Саба?та м??алімні? ?зіні? не біліп, не істейтіні ма?ызды-а?, біра? оны? ы?палымен ш?кірттеріні? не біліп, не істейтіні одан да ма?ыздыра?. На?ыз ?стаз, міне, осынысымен ба?аланады. (Цицерон)
?рбір м??алімні? алдына ?ой?ан ма?саты – о?ушыларды? ал?ан біліміні? тере? болуы ж?не ал?ан біліміні? о?ушы есінде са?талуы. Білім о?ушыны? есінде са?талуы ?шін о?ушы осы білімді ?зі ?алыптастыруы ?ажет, я?ни м??алім саба?та о?ушы?а осындай жа?дай тудыруы ?ажет.
О?ушыларды? к?бірек білетін бас?а адамдармен, ?рине, б?л р?лдерде сыныптастары мен м??алімдері болуы м?мкін, диалог ж?ргізу м?мкіндігі бол?ан жа?дайда, білім беру же?іл болма?.
Диалог негізінде білім беру мен білім алушыларды? ?зара с?хбаттасуы ж?не м??алім мен о?ушы арасында?ы диалогті? ш?кірттерді? ?зіндік ой-пікірін ж?йелеуі мен дамытуына к?мектесетін амал екенін ме?зейді.
М??алімні? жетекші с?ра?тары ар?ылы саба? барысында тал?ылау?а т?скен тапсырмалар, о?ушы мен о?ушы арасында?ы зерттеушілік ??гімелер о?ушы есінде ?за?ыра? са?талады ж?не олар ?ойыл?ан ?алы? с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы сыни т?р?ыдан ойлайтын т?л?а болып ?алыптасады.
2-топ. Диалог ар?ылы о?ытуды? т?рлері.
«Диалогтік о?ыту» модулі бір жа?ынан ?ызы?ты болса, екінші жа?ынан барлы? м?н-жайын т?сінуді ?ажет ететін модульдерді? бірі. О?у ?рдісіне о?ушыларды? барлы?ы белсенді ж?мыс жасауын ?амтамасыз ету ?шін белсенді о?ыту ?дістерін ке?інен ?олдану керек. Мысалы: р?лдік ойындар, ?адамды с?хбат, постер т.б. Б?л ?дістер сыныпта?ы барлы? о?ушыларды ?рекетке тартып, ?жымда ж?мыс жасау?а ?йретіп, тілдік ?арым-?атынас орнату?а септігін тигізеді. Осы орайда кейбір ?станымдар?а с?йену ма?ызды болып табылады.
«С?ра? ?ою ?айтадан с?ра? ?ою» ?дісіні? негізгі ма?саты – бір-бірімен ой б?лісу ар?ылы ?з білімдерін жетілдіру ж?мысымен айналысу. Жатты?у барысында о?ушылар кез келген с?ра? ?оя отырып, менде осы та?ырып бойынша ?андай ойлар мен ?станымдар бар? Б?л ж?мыс мен ж?не мені? ??рбыларым ?шін ?аншалы?ты ма?ызды? т.б. с?ра?тар?а жауап бере отыра ?андай м?селелерді игергенін, игеру жолында ?андай ?иынды?тар туындады, оларды ?алай мен шешу керекпін? деген с?ра?тар т??ірегінде берілген уа?ыт ішінде жекелей ой ?оз?ап ?зара ой б?лісу ар?ылы тілдік ?арым-?атынас орнатады. Сондай –а? осы ж?мыс ар?ылы о?ушыларды ?здігінен, ж?ппен ж?не ?жыммен ж?мыс ат?ару?а ?лкен септігін тигізіп, ж?мыс?а белсенді ?атысуына м?мкіндік береді.
