АСТАУЫШ СЫНЫП О?УШЫЛАРЫНЫ? ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ?АБІЛЕТТЕРІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
ADMIN · МАРТ 11TH, 2014 · 0 COMMENT
Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?абілеттерін арттыру жолдары
Б?гінгі к?ні мемлекетімізді? ?ркениетке жету жолында?ы ?р талабына т??ыр боларлы?тай ?рпа? о?ыту, т?рбиелеу ісін жа?а сапалы? ?згерістер де?гейіне к?теруді талап етіп отыр. Мектеп ??рылымында болып жат?ан ?згерістер, білім беру ма?саттарыны? алмасуы, оны? дамытушылы? сипаттарыны? бекітілуі, к?пн?с?алы? о?ыту?а к?шу сия?ты м?селелер орындаушылардан шы?армашылы? бастамалы?, ж?мысты? жо?ары сапасын ж?не к?сібилікті талап етеді.
Шы?армашылы? – б?л адамны? ?мір шынды?ында ?зін-?зі тану?а ?мтылуы, ізденуі. ?мірде д?рыс жол табу ?шін адам д?рыс ой т?йіп, ?здігінен сапалы, д?лелді шешімдер ?абылдай білуге ?йренуі ?ажет. Адам бойында?ы ?абілеттерін дамытып, оларды? ?шуіне жол бермеу, оны? рухани к?шін ны?айтып, ?мірден ?з орнын табу?а к?мектеседі. ?йткені адам туынды ?ана емес жаратушы да. Б?л ?лкен жауапкершілік артатын к?рделі ма?сат. Оны шешу ?шін е? алдымен о?ыту мазм?ны жа?артылып, ?діс-т?сілді? озы?ы ?мірге келуі, олар ?рбір азаматты? жеке басыны? ?асиеттерін, ?абілеттерін дамытып, шы?армашылы?ын, талантын ?штайтындай болып ?йымдастырылуы ?ажет. Сонда ?ана мектептерден ?з ?міріне ?згеріс енгізе алатын, ?з бетінше ?мір с?ру жолдарын та?дай алатын азаматтар т?рбиеленіп шы?ады. Баланы бастауыш сыныптардан бастап шы?армашылы? ойлау?а, ?алыптан тыс шешімдер ?абылдай алу?а, практикалы? ?рекеттерге дайын болу?а ?келуді? жолдарын к?рсету керек.
Шы?армашылы? —б?кіл тірішілікті? к?зі. Адам баласыны? с?йлей баста?ан кезінен бастап, б?гінгі к?нге дейін жеткен жетістіктері шы?армашылы?ты? н?тижесі. Б??ан б?кілхалы?ты?, жалпы ж?не жеке адамны? шы?армашылы?ы ар?ылы келдік. ?р жа?а ?рпа? ?зіне дейінгі ?рпа?ты? ?ол жеткен жетістіктерін ме?геріп ?ана ?оймай, ?з іс-?рекетінде сол жетістіктерді жа?а жа?дай?а бейімдей, жетілдіре отырып, барлы? салада та??ажайып табыстар?а ?ол жеткізеді. Ал б?гінгі к?рделі ?леуметтік-экономикалы? жа?арулар т?сында шы?армашылы? ?абілеттер басты нысана болып, керісінше, о?ушыда шы?армашылы? ?абілетті? болмауы ?лкен проблема саналып, ойландыруы тиісті деп ойлаймыз. Себебі ?мірдегі сан алуан ?иыншылы?тарды шешу тек шы?армашыл адамдар ?ана ?олынан келеді. Тек шы?армашылы? ?ана ?андай т?рде, ?андай де?гейде болмасын адам?а ?мірді? м?нін т?сінуге, ба?ытын сезінуге м?мкіндік ?переді. М?ндай к?рделі м?селені шешуде ?здіксіз білім беру ісіні? ал?аш?ы сатылары болып саналатын бастауыш мектепті? орны ерекше.
