Орынбекова Н?рг?л М??ат?ызы.
Балалар музыка мектебі
Атасу кенті,
Жа?аар?а ауданы
?стазды? саба? ?ткізуге дайынды?ы
Музыкалы? о?ытуда белгілі психикалы? ?асиеттерді ашу, дамыту ба?ыттары бойынша ж?мысты алдымен ерте с?билік жастан бастау керек.
Оны? ?алыптасуына ?ажетті т?мендегі жеке ?асиеттерді бірінші саба?тан ?йретуге кірісу керек. Олар: ерік к?ші, зейін, дербестік ж?не ойлау сыншылды?ы, берілген тапсырманы орындау д?лдігі, ж?мыста?ы ж?йелілік. Б?л ?асиеттер музыкалы? ж?не техникалы? да?дыны жоспарлы ж?не ыр?а?ты дамыту?а ынталандырады. Осыны? ?зі музыкалы? аспапта о?ытуды? негізгі ма?саты болып саналады.
Орындауда?ы шира?ты? та музыкалы? бейнелерді ай?ын іске асыру?а ?абілеттілік сия?ты орындаушыны? жалпы дене ?имылы мен рухани дамуы ты?ыз байланыста болады, алайда ешн?рсе ж?йелік е?бекті алмастыра алмайды. Психикалы? жай к?йіні? сенімсіздік себебі к?бінесе т?ра?сыз сипатта болатын п?н саба?тарыны? жеткіліксіздігі салдарымен негізделуі м?мкін. Б?л кездейсо? с?тсіздіктерге ?арсы т?ра алмаудан ж?мыста табыс?а жету сеніміні? болмауынан к?рінеді. Осыдан саба?ты? т?ра?ты ж?не д?рыс ??рылуы орындаушылы? да?ды?а ие болу?а, орны?ты жетістік ?мітін ?амтамасыз ететін ма?ызды шарт болып табылатыны туралы ?ортынды жасау?а болады.
Саба? ?ткізу кезінде м??алімде ?лдебір ?иыншылы?тар туып ?алуы м?мкін, о?ан т?теп беруге алдын ала дайынды? керек. Маманды??а баулу саба?ында м??алім о?ушы?а білім берумен ?атар ізденіске жетелейді. Саба? пен ізденіс с?ттерінде о?ушы м?мкіндіктерін дамытып, музыканы с?юге т?рбиелейді. ?рбір жа?а саба? ?ткен саба?пен ты?ыз байланысты. ?стаз ?р саба??а жоспар ??рмайды, о?ан жартыжылды? жеке жоспарда жарайды, осыны? негізінде жеке білім дамиды. Б?л ?рине ?стазды? саба??а дайындалмай келуі керек деген с?з емес. Ол ?рбір саба?ты байланыстырып, о?ушы?а саба?ты ке?інен, жан-жа?ты т?сіндіріп, ?ызы?ты ?ткізе білуі тиіс.
?стазды? ма?саты о?ушымен бірлесе ж?мыс жасап, о?ушыны да, ?стазды да жетістікке жеткізу. Саба??а дайынды? барысында нота д?птерін, одан кейін аппликатурасын ?арап, е? же?іл, ы??айлы жолын іздестіру керек. Автор туралы т?сініктер беріп, ата?ты домбырашыны? орындауында?ы таспа?а жазыл?ан музыканы ты?даймыз. Б?л ар?ылы о?ушыны? осы шы?арма?а деген к?з?арасын ?алыптастырамыз. Жас ?стаз?а алдын-ала ?иынды? келтіретін т?старын ?арап ал?ан ж?н. Себебі, со?ан ?атысты т??ырлы? жатты?улар беріп, жоспар?а белгілеу керек. Саба? барысында ?згерістер жоспар?а бекітіледі, м?ндай жа?дай ?стаз тарапынан да ?згерістеріні? болуын талап етеді. Б?л ?стазды? к?сіби ба?ытыны? д?рыс ?алыптасуына ба?дар береді. Музыка п?ніні? м??алімі музыка саласы бойынша елімізде болып жат?ан жа?алы?тардан, со??ы жары? к?рген кітаптардан, ?дістемелік ??ралдардан хабардар болуы тиіс. Осыны? б?рі - ?стазды? дайынды? ж?мысына ?ажетті элементтер. Саба? ?ту к?лемі ?рт?рлі. К?біне, саба? ?туіне ?арап, ?стазды? жеке ж?мыс жасауына, дайынды?ына, тал?амына мінездеме беруге болады. ?андай к?лемдегі саба? болмасын, ?стаз бекітілген о?у жоспарынан ауыт?ымауы тиіс. Берілген шы?армамен ж?мыс жасап, оны? техникалы? дамуына к?мектесу оны? негізгі ж?