ñèáýêêè êµíµ áàòû´à àòàí áàðàí (аргыый тураллар, илиилэрин µіґэ ууналлар). Сибэкки кµнµ батыґан ýðãèéýð (о±олор эргийэллэр). Òûàë êýëëý. Ñèáýêêè õàìñààòà. (αîëîð èêêè ³òòµãýð èý±ýéýëëýð). Êèý´ý áóîëëà. Ñèáýêêè õîìóëóííà. Óòóéäà. (О±олор тіттірµ олороллор). Àíû ìàíû õîìóñ òûà´ûíàí õàòûëûàõõàйыІ (2-3 тігµл)

2. Áè´èãè îëî²õî äîéäóòóí î±îëîðîáóò. Îëî²õî áóõàòûûðûí ê³ðä³ð³áµò. Эрчиллиини саІара-саІара оІороллор.

3. Áèýñ áûëàñ áèýêýãýð áèèëëýýõ (³òòµê áàòòàíàëëàð)

4. À±ûñ áûëàñ äàðà±àð ñàðûííààõ (илиилэрин санныларыгар уураллар, ñàííûëàðûí µ³´ý-àëëàðàà õàìñàòàëëàð)

5. Ñè´èí ýòý ñèòòý (ó²à-õà²àñ èý±ý²íèèëëýð)

6. Áóóòóí ýòý áóñòà (îëîðîëëîð-òóðàëëàð)

1. Проблеманы көрсүү этаба

У: αîëîîð, ýêðಲà ê³ðµ², àà±û².

Кµіх чэлгиэн хонууга

Кµµлэйдии сылдьабын.

Кітірµм-чыычаа±ым

Кірµнэн саатыыбын.

Ґчµгэй салгыІІа

Ґіґэтик тыынабын

Тыынабын, тыынабын,

Тылларбын наардыыбын.

У: Бу хоґооІІо саамай сµрµн наадалаах тыла ханныгый? (хонуу)

Ó.: Õîíóóãà òóîõ áààðûé.

αîëîð: Ñèáýêêè. ×ó÷óíààõ. Íüóðãó´óí. Ñàðäààíà.

Ó.: Õîíóó äèýí òóîõ ýáèòèé.

αîëîð: Àëààñ êóðäóê êèý², à´à±àñ, ñèáýêêèëýýõ. Ê³í³ ñèð. Êóðààíàõ.

Ó.: Îë õîíóó õàííà áààðûé?

αîëîð: Àëààñ è´èãýð.

У: Туох туґунан бµгµн кэпсэтэр эбиппитий? (Хонуу)

Хонуу диэн туох эбитий? (От, сибэкки µµнэр. Кураанах, дэхси, кіні сир.)

Á.: Оттон, о±олоор, олоІхо±о хонуу хайдах этиллэрий? (слайда±а кістір)

Ґс салаалаах µкэр кµіх отунан

Ґллµктэнэ µµммµт,

А±ыс салаалаах

Ача кµіх отунан

Анаарыччы тэлгэммит,

Сир симэ±инэн сириэдийбит,

Алтан отунан анньыллыбыт

Арыы ньала±ай кырыстаах эбит.

«О±о Ньургун Бухатыыр»

Á.: Áó îëî²õîíó áè´èãè áèèð äîéäóëààõïûò Ñåìåí Èâàíîâè÷ Ñîáàêèí-Ñýìýòýýé ñóðóéáóòà. Êèíè õàííà îëîðáóòàé? (Êûéûãà)

- Кини туһунан өссө тугу билэбитий? (Сэрии кыттыылааҕа, олоҥхоһут)

- Быйыл Улуу Кыайыы хас сылын бэлиэтиибит?(75)

- С.И.Собакин- Сэмэтээй туһунан слайд көрүөхпүт.

Êèíè îëî²õîòóí ààòà

“αî Íüóðãóí áóõàòûûð” .