Баланы? шы?армашылы? ?абілеттерін дамытуды? жолдарын, ??ралдарын аны?тау психология мен педагогика ?ылымдарында ?те ертеден зерттеліп келеді. Шы?армашылы? ?лемдік м?дениетті? барлы? д?уіріндегі ойшылдарды? назарында бол?анды?ын «шы?армашылы? теориясын» жасау?а деген к?птеген ізденістерді? бол?анды?ынан бай?ау?а болады. Б?л ?рекеттер ?зіні? логикалы? шегіне жеткен деп айту?а болмайды. Сонды?тан шы?армашылы? педагогикасыны? негізгі ма?саты — б?гінгі к?н талаптарынан туында?ан, озы? ?о?ам?а лайы?ты жа?а сана, рухани сапа ?алыптастыру ж?не дамытуда ты? жолдар мен соны шешімдер іздестіру болып табылады. Баланы? шы?армашылы? ?абілетін дамыту м?селесін талдау е? алдымен «?абілет» ??ымыны? м?нін тере? т?сініп алуды ?ажет етеді. Философияда «?абілеттерді» т?л?аны? белгілі бір ?рекеті орындау?а жа?дай жасайтын жеке еркешеліктері дей келе, олар ?о?амды? —тарихи іс-?рекеттерді? н?тижесінде ?алыптасып, ?рі ?арай дамып отыратынды?ын атап к?рсеткен.
Демек, бастауыш сынып о?ушыларыны? т?л?алылы?ын т?рбиелеу ?шін, е? алдымен оларды? ?абілеттерін дамытуды? м?ні зор. ?абілеттер м?селесін ?орытындылай келе, педагогикалы? практика ?шін м?ні ерекше мына жа?дайлар?а айры?ша то?талу ж?н.
Бірінші—адамдарды? ?абілеттер де?гейі жа?ынан те? д?режеде болмауы. ?абілеттерді? бірдей емес екендігін сыныпта отыр?ан о?ушыларды? ?р?айсысыны? ?р п?нге ж?не ?р де?гейде ?абілетті болатынды?ымен д?лелдеуге болады. Бірі есепке ж?йрік болса, екіншісі тілге бай, ал енді біреулері сурет сал?анды т?уір к?реді. Оларды? ?абілеттеріні? ??рлымы да, оны ??райтын компоненттер де ?р т?рлі болады. М?селен: математикалы? ?абілеті басым балаларда ойлау операциялары тез, д?л болады да, бейнелеу ?неріне ?абілетті балаларда на?ты заттарды? б?ліктеріні? ара?атынасын жылдам аны?тай білу сия?ты белгілер басым болады. Музыка?а ?абілетті бала есту, ритмді т?сіну, сезімталды? сия?ты сапаларымен ерекшеленеді.
Екінші — адамдар бойында ?абілетті? бір т?рі ?ана бола ма, ?лде ?р т?рлі ?абілетті? белгілері бола ма деген сауал т??ірегіндегі пікірлер жайлы. ?алымдар керісінше к?з?арастарды? бар екендігіне ?арамастан, адам бойында ?рекетті? бірнеше т?рін оындай алу м?мкіндіктерін бар екендігін д?лелдейді. Мысалы а?ынды?ымен ?атар музыка?а, суретке ?абілетті адамдар.
Психологтар ?абілеттерді? екі т?рлі де?гейіні? болатынды?ын д?лелдейді.
-
Репродуктивті — іс-?рекетті, білімді берілген ?лгі бойынша ?абылдай алу де?гейі.
-
Шы?армашылы? — жа?алы? ойлап табу?а ба?ыттал?ан ?абілеттер де?гейі.
«Шы?армашылы?» с?зіні? т?ркіні этимологиясы «шы?ару», «ойлап табу» дегенге келіп саяды. Демек жа?а н?рсе ойлап табу, сол ар?ылы жетістікке ?ол жеткізу деп т?сіну керек. Философиялы? с?здікте «шы?армашылы? ?айталанбайтын тарихи-?о?амды? м?ні бар, жо?ары сапада?ы жа?алы? ашатын іс-?рекет», — деп т?сіндіріледі.
Шы?армашылы? — ?те к?рделі психологиялы? процесс. Ол іс-?рекетті? т?рі бол?анды?тан тек адам?а ?ана т?н. ?за? жылдар бойы шы?армашылы? барлы? адамны? ?олынан келе бермейді деп ?арастырылып келсе, ?азіргі ?ылым жетістіктері ?абілетті? м?ндай д?режесіне белгілі бір шарттар орындал?ан жа?дайда кез келген баланы к?теруге болатынды?ы жайлы к?п айтуда.