мысы. Сонымен бірге, т?рлі шы?армаларды о?ытып жатты?улар жасатып, ?з бетімен шы?ар?ан шы?армаларын талдап, бас?а да белгілі орындаушыны? таспа?а жаз?ан шы?армаларын ты?дату ?ажет. Саба?ты бір ?ана ба?ытта ж?ргізуге болмайды. Жа?а саба?ты жоспарлауда барлы? жа?дайды назарда ?стау ?ажет. Музыкант ?шін нотаны бірден о?уды? ?лкен к?мегі бар. Ол музыкантты? шеберлігін одан ?рі дамытып, сауатты ойнауына да септігін тигізеді. Саба? ?ткізу кезінде м??алімде ?лдебір ?иыншылы?тар туып ?алуы м?мкін, о?ан т?теп беруге алдын-ала дайынды? керек. Б?рінен б?рып о?ушыны? жеке репертуарын т?гелдей ?арастырып, жан-жа?ты ойластыру ?ажет. Я?ни сауса? кестесі, позициясы, редакциясы, к?лемі, о?ушыны? ?абілеті, талабына ?арай ба?дарламасыны? сай болуы. Саба?та жоспардан тыс біраз ?згерістер болуы м?мкін. Б?л ?згерістер жоспар?а еш зиянын тигізбейді, біра? осыны ?стаз білім т?жірибесінде ?олдана отырып, ептілік шеберлігімен ж?мыс жа?дайына енгізуге болады. ?стазды? ?рбір саба?ынан ш?кірт ?анаттанып шы?са, ма?сатты? ж?зеге ас?аны. Саба??а кіріспес б?рын, ?йге берілген тапсырманы тексереміз. Музыкантты т?рбиелеу ?лкен к?ш. Сонды?тан, ?йге берілген тапсырма мен жа?а саба?ты байланыстыруды? ма?ызы ?те зор. Кей жа?дайда о?ушы саба?ты? басында д?рыс ойнамай (?а?ысы, ?олдары д?рыс емес немесе текстен ?ате жіберу) ?стаз к??ілінен шы?пауы м?мкін. М??алімні? ?абылдауы да т?рліше болады, кейде о?ушыны бірден то?татып тастайды, кейде ?ате жерлерін то?татып т?сіндіреді. Б?лай етуге болмайды. Себебі, о?ушы шы?арманы т?гел ойнай алмайтын ауру?а ?шырауы м?мкін. Ал басынан ая?ына дейін то?тамай ойнау о?ушы?а ?ана емес, ?стаз?а да жа?сы. ?стаз ойында б?л шы?армамен ?анша уа?ыт дайындалды?, ?андай д?режеге жеттік, жеке б?лімдермен байланыстыру сезімдері пайда болды ма, я?ни т?сінді ме, шы?арма ?аншалы?ты т?сінікті болды деген сауал туындайды. О?ушы ?шін шы?арманы ?стаз алдында т?гел орындау ?з е?бегін к?рсетуді ?ана емес, ты?даушы алдында ?зін сынау?а да?дыландырады. ?й ж?мысын орындауда о?ушы ноталарды б?ліп-б?ліп жаттайды, ?ате т?старын ?айта-?айта ойнап ?йренеді, ал сыныпта т?гел ойна?аны тиімді. Шы?арманы то?тамастан, толы? ойнату ар?ылы о?ушыны? м?мкіндігін дамытамыз. Бар к?шін салып ойнау барысында шы?арманы? сапасы жа?сарып, о?ушыны? ?зіндік еркі пайда болады. Ал керісінше, то?тап, б?ліп-б?ліп ойнауды о?ушы ?зін сенімсіз сезінеді.
О?ушы орында?ан шы?арманы т?гел ты?дап бол?ан со?, ?стаз ?йге берілген тапсырмадан ?андай ?ортынды шы?ар?андарын айту керек. Содан со? шы?арма м?тініндегі ?ате жіберген жерлерін ?алпына келтіріп, т?зету ?ажет. Б?дан ?рі осы шы?армамен ж?мыс жасаймыз: о?ушы?а ы??айлы орындау жолын ?арастырып, штрихын, аппликатурасын, д?рыс т?сінбеген т?старын т?сіндіреміз. О?ушы ?атесін т?земей сол к?йінде орындай берсе, оны басынан ая?ына дейін ты?дауды? ?ажеті жо?. Б?л жа?дайда орындаушыны то?татып, о?ан ?айта т?сіндіріп, та?ы да орындатамыз. Егер о?ушы ?йге берілген тапсырмадан ?ортынды шы?арар болса, онда шы?арманы? ?алай орындау керектігін т?сіндіреміз. Я?ни саба?та шы?арманы ты?дамай, тек ?алай дайындалу керектігін ?йретеміз.