Дьирискэннээх ырыа

дьиэрэйбит,

ДьиэрэІкэйдиир атах

тиэрийбит

Дьэрэкээннээх хонуу,

Онолуйар ырыа

олохсуйбут,

Оґуохайдыыр оонньуу

оло±урбут

Оґуордаах хонуу.

«Буура Дохсун»

Á.: Áó îëî²õîíó Ýðèëèê Ýðèñòèèí – Â.ßêîâëåâ ñóðóéáóòà.

Ñà²à òûëëàðû áû´ààðàáûò.

Äüèðèñêýííýýõ ûðûà – ñµòý-ñµòý è´èëëýð ûðûà.

Хонууга туох баарый? Туох µµнэрий? (о±олор кэпсииллэр, тэІнииллэр). Бөлөҕүнэн үлэ

Билигин бөлөхтөргө арахсан хоһоон суруйарга холонон кірµіххэйиІ. Көмөлөөн, сүбэлэһэн 2-4 строкалаах хоґоону айыаххайыІ. (О±олор µлэлииллэр, айыл±а музыката иґиллэр).

Билигин улаханнык ыалдьыттарбытыгар аа±ан иґитиннэриэххэйиІ.

1 б: Õîíóó ñèáýêêèíýí ñèìýììèò

Êûðãûòòàð ñèáýêêè êóðäóê ñµµðýëëýð.

2 б: Ìèí îòòóó áàðàí èñòýõïèíý,

Õîíóó ñèáýêêèíýí ñèìýììèò,

Îíó ê³ð³í ìèí ìè÷ýýðäèèáèí.

3 б: À±ûñ ñàëààëààõ à÷à îò µµììµò

Äüýðýêýýí ñèáýêêèëýýõ

Õîíóó êýðýòèýí!

Á.: Ìàëàäüûàñòàð. Äüèý±èòèãýð ñîðóäàõ áèýðýáèí. Õîíóó òó´óíàí ò³ð³ïïµòòýðãèòèí êûòòà õî´îîí àéàí êýëýðãèòèãýð.

Түмүк

У: О±олоор, билигин алааґы уонна хонууну тэІнээн кірібµт. Уратылара? (Алаас тігµрµк, тыанан, халдьаайынан тігµрµктэммит, кµіллээх, хонуулаах, ходуґалаах. Хонуу – кіні, ыраас сыґыы. Алаас иґигэр киирэр.)

У: БыйаІнаах сайын ааспыт, от бі±і оттоммут. Онтон сирбит аґа хайдах этэй? (о±олор этэллэр). Сыґыы, сыґыы аайы сыспай сиэллээ±и, хотон-хотон аайы хоро±ор муостаа±ы иитэн-аґатан туруорабыт, Дьэ, ол быйаІ туохтан кэлбитин о±олор ырыаларыттан истиэ±иІ. («Ардах» - Кµннэй ырыата)

(о±олор кылаас иннигэр туран эрэ эппиэттииллэр)

Рефлексия

У: Бу уруоктан туох саІаны биллигит? (рефлексия)

Áè´èãè áµãµí òóîõ ñà²àíû áèëëèáèòèé? (õîíóó)

Àëààñ óîííà õîíóó òóîõ óðàòûëààõòàðûé? (Õîíóó ê³í³, äýõñè)

Áèëèãèí áàðû ñàíàà àòàñòà´àáûò. Òóîõ ñàíààëààõïûòûí ýòýáèò.

Ìàêñèì: Óðóîêêà µ÷µãýéäèê êûòûííûáûò.

Êåøà: Òóãó áàðûòûí áèëëèáèò. Сайын аайы алааска сылдьабыт, оттуубут.

Àëåøà: Óðóîêêà áàðû µ÷µãýéäèê µëýëýýòèáèò.

Íüóðãóí: Óðóîêòàí ýëáý±è áèëëèáèò. Хонууга сытыахпын ба5ардым.

Ó.: Áè´èãè óðóîêïóò òàáûëûííà äóó, î±îëîîð. (Òàáûëûííà. Íà´àà µ÷µãýé.)

Ó.: Манан уруокпут бµтэр. Барыгытыгар махтал! Кірсµіххэ диэри!