Бастауыш сынып о?ушыларыны? ?абілеттері екі т?рлі ?рекетте дамиды. Біріншіден, кез келген бала о?у ?рекетінде адамзат баласыны? осы кезге дейінгі жина?тал?ан т?жірибесін ме?герсе екіншіден, кез келген о?ушы шы?армашылы? ?рекеттер орындау ар?ылы ?зіні? ішкі м?мкіндіктерін дамытады. О?у ?рекетінен шы?армашылы? ?рекетті? айырмашылы?ы—ол баланы? ?зін-?зі ?алып тастыруына ?з идеясын ж?зеге асыруына ба?ыттал?ан жа?а ?діс-т?сілдерді іздейді. Проблеманы ?зінше, жа?аша шешуге талпыныс жасайды. Бізді? ойымызша, б?гінгі бастауыш сынып о?ушыларыны? кез келгені шы?армашылы? тапсырмалар шешуді табыспен ме?гере алады. Тек ол ж?мыс?а д?рыс басшылы?, шебер ?йымдастырушылы? ?ажет.
Осы?ан орай, ?алымдар ж?ргізілген т?жірибе барысында, барлы? п?ндердегі білім мазм?нында о?ушыны? шы?армашылы? ?абілеттеріні? дамуы басты нысана болып алынуымен байланысты, о?улы?тарда берілген тапсырмалардан бас?а ?здігінен ба?ылау ж?ргізу, ?арапайым т?жірибе, эксперимент ?ою, м?тінмен, сызбамен, суретпен, диаграммамен ж?мыс істеу, жекеден жалпыны шы?ару, жалпыны жекелей ?олдану т.б. сия?ты о?ушыны іскерлікке, дербестіккебаулитын, ойына т?рткі болып, шы?армашылы??а жетелейтін, ?здігінен ізденіске салатын, айналада?ы д?ниемен ?арым-?атыныс?а т?сіретін, «жа?алы? ашып», оны? н?тижесіні? «?ызы?ына» б?лейтін ?діс-т?сілдер мен мазм?нды? ойындар, ?ызы?ты тапсырмалар т?ра?ты ж?ргізіліп отырылуы біз к?теріп отыр?ан м?селені н?тижелі ететіні на?тыланды.
?азіргі та?да шы?армашылы? тапсырмалар ?р саба?та ?тілетіндей ?йымдастыру ?ажет. Ал ?азір д?ст?рлі саба? пен шы?армашылы? саба?ты? айырмашылы?ын к?рсетсек:
Шы?армашылы? саба?ты? ерекшеліктері
Д?ст?рлі саба?
Шы?армашылы? саба?
Саба? ма?саты:
А) м??алім ?шін: жа?а материалды беру;
?) о?ушы ?щін: жа?а білімді ме?геру.
Саба? ма?саты:
А) м??алім ?шін: о?ушыларды? жа?а н?тижеге ба?ыттал?ан іс-?рекетін ?йымдастыру;
?) о?ушы ?шін: шы?армашылы? «?нім» ойлап табу
Саба?та?ы іс-?рекет т?рі
А) м??алім ?шін: жа?а саба?ты т?сіндіру;
?) о?ушы ?шін: жа?а материалды ты?дау, есте са?тау.
Саба?та?ы іс-?рекет т?рі
А) м??алім ?шін: о?ушыны? шы?армашылы? іс-?рекетін ?йымдастыру;
?) о?ушы ?шін: жа?а нысанды зерттеу, ??былысты талдау.
Саба? ??рылымы жоспар бойынша ?тілуге міндетті.
Саба? ??рылымы жа?дай?а байланысты жоспардан ауыт?иды, ?згермелі.
Саба? та?ырыбына к?з?арас — кітапта баяндал?ан идея?а негізделген бір к?з?арас.
Саба? та?ырыбына к?з?арас — м?селеге мамандарды? т?рлі к?з?арасы.
Математика саба?ында о?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту
?азіргі заманда?ы ?стаздар ?ауымыны? алдында?ы ?лкен ма?сат: ?мірді? барлы? саласында?ы белсенді, шы?армашылы? іс — ?рекетіне ?абілетті, еркін ж?не жан — жа?ты жетілген т?л?а т?рбиелеу. ?мірдегі сан алуан ?иынды?ты шеше білу тек шы?армашыл адамны? ?олынан келеді. Шы?армашыл адамны? бойында батылды?, еркіндік, ?ш?ырлы?, сезімталды? сия?ты ?асиеттер мен ?атар ерекше ой ?ызметі, ?айшылы?тарды т?сіну, за?дылы?тарды аны?тау, шы?армашылы??а деген ??штарлы? болу керек.
О?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін дамыту ?шін бірнеше шарт орындалу тиіс.