К?птеген жа?дайда айтыл?ан ?ателіктер о?ушыны? ойында са?талмай, іс ж?зінде оларды т?зей алмай ?алуы м?мкін.?стазыны? айт?анын істеймін деп, орындау м?нерін жойып та алады. Сонды?тан о?ушыны? назарын б?лмей ая?ына дейін ойнауына м?мкіндік берген ж?н, тіпті б?лгі? келген жа?дайда да шыдап ты?дау абзал. Шы?арманы ?стазды? ойнап к?рсетуі о?ушы?а к?п к?мегін тигізеді. ?стаз?а шы?арманы т?гел ойнау міндетті емес, тек ?иынды? келтіретін, т?сініксіз жерлерін к?рсету жеткілікті. Шы?арма вариациясыны? аппликатурасын, ?демі орындау фразаларын ойнап к?рсетуді? к?мегі ?те зор. ?стазды? шы?арманы орындауы, к?сіби де?гейде болуы тиіс. О?ушыны домбырада ойнау?а ?йрете отырып, оны музыкалы? т?сінігін тере?детіп, терминологиямен таныстыу ?ажет. О?ушы сольфеджио, музыка ?дебиеті, теория саба?тарынан ал?ан білімдерін маманды??а байланысты саба?тарда пайдалана білуі керек. Білімді музыкантты т?рбиелеудегі ма?сат маманды??а баулу саба?тарыны? мазм?нын ??ындырып, музыкалы? саба?тарды жа?сы ?ткізу. Шы?арма туралы т?сінік беруде музыкалы? теориялар мен терминдерді к?бірек ?олдан?ан д?рыс. Саба?ты? жа?сы ?туі к?біне ?стаз шы?армашылы?ына байланысты. ?рине, шы?армашылы? ?рбір адамда бола бермейтін таби?и дарын. ?з ?мірін ?стазды??а арна?ан жас ?стаздар мен музыканттар, орысты? ата?ты композиторы П.И.Чайковскийді? шы?армашылы??а байланысты мына с?зін білгені абзал: «Шабыт-ол сондай б?лім, я?ни жал?аулы?ты ?натпайды. Ол ?зіне талап ?ой?ан адамда болады». Сонды?тан, жетістікті? талант пен е?бекті? ар?асында келетінін ескеріп, бой?а берілген дарынды шы?дап, жетілдіріп отыру ?ажет. Б?л о? н?тижеге жетелейді.
Просмотр содержимого документа
«__стазды__ саба__ __тк│зуге дайынды__ы»
Орынбекова Нұргүл Мұқатқызы.
Балалар музыка мектебі
Атасу кенті,
Жаңаарқа ауданы
Ұстаздың сабақ өткізуге дайындығы
Музыкалық оқытуда белгілі психикалық қасиеттерді ашу, дамыту бағыттары бойынша жұмысты алдымен ерте сәбилік жастан бастау керек.
Оның қалыптасуына қажетті төмендегі жеке қасиеттерді бірінші сабақтан үйретуге кірісу керек. Олар: ерік күші, зейін, дербестік және ойлау сыншылдығы, берілген тапсырманы орындау дәлдігі, жұмыстағы жүйелілік. Бұл қасиеттер музыкалық және техникалық дағдыны жоспарлы және ырғақты дамытуға ынталандырады. Осының өзі музыкалық аспапта оқытудың негізгі мақсаты болып саналады.
Орындаудағы ширақтық та музыкалық бейнелерді айқын іске асыруға қабілеттілік сияқты орындаушының жалпы дене қимылы мен рухани дамуы тығыз байланыста болады, алайда ешнәрсе жүйелік еңбекті алмастыра алмайды. Психикалық жай күйінің сенімсіздік себебі көбінесе тұрақсыз сипатта болатын пән сабақтарының жеткіліксіздігі салдарымен негізделуі мүмкін. Бұл кездейсоқ сәтсіздіктерге қарсы тұра алмаудан жұмыста табысқа жету сенімінің болмауынан көрінеді. Осыдан сабақтың тұрақты және дұрыс құрылуы орындаушылық дағдыға ие болуға, орнықты жетістік үмітін қамтамасыз ететін маңызды шарт болып табылатыны туралы қортынды жасауға болады.
