Кузь байрамы (праздник осени)

Оджа: Аблезимова З.Ш.

Яз ве Кузь бир агъыздан:

Селям алейкум, сайгъылы мусафирлер! Хош кельдинъиз!

Яз: Сыджакълаттым ер юзюни

Кереги киби.

Челлерде экинлер чалынып битти,

Бостанда, багъчада емишлер пишти

Энди меним, яз девирим, кечти де кетти

Хош кельдинъ, алтын кузь!

Энди сенинъ шу берекетни джыймакъ девиринъ кельди.

Кузь:

Сагъ ол, севимли Яз!

Яз:

Бугунь сенинъ шерефинъе байрам япалар. Сагълыкънен къал! Мен энди келеджек язгъадже раатланайым.

Кузь:

Сагълыкънен бар! (Яз кете).

Кузь:

А-на, меним байрамыма балалар келеяталар!

(Балалар бир де-бир шенъ музыканен чапып кирелер, тегерекке турып, Кузьни ортагъа алалар).

Балалар:

Хош кельдинъ, берекетли алтын Кузь! Селям алейкум!

Кузь:

Алейкум селям, севимли балалар. Машалла, мен сизни корьмегенден берли баягъы оськен, буюгенсинъиз.

1-нджи бала:Кузь кельди. Эп багъча-багъларда

Зевкълы тымар эмеги башлай.

Йырджы къушлар сусты эр якъта.

Алтын мевсим джошкъун адымлай.

2-нджи бала: Бостанларда къавун-къарпызлар

Орькен атып, пек мамур олды.

Ал янакълы алма, армутлар

Сепетлерге рыкъма-рыкъ толды.:

3-нджи бала: Кербарлашкъан салкъымлар

Сергилерде балланып пишти,

Башларыны эгген нарлар

Пишип-пишип, шербетке шишти.

4-нджи бала: Геджелери сия булутлар

Сыкъ-сыкъ джиддий меджлис къуралар.

Эриштирип койнинъ халкъыны

Серт тамчылар ташлап туралар.

(Балалар бир агъыздан «Ягъмурлы кузь» ве «Къырым балаларындан» йырларыны йырлайлар. )

Кузь:

Аферин! Пек аджайип шиирлер окъудынъыз, яхшы йырладынъыз. Бу исе сизге меним бахшышым.

(Балаларгъа чешит тюсте япракълар бере. «Япракъларнен оюн». Сонъ балалар отуралар.)

Кузь:

Балалар, адамлар, эвель-эзельден дагъгъа фындыкъ, къызылчыкъ джыймагъа бара эдилер. Амма дагъгъа эр кес истеген вакъытта дегиль де, джемаат келишип бельгилеген бир куньде бара эдилер. Чюнки адамлар бири-бирини къайгъыра, мейваларнынъ эр кеске етмесини истей эди.Эр кес дагъгъа истеген вакъытында барса, бирине чокъ тие, дигерине исе бир шей къалмай. Дагъ мейваларыны бутюн джемаатнен джыймагъа барылгъан кунни «Къуру ачылды» дей эдилер.

А-на, бизим балалар да, «Къуру ачылды»гъа бардылар, гъалиба.

( Санагъа фындыкъ толу оюнджакъ арабачыкъны чекип 5-6 бала келе).

Кузь:

Келинъиз, балалар, я сиз къайда бардынъыз?

(Балалар «Дагъгъа бардыкъ» халкъ йырыны йырлайлар.)

Дагъгъа бардыкъ арабанен,

Фындыкъ джыйдыкъ торбанен.

Арабамыз къырылды

Фындыкъларымыз текюльди.

Арабаны ясармыз,

Фындыкъларны джыярмыз.

Эвимизге къайтармыз,

Сындырырмыз, ашармыз.

(Къат-къат урбалар кийген, башына бир къач шал багълагъан къадын акъсырып, оксюрип кире)

Кузь:

Я, бу да ким экен?

Балалардан бири:

А-а-а! Бу – Тымав ханий. О, тап дагъда бизим артымызгъа такъылып кельди.