Постер ??рып, оны ?ор?ау ар?ылы диалогке ?атысушыларды? мысалы, с?йлеуші ?рбір с?зін т?сінікті етіп, м?нерімен с?йлеу, д?рыс с?ра? ?оя білу, ал ты?даушы – айту?а м?мкіндік беру, жа?сы ты?даушы бола білу керектігі мен шыдамдылы?пен таныту керектігін жайында т?сініп, ой ?оз?ау?а жетелейді. Диалогтік о?ыту барысында ??гімелесуді? о?у-танымды?, тілдік-дамытушылы?, ?леуметтік-ба?дарлаушы міндеттері ?амтылуы ма?ызды болып табылады.
О?ушыларды? та?ырыпты т?сінуіне ?ол жеткізу ?шін м??алімдер ?олданылатын с?ра?тарды? екі т?рі:«т?мен д?режелі» ж?не «жо?ары д?режелі» с?ра?тар ке? ?олданылады деген пікір бар. Жо?ары д?режелі с?ра?тар ?ойыл?анда, о?ушылар а?паратты белгілі бір жолдармен ?олдану?а, ?айта ??ру?а, ке?ейтуге, ?зіндік к?з?арастарын білдіріп, ба?алау?а ж?не талдау?а тиіс болады. С?ра? ?ою ма?ызды да?дыларды? бірі болып табылады. Себебі с?ра? д?рыс ?ойыл?ан жа?дайда ?ана танымды? с?ра? саба? беруді? тиімді ??ралына айналады ж?не де о?ушыларды? ізденуіне ?олдау к?рсетіп, ізденушілік, зерттеушілік ?абілеттерін жа?сартады ж?не білім, а?парат алу к?кжиектерін ке?ейте т?седі. Сонды?тан да ?ткізілген саба?тар барысында ?ойыл?ан с?ра?тар баланы? санасына ?ойылатын талаптар т?р?ысынан ойластырылса н?р ?стіне н?р болады. Жо?ары д?режелі с?ра?тар балалардан а?паратты белгілі д?режеде ?олдануды, ?айта ?йымдастыруды, дамытуды, ба?алауды, талдауды, я?ни, ойлау операцияларына дайын болуды талап ететін с?ра?тар. Ашы? с?ра?тарды к?бірек пайдалану о?ушылар?а ?лде?айда жо?арыра? де?гейде ойлану?а к?мектеседі.
3-топ. Мерсерді? негіздемесі бойынша диалог ар?ылы о?ытуды? ма?ыздысы.
І. ??гіме-дебат барысында:
ой-пікірлерде ?лкен алша?ты? болады ж?не ?р?айсысы ?з шешімдерінде ?алады;
Білім берудегі жаңа тәсілдердің бірі: « Диалогтық оқыту»тақырыбы бойынша қысқа мерзімді дөңгелек үстел жоспары
10.04.2015ж
Сабақ тақырыбы:
Білім берудегі жаңа тәсілдердің бірі:
«Диалогтық оқыту»
Жалпы мақсат:
Диалогтің маңызын ашу, сабаққа оқыту нысаны ретінде әңгімелесуді енгізу. Практикалық тапсырмалар беру арқылы диалог түрінде оқыту дағдысын қалыптастыру, сабақта тиімді пайдалануына ықпал жасау.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, үлестірмелі материалдар.
Оқу нәтижесі
Оқу үрдісінде диалогтық оқытуды қолданудың маңызын түсінеді;
Сұрақты нақты қоюдың тиімділігін ұғынады, қолданады;
Жаңа әдіс-тәсілдерді сабақта қолдануды үйренеді.
Түйінді идеялар:
Диалогтық оқыту жолдары арқылы табысты оқытуға қол жеткізу.
1-топ. Сыни тұрғыда диалог арқылы оқытудың мақсаты қандай?
Сабақта мұғалімнің өзінің не біліп, не істейтіні маңызды-ақ, бірақ оның ықпалымен шәкірттерінің не біліп, не істейтіні одан да маңыздырақ. Нағыз ұстаз, міне, осынысымен бағаланады. (Цицерон)
Әрбір мұғалімнің алдына қойған мақсаты – оқушылардың алған білімінің терең болуы және алған білімінің оқушы есінде сақталуы. Білім оқушының есінде сақталуы үшін оқушы осы білімді өзі қалыптастыруы қажет, яғни мұғалім сабақта оқушыға осындай жағдай тудыруы қажет.