Сабақ өткізу кезінде мұғалімде әлдебір қиыншылықтар туып қалуы мүмкін, оған төтеп беруге алдын ала дайындық керек. Мамандыққа баулу сабағында мұғалім оқушыға білім берумен қатар ізденіске жетелейді. Сабақ пен ізденіс сәттерінде оқушы мүмкіндіктерін дамытып, музыканы сүюге тәрбиелейді. Әрбір жаңа сабақ өткен сабақпен тығыз байланысты. Ұстаз әр сабаққа жоспар құрмайды, оған жартыжылдық жеке жоспарда жарайды, осының негізінде жеке білім дамиды. Бұл әрине ұстаздың сабаққа дайындалмай келуі керек деген сөз емес. Ол әрбір сабақты байланыстырып, оқушыға сабақты кеңінен, жан-жақты түсіндіріп, қызықты өткізе білуі тиіс.
Ұстаздың мақсаты оқушымен бірлесе жұмыс жасап, оқушыны да, ұстазды да жетістікке жеткізу. Сабаққа дайындық барысында нота дәптерін, одан кейін аппликатурасын қарап, ең жеңіл, ыңғайлы жолын іздестіру керек. Автор туралы түсініктер беріп, атақты домбырашының орындауындағы таспаға жазылған музыканы тыңдаймыз. Бұл арқылы оқушының осы шығармаға деген көзқарасын қалыптастырамыз. Жас ұстазға алдын-ала қиындық келтіретін тұстарын қарап алған жөн. Себебі, соған қатысты тұғырлық жаттығулар беріп, жоспарға белгілеу керек. Сабақ барысында өзгерістер жоспарға бекітіледі, мұндай жағдай ұстаз тарапынан да өзгерістерінің болуын талап етеді. Бұл ұстаздың кәсіби бағытының дұрыс қалыптасуына бағдар береді. Музыка пәнінің мұғалімі музыка саласы бойынша елімізде болып жатқан жаңалықтардан, соңғы жарық көрген кітаптардан, әдістемелік құралдардан хабардар болуы тиіс. Осының бәрі - ұстаздың дайындық жұмысына қажетті элементтер. Сабақ өту көлемі әртүрлі. Көбіне, сабақ өтуіне қарап, ұстаздың жеке жұмыс жасауына, дайындығына, талғамына мінездеме беруге болады. Қандай көлемдегі сабақ болмасын, ұстаз бекітілген оқу жоспарынан ауытқымауы тиіс. Берілген шығармамен жұмыс жасап, оның техникалық дамуына көмектесу оның негізгі жұмысы. Сонымен бірге, түрлі шығармаларды оқытып жаттығулар жасатып, өз бетімен шығарған шығармаларын талдап, басқа да белгілі орындаушының таспаға жазған шығармаларын тыңдату қажет. Сабақты бір ғана бағытта жүргізуге болмайды. Жаңа сабақты жоспарлауда барлық жағдайды назарда ұстау қажет. Музыкант үшін нотаны бірден оқудың үлкен көмегі бар. Ол музыканттың шеберлігін одан әрі дамытып, сауатты ойнауына да септігін тигізеді. Сабақ өткізу кезінде мұғалімде әлдебір қиыншылықтар туып қалуы мүмкін, оған төтеп беруге алдын-ала дайындық керек. Бәрінен бұрып оқушының жеке репертуарын түгелдей қарастырып, жан-жақты ойластыру қажет. Яғни саусақ кестесі, позициясы, редакциясы, көлемі, оқушының қабілеті, талабына қарай бағдарламасының сай болуы. Сабақта жоспардан тыс біраз өзгерістер болуы мүмкін. Бұл өзгерістер жоспарға еш зиянын тигізбейді, бірақ осыны ұстаз білім тәжірибесінде қолдана отырып, ептілік шеберлігімен жұмыс жағдайына енгізуге болады. Ұстаздың әрбір сабағынан шәкірт қанаттанып шықса, мақсаттың жүзеге асқаны. Сабаққа кіріспес бұрын, үйге берілген тапсырманы тексереміз. Музыкантты тәрбиелеу үлкен күш. Сондықтан, үйге берілген тапсырма мен жаңа сабақты байланыстырудың маңызы өте зор. Кей жағдайда оқушы сабақтың басында дұрыс ойнамай (қағысы, қолдары дұрыс емес немесе текстен қате жіберу) ұстаз көңілінен шықпауы мүмкін. Мұғалімнің қабылдауы да түрліше болады, кейде оқушыны бірден тоқтатып тастайды, кейде