Та?ырыбы: ?уенді тап
Ба?дарламалы? мазм?ны: Балалар?а ?лтты? би ?имылдарын ?йрету, ?ыздарды? ?олыны? пластикасын дамыту. Аспаптарды тембрлік бояуынан ажырату, білу. Жа?а ?лтты? аспаптармен таныстыру. К?йлерді ты?дау?а, тану?а, сипаттама беруге, графикалы? сызы?пен, бояумен бейнелеуге ?йрету. Жатты?у — ?ндерді ыр?а?ына ?арай шапала?тау. Музыкалы? дыбыстарды? т?мендеумен, жо?арлауын есту. ?ндерді ?ндете, интонациалы? таза орындау?а ?йрету. Балаларды ?лтты? музыка?а, шежіреге с?йіспеншілікке т?рбиелеу. Оркестрде ойнау?а деген ?ызы?ушылы??а т?рбиелеу.
Пайдаланатын ??ралдар: ?лтты? аспаптар, к?йшілерді? суреті, аудиотаспада?ы к?йлер, «К?ктем жа?быры» ?ні, дидактикалы? ойындарды? ??ралы, фланелеграф.
Ж?мыс мазм?ны:
-
?уенді — ыр?а?ты? ?имылдар.
Би екеуден: «К?ктем жа?быры» ?ніне.
-
Ты?дау:
Аспаптарды дыбысынан ажырату (металлофон, тайт?я?, сыбыз?ы, асатая?, ксилофон) Оркестрде ойнау: «С?улем-ай», Байділдаев, «До-ре-ми», ??рман?азы «А?са? киік». Жа?а аспаппен таныстыру. ?обыз туралы айту. ?обызшыны? орындауында к?й ты?дау. ??рман?азыны? к?йлерін «Кісен аш?ан», «Сарыар?а» — ты?дау, тану, салыстыру, сипаттама беру, графикалы? к?рсету, ?ай бояу (?ызыл, ?ара) к?йге с?йкес келетінін к?рсету.
-
?уенді — дидактикалы? ойындар:
1) ?н—жатты?у «А?балы?» — 3 т?рлі клавиштерден
бастап айт?ызу ж?не ыр?а?ымен шапала?тау.
2) «?ш ?о?ырау» ?нін айту. ?ай ?о?ырау ойнал?анын есту, фланелеграфта к?рсету;
3) «Біз баспалда??а шы?амыз» — жатты?уды 3 т?рлі клавиштен
бастап айту ж?не ?уен т?мендегенін ?лде жо?арлы?анын естіп айту, ?олмен к?рсету;
4. ?н салу: 1) «Домбыра сазы» И.Н?сіпбаев
2) «Киіз ?й» Т?рсынбаев
3) «Ана тілім арда?ты».
5. Домбыра туралы а?ыз: ?ыздар — «?аза? биі», ?лдар — сада?пен, «??сбегілер» биі.
6. Ойын: Домбыра алу.
?остілділік компоненті: к?ктем- весна, жа?быр- дождь, ?ыс?а- короткий, ?зын- длинный, а?ыз- шежіре.
?йымдастырыл?ан о?у іс-?рекетті? барысы:
Балалар екеуден кіріп «К?ктем жа?быры» ?ніне екеуден билейді. (орынды?тарын отырады).
Саз жетекшісі: С?леметсіздер ме, балалар! Балалар б?гінгі саба?ымыз ерекше. Ерекшелігі бізге к?птеген ?она?тар келіп отыр, сонды?тан біздер келген ?она?тарымыз?а ?н—к?й саба?ымызда не ?йрендік соны? б?рін к?рсетейік. Ой, балалар бізге ?нші балапан ?она??а келіп т?р. ?олында сазды си?ырлы ?оржыны бар екен. ?нші балапан, сені? ?оржыны?да не бар?
Балапан: Балалар, С?леметсіздер ме, мені? ?оржынымда си?ырлы ноталар бар, ?рбір нотаны? тапсырмасы бар, сол тапсырмаларды орындаса?ыздар, сізді сыйлы? к?тіп т?р.
Саз жетекшісі: Ой, рахмет, балапан. Сені? ноталары? бізге ?те ?ажет, балапан сен бізбен бірге ?ал, ?она? бол. Ал, балалар балапанны? ноталарыны? тапсырмаларын орындайы?.
Бірінші нота «до» — артында аспаптарды? суреті т?р. К?не, аспаптарды ты?дайы?. К?п аспаптармен танысты?. Аспаптарды дыбысынан танып, айтайы?. (саз жетекшісі ширманы? артына аспапты к?рсетпей ойнайды, балалар аспаптарды
?нінен табады).
— ?те жа?сы, балалар. Балалар, к?п аспаптарды бірігіп ойна?анды ?алай атайды? Д?рыс, оркестр.
— Ал оркестрді? жетекшісін ?алай атайды? Д?рыс, дерижер. Ендеше біздер оркестр ??рып ойнайы?: халы? ?ні — «С?улем — ай»; Байділдаев ?н: «До-ре-ми»; ??рман?азы «А?са? киік».
Ал, балалар, балапанны? екінші нотасы «ре» — артында ?обызды? суреті т?р.