Оқушылардың көбірек білетін басқа адамдармен, әрине, бұл рөлдерде сыныптастары мен мұғалімдері болуы мүмкін, диалог жүргізу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру жеңіл болмақ.
Диалог негізінде білім беру мен білім алушылардың өзара сұхбаттасуы және мұғалім мен оқушы арасындағы диалогтің шәкірттердің өзіндік ой-пікірін жүйелеуі мен дамытуына көмектесетін амал екенін меңзейді.
Мұғалімнің жетекші сұрақтары арқылы сабақ барысында талқылауға түскен тапсырмалар, оқушы мен оқушы арасындағы зерттеушілік әңгімелер оқушы есінде ұзағырақ сақталады және олар қойылған қалың сұрақтарға жауап беру арқылы сыни тұрғыдан ойлайтын тұлға болып қалыптасады.
2-топ. Диалог арқылы оқытудың түрлері.
«Диалогтік оқыту» модулі бір жағынан қызықты болса, екінші жағынан барлық мән-жайын түсінуді қажет ететін модульдердің бірі. Оқу үрдісіне оқушылардың барлығы белсенді жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшін белсенді оқыту әдістерін кеңінен қолдану керек. Мысалы: рөлдік ойындар, қадамды сұхбат, постер т.б..Бұл әдістер сыныптағы барлық оқушыларды әрекетке тартып, ұжымда жұмыс жасауға үйретіп, тілдік қарым-қатынас орнатуға септігін тигізеді. Осы орайда кейбір ұстанымдарға сүйену маңызды болып табылады.
«Сұрақ қою қайтадан сұрақ қою» әдісінің негізгі мақсаты – бір-бірімен ой бөлісу арқылы өз білімдерін жетілдіру жұмысымен айналысу. Жаттығу барысында оқушылар кез келген сұрақ қоя отырып, менде осы тақырып бойынша қандай ойлар мен ұстанымдар бар? Бұл жұмыс мен және менің құрбыларым үшін қаншалықты маңызды? т.б. сұрақтарға жауап бере отыра қандай мәселелерді игергенін, игеру жолында қандай қиындықтар туындады, оларды қалай мен шешу керекпін? деген сұрақтар төңірегінде берілген уақыт ішінде жекелей ой қозғап өзара ой бөлісу арқылы тілдік қарым-қатынас орнатады. Сондай –ақ осы жұмыс арқылы оқушыларды өздігінен, жұппен және ұжыммен жұмыс атқаруға үлкен септігін тигізіп, жұмысқа белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
Постер құрып, оны қорғау арқылы диалогке қатысушылардың мысалы, сөйлеуші әрбір сөзін түсінікті етіп, мәнерімен сөйлеу, дұрыс сұрақ қоя білу, ал тыңдаушы – айтуға мүмкіндік беру, жақсы тыңдаушы бола білу керектігі мен шыдамдылықпен таныту керектігін жайында түсініп, ой қозғауға жетелейді. Диалогтік оқыту барысында әңгімелесудің оқу-танымдық, тілдік-дамытушылық, әлеуметтік-бағдарлаушы міндеттері қамтылуы маңызды болып табылады.
Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданылатын сұрақтардың екі түрі:«төмен дәрежелі» және «жоғары дәрежелі» сұрақтар кең қолданылады деген пікір бар. Жоғары дәрежелі сұрақтар қойылғанда, оқушылар ақпаратты белгілі бір жолдармен қолдануға, қайта құруға, кеңейтуге, өзіндік көзқарастарын білдіріп, бағалауға және талдауға тиіс болады. Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады. Себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда ғана танымдық сұрақ сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың ізденуіне қолдау көрсетіп, ізденушілік, зерттеушілік қабілеттерін жақсартады және білім, ақпарат алу көкжиектерін кеңейте түседі. Сондықтан да өткізілген сабақтар барысында қойылған сұрақтар баланың санасына қойылатын талаптар тұрғысынан ойластырылса нұр үстіне нұр болады. Жоғары дәрежелі сұрақтар балалардан ақпаратты белгілі дәрежеде қолдануды, қайта ұйымдастыруды, дамытуды, бағалауды, талдауды, яғни, ойлау операцияларына дайын болуды талап ететін сұрақтар. Ашық сұрақтарды көбірек пайдалану оқушыларға әлдеқайда жоғарырақ деңгейде ойлануға көмектеседі.