қате жерлерін тоқтатып түсіндіреді. Бұлай етуге болмайды. Себебі, оқушы шығарманы түгел ойнай алмайтын ауруға ұшырауы мүмкін. Ал басынан аяғына дейін тоқтамай ойнау оқушыға ғана емес, ұстазға да жақсы. Ұстаз ойында бұл шығармамен қанша уақыт дайындалдық, қандай дәрежеге жеттік, жеке бөлімдермен байланыстыру сезімдері пайда болды ма, яғни түсінді ме, шығарма қаншалықты түсінікті болды деген сауал туындайды. Оқушы үшін шығарманы ұстаз алдында түгел орындау өз еңбегін көрсетуді ғана емес, тыңдаушы алдында өзін сынауға дағдыландырады. Үй жұмысын орындауда оқушы ноталарды бөліп-бөліп жаттайды, қате тұстарын қайта-қайта ойнап үйренеді, ал сыныпта түгел ойнағаны тиімді. Шығарманы тоқтамастан, толық ойнату арқылы оқушының мүмкіндігін дамытамыз. Бар күшін салып ойнау барысында шығарманың сапасы жақсарып, оқушының өзіндік еркі пайда болады. Ал керісінше, тоқтап, бөліп-бөліп ойнауды оқушы өзін сенімсіз сезінеді.
Оқушы орындаған шығарманы түгел тыңдап болған соң, ұстаз үйге берілген тапсырмадан қандай қортынды шығарғандарын айту керек. Содан соң шығарма мәтініндегі қате жіберген жерлерін қалпына келтіріп, түзету қажет. Бұдан әрі осы шығармамен жұмыс жасаймыз: оқушыға ыңғайлы орындау жолын қарастырып, штрихын, аппликатурасын, дұрыс түсінбеген тұстарын түсіндіреміз. Оқушы қатесін түземей сол күйінде орындай берсе, оны басынан аяғына дейін тыңдаудың қажеті жоқ. Бұл жағдайда орындаушыны тоқтатып, оған қайта түсіндіріп, тағы да орындатамыз. Егер оқушы үйге берілген тапсырмадан қортынды шығарар болса, онда шығарманың қалай орындау керектігін түсіндіреміз. Яғни сабақта шығарманы тыңдамай, тек қалай дайындалу керектігін үйретеміз.
Көптеген жағдайда айтылған қателіктер оқушының ойында сақталмай, іс жүзінде оларды түзей алмай қалуы мүмкін.Ұстазының айтқанын істеймін деп, орындау мәнерін жойып та алады. Сондықтан оқушының назарын бөлмей аяғына дейін ойнауына мүмкіндік берген жөн, тіпті бөлгің келген жағдайда да шыдап тыңдау абзал. Шығарманы ұстаздың ойнап көрсетуі оқушыға көп көмегін тигізеді. Ұстазға шығарманы түгел ойнау міндетті емес, тек қиындық келтіретін, түсініксіз жерлерін көрсету жеткілікті. Шығарма вариациясының аппликатурасын, әдемі орындау фразаларын ойнап көрсетудің көмегі өте зор. Ұстаздың шығарманы орындауы, кәсіби деңгейде болуы тиіс. Оқушыны домбырада ойнауға үйрете отырып, оны музыкалық түсінігін тереңдетіп, терминологиямен таныстыу қажет. Оқушы сольфеджио, музыка әдебиеті, теория сабақтарынан алған білімдерін мамандыққа байланысты сабақтарда пайдалана білуі керек. Білімді музыкантты тәрбиелеудегі мақсат мамандыққа баулу сабақтарының мазмұнын ұғындырып, музыкалық сабақтарды жақсы өткізу. Шығарма туралы түсінік беруде музыкалық теориялар мен терминдерді көбірек қолданған дұрыс. Сабақтың жақсы өтуі көбіне ұстаз шығармашылығына байланысты. Әрине, шығармашылық әрбір адамда бола бермейтін табиғи дарын. Өз өмірін ұстаздыққа арнаған жас ұстаздар мен музыканттар, орыстың атақты композиторы П.И.Чайковскийдің шығармашылыққа байланысты мына сөзін білгені абзал: «Шабыт-ол сондай бөлім, яғни жалқаулықты ұнатпайды. Ол өзіне талап қойған адамда болады». Сондықтан, жетістіктің талант пен еңбектің арқасында келетінін ескеріп, бойға берілген дарынды шыңдап, жетілдіріп отыру қажет. Бұл оң нәтижеге жетелейді.