Тымав ханий:

Мында экенсинъ де, титис, ярамаз Кузь! Кельгенинънен мени хасталаттынъ (акъсыра). Шимди сенинъ ягъмурларынъ керек эдими?

Кузь:

Аман, бу балаларгъа къаршы не акъсыра бересинъ? Балаларны да хасталатырсынъ. Акъыз,сенинъ хасталангъанынъда меним ич бир къабатым екъ. Хасталыгъынгъ тенбелликтен ола, хаберинъ бармы? Ма, мына бу согъанны къокъла. Файдасы олур.

Тымав ханий:

Къабааты екъ экен! Сенинъ сувукъ елинъде, ягъмурынъ тюбюнде бираз отурсам,аман оксюрмеге башлайым.

Кузь:

А-на, эпимизге анълашылды. Ягъмур тюбюнде отургъансынъ. Отурмакъ дегиль, чалышмакъ керек эдинъ.

Балалар, айдынъыз, бу заваллыны чалышмагъа огретейик де, тюзельсин.

(«Зарзават джыюв» оюны)

Бир ерде зарзаватлар къоюлгъан.Бельгиленген месафеде эки сепет тура.

Эки бала зарзаватларны сепетлерге бирер-бирер толдуралар, ким тез сепетни толдурса, о енъе. Сонъ балаларнынъ бириси ерине Тымав ханий ойнай.

Тымав Ханий (ойнагъан сонъ):

Вай, мен энди къыздым! (Арткъач урбаларыны ве шалларыны чыкъара).

Кузь:

Айттым да санъа: хасталыкъ тенбелликтендир. Бираз чалышып къыздынъ. Къал мында! Балалар чокъ шей билелер. Оларнен берабер шенъленсенъ, ойнасанъ, бутюнлей тюзелирсинъ. А-на, бизим шакъаджы Ахмет ахайымыз да келеятыр, байрамымыз даа шенъ олур.

Ахмет ахай:

Мераба, балалар!

Балалар:

Мераба, Ахмет ахай.

Ахмет ахай:

Байрамынъыз хайырлы олсун!

Кузь:

Хош кельдинъиз, Ахмет ахай! Сизге де байрам хайырлы олсун! Сиз эр байрамда булунасынъыз, халкъны шенълендиресинъиз. Бугунь бизим байрамда да меракълы шейлер айтсанъыз.

Ахмет ахай:

Айтайым да… Балалар, бу Кузь, берекет байрамына халкъымызда даа насыл байрам дейлер?

Балалар:

Дервиза байрамы.

Ахмет ахай:

«Дервиза» сезю не биль дире? Билесизми? Бильмейсиз, э? Ойле олса, айтайым. Бу – къадимий замандан къалгъан, бири-бирине къошуллгъан эки сездир. Дер – къапы, виза – изин, разылыкъ. Анавы Америкагъа, Тюркиеге кетгенде виза алалар да . Иште, Яз Кузьге ойле «виза», яни къапыдан кирмеге разылыкъ бере. Кузь ханым, сен Яздан ойле «виза» алдынъмы?

Кузь:

Эльбет, Ахмет ахай. Яз мени «хошкельди»нен къаршылады. Озю емишлерни пиширип азырлады ве манъа джыйып сакъламакъны буюрди.

Ахмет ахай:

Ойле олса, пек яхшы. Дервиза куню адамлар асрагъан емишлерининъ энъ яхшыларыны сергилерде нумайыш эте эдилер. Бунынъ ичюн онъа «Берекет байрамы» да дейлер.

Кузь:

Ахмет ахай, балалар, бакъынъыз, бугунь бизге Къырымнынъ чешит кошелеринден мейвалар кельдилер, мен оларны тылсымладым ве олар лаф этмеге башладылар. Динъленъиз, не дей экенлер (Башларына бир де бир мейваны тасвирлейиджи феслерни кийген балалар бир сырагъа

тизилелер):

Алма: Алма бою алмасы меним,

Мейваларнынъ башы меним.

Ашасанъ агъызынъ балланыр,

Янакъларынъ алланыр.