3-топ. Мерсердің негіздемесі бойынша диалог арқылы оқытудың маңыздысы.
І. Әңгіме-дебат барысында:
ой-пікірлерде үлкен алшақтық болады және әрқайсысы өз шешімдерінде қалады;
ресурстарды біріктіруге бағытталған аздаған талпыныс жасалады;
қарым-қатынас көбіне «иә,бұл солай», «жоқ, олай емес» деген бағытта жүзеге асады;
орта бірлесуден гөрі, көбіне бәсекелестікке бағытталған.
ІІ. Топтық әңгіме барысында байқалатын жайлар:
айтылған пікірлермен тыңдаушылардың әрқайсысы механикалық түрде келісе беруі;
әңгіме білім алмасу мақсатында жүргізілгенімен, оған қатысушылардың өзгелер ұсынған қандай да болсын идеяларды төзімділікпен тыңдау;
идея қайталанады және жасалынады, бірақ үнемі мұқият бағалана бермейді.
ІІІ. Зерттеушілік әңгіме жүргізілу үстінде:
әркім ақылға қонымды мәлімет ұсынады;
әркімнің идеясы пайдалы ретінде бағаланғанымен, мұқият бағалау жүргізіледі;
қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды;
қатысушылар сұрақ қояды және айтқандарын дәлелдейді, осылайша әңгімеде дәлелдеме «көрінеді»;
топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге келуі де, келмеуі де мүмкін, ең бастысы-келісімге ұмтылу).
Мәтінмен танысады, топта талқылайды, өз ойларын ортаға салады, өз ойларымен бөліседі.
Постерге орындалады.
Сергіту сәті
(5 минут)
Краокемен
«Қайдасыңдар, достарым?» әнін орындау
Әнді бәрі караокемен орындарынан тұрып, қол ұстасып тұрып орындайды.
ІІІ тапсырма
«Негізгі идеяны табу»
10 минут
Жасырын берілген суреттерге диалогтық әңгіме(рөлдік ойын) құрастыруға шақыру.
Әңгімелесудің үш түрінің белгіленген түріне сәйкес диалогтық әңгіме немесе рөлдік ойын құрастыру
V. Рефлексия. «Өз жұлдызыңды тап!»
(7 мин)
Өзіңнің жұлдызыңды тап. Музыка ырғағында мәтінді оқу, берілген жұлдыздарға сабақ жайлы ойларын жазғызу.
Енді әр ұстаз өзінің коучинг басында алған стикерлерге салған смайликтерін қарап, соңындағы көңіл-күймен салыстыру.
Ұстаздық ол жауапты да білген іс,
Былай айтсақ шәкірт кеме, сіз теңіз,
Себебі сіз мол білімге иесіз,
Ұстаздарда еш бітпесін ізденіс.
Білім алу үшін бүгін сан адам,
Технология дамып келеді жаңадан,
Әріптестер біздер берер әр білім,
Кем түспесін сапасынан қаладан.
Заманға сай өзгеретін бүгінде
Түрлі әдіс бар оқытуда, білімде
Болашағы ұлтымыздың елдіктің,
Шақырайық жатарды сол білімге- деп бүгінгі коучингімізді аяқтаймыз. Қатысқандарыңызға көп рахмет!
Оқылған мәтінді көздерін жұмып отырып тыңдайды, өз жұлдыздарын алып, сабақ жайлы пікірлерін жазады, оқып шығады.
Өлең жолын оқып коучингті қорытындылау.