Армутлар:

Сеитлерден кельдик биз

Сап-сарыдыр ренкимиз,

Ашагъанлар тез осер,

Ашамагъан пешман этер.

Юзюмлер:

Алушталы юзюмлер,

Сепетни яраштыра.

Къурумыз пек татлыдыр,

Шырамыз къувандыра.

Шефтали:

Багъчасарай шефталиси

Бир килодыр данеси.

Мени севмеген олмаз,

Дадыма ич тоюлмаз.

Къайсы:

Мен Джанкойнинъ къайсысы,

Мейваларнынъ назлысы,

Менден татлы япарсынъ,

Къышта ашап тоярсынъ.

Нар:

Чечек киби ачылырмыз,

Мерджан киби сачылырмыз.

Алупкадан союмыз,

Дадын ашап корюнъиз.

Инджир:

Татлы Ялта инджири

Пек гузель, ири-ири,

Хурма алма, инджир ал,

Агъызынъда къалсын бал.

Хурма:

Судакъта оськен хурмам,

Къаршымда бакъып турма,

Мени чокъча ашасанъ,

Олурсынъ кучьлю пельван.

Фындыкъ:

Эски Къырым зенгин олсун.

Джеплеринъиз фындыкъ толсун.

Къырылыр чытыр-чытыр,

Эм сыйлар, эм иситир.

Къызылчыкъ:

Меним адым къызылчыкъ,

Мени джыйды бир къызчыкъ,

Къарасувдан мен кельдим,

Сизге сагълыкъ кетирдим.

Кузь:

Тымав ханий, сагълам олмакъ ичюн даа не керек олгъаныны анъладынъмы?

Тымав ханий:

Эльбет, анъладым Балалар да анъласын.

Ахмет ахай:

Тылсымынъ пек къуветли экен, Кузь ханым. Эвель заманларда та бу къадар тылсымынъ екъ эди.

Кузь:

Э-е-е! Заманлар денъише, шимди магнитофон, диктофон деген ярдымджы тылсымлар да чокъ. Балаларгъа дервиза акъкъында даа бир шейлер айтсанъыз. Бу балалар пек зийреклер. Чокъ шей бильмек истейлер.

Ахмет ахай:

Дервиза байрамы куню халкъ бир ерде топланып йырлай, чынъ ве манелер айта, къошу, куреш ярышлары кечире эди.

Кузь:

Бизим балалар да буларнынъ эписини япмагъа икътидарлылар. Сиз отурып раатланынъыз. Балалар шимди эписини косьтерирлер.

(«Шемсиелернен оюн» ; «Хоразлар» йыры ве эки бала хораз тасвирли урбада ойнайлар. Ярыш шекилинде. «Куреш» оюны).

Ахмет ахай:

Аферин сизлерге! Чокъ шей биле ве беджере экенсинъиз. Энди отрурып, бираз раатланынъыз. Мен сизге бир масал айтайым…

( «Шалгъам» ве «Къалакъай» масалларны саналаштыралар).

Ахмет ахай:

Машалла балаларгъа! Аферин сизлерге! Чокъ шей биле экенсиз. Торбамда озюм асрагъан балабан бир къарпыз бар. Шимди оны кесейим де, сизни сыйлайым. (Папье машеден ясалгъан «къарпыз»ны боле. Ичинден шоколад ве мейвалар чыкъара.)

Ахмет ахай (тааджипленип):

Бу не экен? Я, мен къарпыз урлугъы сачкъан эдим де! (Кузьге бакъа).

Анъладым, Кузь ханым, бу сенинъ тылсымынъдыр. Айды, балалар бугунь шоколад ве мейва ашанъыз. Эвиме кельсенъиз, къарпызнен сыйларым.

Кузь:

Севимли балалар, бунынънен Кузь байрамымыз битти. Эпинъизге сагълыкъ-селяметлик ве яхшы окъумакъны тилейим.

Ахмет ахай:

Ашыкъма, Кузь ханым, адетимизни унуттынъмы? Къырымтатар халкъы эр бир байрамны, тойны, джыйынны Хораннен битире.

(Эр кес Хоран ойнап, сыныфтан чыкъып кете).