Ақжал негізгі орта мектебі
Білім берудегі жаңа тәсілдердің бірі:
« Диалогтық оқыту»тақырыбы бойынша қысқа мерзімді коучинг жоспары
Өткізгенд:
Жиенбаева Г.К.
2014-2015 оқу жылы
Қайдасыңдар, достарым
Сөзі: Қ.Ыдырысовтікі
Әні: Ә.Еспаевтікі
Бірге тойлап, бірге өткізген,
Жалындаған жас шағын.
Талай қызық күнді өткізген,
Қайдасыңдар, достарым?
Қайырмасы:
Достар, достар, жүрсің қайда?
Бірге еді ғой жанымыз.
Еске алысып осындайда,
Кел, шырқайық бәріміз.
Бәріміз де таптық бүгін,
Бақыт жолын іздеген.
Дос үміті – достық сенім,
Әрқашанда бізбенен.
Қайырмасы:
Достар, достар, жүрсің қайда?
Бірге еді ғой жанымыз.
Еске алысып осындайда,
Кел, шырқайық бәріміз.
Жүрсек-дағы қиыр шетте,
Досты ұмытқың келмейді.
Достық жалын бар жүректе,
Суымайды, сөнбейді.
Қайырмасы:
Достар, достар, жүрсің қайда?
Бірге еді ғой жанымыз.
Еске алысып осындайда,
Кел, шырқайық бәріміз.
1-топ. Сыни тұрғыда диалог арқылы оқытудың мақсаты қандай?
Сабақта мұғалімнің өзінің не біліп, не істейтіні маңызды-ақ, бірақ оның ықпалымен шәкірттерінің не біліп, не істейтіні одан да маңыздырақ. Нағыз ұстаз, міне, осынысымен бағаланады. (Цицерон)
Әрбір мұғалімнің алдына қойған мақсаты – оқушылардың алған білімінің терең болуы және алған білімінің оқушы есінде сақталуы. Білім оқушының есінде сақталуы үшін оқушы осы білімді өзі қалыптастыруы қажет, яғни мұғалім сабақта оқушыға осындай жағдай тудыруы қажет.
Оқушылардың көбірек білетін басқа адамдармен, әрине, бұл рөлдерде сыныптастары мен мұғалімдері болуы мүмкін, диалог жүргізу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру жеңіл болмақ.
Диалог негізінде білім беру мен білім алушылардың өзара сұхбаттасуы және мұғалім мен оқушы арасындағы диалогтің шәкірттердің өзіндік ой-пікірін жүйелеуі мен дамытуына көмектесетін амал екенін меңзейді.
Мұғалімнің жетекші сұрақтары арқылы сабақ барысында талқылауға түскен тапсырмалар, оқушы мен оқушы арасындағы зерттеушілік әңгімелер оқушы есінде ұзағырақ сақталады және олар қойылған қалың сұрақтарға жауап беру арқылы сыни тұрғыдан ойлайтын тұлға болып қалыптасады.
2-топ. Диалог арқылы оқытудың түрлері.
«Диалогтік оқыту» модулі бір жағынан қызықты болса, екінші жағынан барлық мән-жайын түсінуді қажет ететін модульдердің бірі. Оқу үрдісіне оқушылардың барлығы белсенді жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшін белсенді оқыту әдістерін кеңінен қолдану керек. Мысалы: рөлдік ойындар, қадамды сұхбат, постер т.б..Бұл әдістер сыныптағы барлық оқушыларды әрекетке тартып, ұжымда жұмыс жасауға үйретіп, тілдік қарым-қатынас орнатуға септігін тигізеді. Осы орайда кейбір ұстанымдарға сүйену маңызды болып табылады.
«Сұрақ қою қайтадан сұрақ қою» әдісінің негізгі мақсаты – бір-бірімен ой бөлісу арқылы өз білімдерін жетілдіру жұмысымен айналысу. Жаттығу барысында оқушылар кез келген сұрақ қоя отырып, менде осы тақырып бойынша қандай ойлар мен ұстанымдар бар? Бұл жұмыс мен және менің құрбыларым үшін қаншалықты маңызды? т.б. сұрақтарға жауап бере отыра қандай мәселелерді игергенін, игеру жолында қандай қиындықтар туындады, оларды қалай мен шешу керекпін? деген сұрақтар төңірегінде берілген уақыт ішінде жекелей ой қозғап өзара ой бөлісу арқылы тілдік қарым-қатынас орнатады. Сондай –ақ осы жұмыс арқылы оқушыларды өздігінен, жұппен және ұжыммен жұмыс атқаруға үлкен септігін тигізіп, жұмысқа белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
Постер құрып, оны қорғау арқылы диалогке қатысушылардың мысалы, сөйлеуші әрбір сөзін түсінікті етіп, мәнерімен сөйлеу, дұрыс сұрақ қоя білу, ал тыңдаушы – айтуға мүмкіндік беру, жақсы тыңдаушы бола білу керектігі мен шыдамдылықпен таныту керектігін жайында түсініп, ой қозғауға жетелейді. Диалогтік оқыту барысында әңгімелесудің оқу-танымдық, тілдік-дамытушылық, әлеуметтік-бағдарлаушы міндеттері қамтылуы маңызды болып табылады.
Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданылатын сұрақтардың екі түрі:«төмен дәрежелі» және «жоғары дәрежелі» сұрақтар кең қолданылады деген пікір бар. Жоғары дәрежелі сұрақтар қойылғанда, оқушылар ақпаратты белгілі бір жолдармен қолдануға, қайта құруға, кеңейтуге, өзіндік көзқарастарын білдіріп, бағалауға және талдауға тиіс болады. Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады. Себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда ғана танымдық сұрақ сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың ізденуіне қолдау көрсетіп, ізденушілік, зерттеушілік қабілеттерін жақсартады және білім, ақпарат алу көкжиектерін кеңейте түседі. Сондықтан да өткізілген сабақтар барысында қойылған сұрақтар баланың санасына қойылатын талаптар тұрғысынан ойластырылса нұр үстіне нұр болады. Жоғары дәрежелі сұрақтар балалардан ақпаратты белгілі дәрежеде қолдануды, қайта ұйымдастыруды, дамытуды, бағалауды, талдауды, яғни, ойлау операцияларына дайын болуды талап ететін сұрақтар. Ашық сұрақтарды көбірек пайдалану оқушыларға әлдеқайда жоғарырақ деңгейде ойлануға көмектеседі.
3-топ. Мерсердің негіздемесі бойынша диалог арқылы оқытудың маңыздысы.
І. Әңгіме-дебат барысында:
ой-пікірлерде үлкен алшақтық болады және әрқайсысы өз шешімдерінде қалады;
ресурстарды біріктіруге бағытталған аздаған талпыныс жасалады;
қарым-қатынас көбіне «иә,бұл солай», «жоқ, олай емес» деген бағытта жүзеге асады;
орта бірлесуден гөрі, көбіне бәсекелестікке бағытталған.
ІІ. Топтық әңгіме барысында байқалатын жайлар:
айтылған пікірлермен тыңдаушылардың әрқайсысы механикалық түрде келісе беруі;
әңгіме білім алмасу мақсатында жүргізілгенімен, оған қатысушылардың өзгелер ұсынған қандай да болсын идеяларды төзімділікпен тыңдау;
идея қайталанады және жасалынады, бірақ үнемі мұқият бағалана бермейді.
ІІІ. Зерттеушілік әңгіме жүргізілу үстінде:
әркім ақылға қонымды мәлімет ұсынады;
әркімнің идеясы пайдалы ретінде бағаланғанымен, мұқият бағалау жүргізіледі;
қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды;
қатысушылар сұрақ қояды және айтқандарын дәлелдейді, осылайша әңгімеде дәлелдеме «көрінеді»;
топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге келуі де, келмеуі де мүмкін, ең бастысы-келісімге ұмтылу).