Ал, б?гін біз жа?а аспаппен танысайы?. ?аза?ты? ?те к?не аспабы — ?обыз немесе ?ыл?обыз. ?обыз а?аштан ойылып жасал?ан, ыс?ышпен ойналатын, ішекті музыкалы? аспап. ?обыз аспабымен ?ор?ыт есімі ты?ыз байланысты. ?ор?ыт атаны — ?обыз атасы деп те атайды. ?обызды ойлап шы?ар?ан ?ор?ыт ата. ?обызды тізеге ?ойып, ыс?ышпен ысып ойнайды. Шежіре бойынша ?ор?ыт д?ниеге келгенде ?атты дауыл т?рды, найза?ай жар?ылдады. Бала д?ниеге келгеннен с?йлей бастайды. «Ерекше ?асиетті болып ?мірге келген, б?рімізді ?ор?ыт?ан» деп есімін «?ор?ыт» ?ояды. Халы? арасында ?ор?ыт ?обыз бен к?йді? атасы саналады. Ол ?зі ойлап тап?ан ?обызбен к?й тартып, ажалды жолатпа?ан екен. ?ор?ытты ба?сыларды? атасы, ?лы сазгер ретінде ?астерлейді. Ол ?обызын тарт?ан кезде жылап жат?ан бала жылауын то?татып, ??стар сайра?анын ?ойып, со??ан жел со?уын то?татып ?обызды ты?дайды екен. ?ор?ыт бірде т?сінде бірнеше адамны? к?р ?азып жат?анын к?реді. ?ор?ыт олардан «кімні? к?рін ?азып жатырсы?дар?» деп с?раса, олар ?ор?ыт ?улиені? моласын ?азып жатырмыз депті. М?ны естіген ?ор?ыт 40 жыл ?лімнен ?ашып, жер бетін кешіп, к?шіп-?онып ж?рген. Біра? оны жылан ша?ып ?лтіреді.
?ызылорда облысында ?ор?ыт?а ескерткіш орнатыл?ан. Пішіні ?ай жа?тан ?араса да, ?обыз?а ??сайды. Т?рт ?обыз ?атар т?р?ан секілді. Жел со??анда, ?обызды? ?ні естіледі. Балалар, бізге б?гін ?она??а ?обызшы келіп т?р. Ол бізге бір к?й орындап береді.
К?й.
Осымен, балалар, біз б?гін ?обызбен ж?не ?ор?ыт атамен танысты?. Балапанны? ?шінші нотасы «ми» — артында «к?й» деген жазуы бар. Балалар ?аза? ?лтты? аспаптарыны? арасында домбыраны? орны ерекше. — Домбыра?а арнайы шы?арыл?ан музыканы ?алай атайды?
— К?йді кім шы?арады? ?андай к?йшілерді білесіз? (??рман?азы, Д?улеткерей, Д.Н?рпейісова, ?ор?ыт) Ал ?азір ??рман?азыны? екі к?йін ты?даймыз. Сіз оларды ты?да?ыздар, сипаттама бері?іздер, не елестетті?іздер соны айты?ыздар. ?андай графикалы? сызы? ж?не бояу с?йкес келеді соны к?рсеті?із. (балалар?а екі т?сті карточкалар ?лестіру).
-
«Кісен аш?ан»(атау, ?андай к??іл к?йі, сызы?, бояу).
-
«Сары ар?а» (атау, ?андай к??іл к?й, не елестейді, сызы?, бояу).
?те жа?сы, балалар. Сонымен, балалар, к?йді кім шы?арады? Д?рыс, к?йші.
Ал, балалар, ?оржыннан шы??ан т?ртінші нота «фа» — артында «балы?, ?о?ырау, баспалда?» — суреттері бар. Ол деген бізді? дидактикала? ойындар ?ой. Ал, еді дидактикала? ойындар ойнап жіберейік.
-
?н—жатты?у«А? балы?» ?ш т?рлі клавиштен бастап айту, ыр?а?ына шапала?тау. Бір — бірлеп шапала?тау. Фланелеграфта к?рсету—?зын дыбыс, ?ыс?а дыбыс.
-
«?ш ?о?ырау» ?нін айту. Фланелеграфта к?рсету: ?ай ?о?ырау ойналды жо?ары, орташа, т?мен дауысты.
-
«Баспалда?» ?уеніні? жо?арылауын, т?мендеуін, суреттен к?рсету — ?уырша? баспалда?ты? жо?арысында немесе т?менінде.
Бесінші нота «соль» — артында?ы тапсырма «?ндер» деп жазыл?ан.
Балалар ?нні? ?уенін композитор шы?арады, с?здерін а?ын шы?арады. Мысалы: «Киіз ?й» ?нін екі кісі шы?арды, с?зін жаз?ан Баянбаев, музыкасын жаз?ан композитор Т?рсынбаев. К?не, «Киіз ?й» ?нін айтып жіберейік.
-
?н: «Киіз ?й».
-
Екінші ?н: «Домбыра сазы» — с?зін жаз?ан Тал?аров, музыкасын жаз?ан И.Н?сіпбаев.
-
?н: «Анатілім арда?ты».
?те жа?сы, балалар. Сонымен ?нді кім шы?арады? (а?ын, композитор). Мен білемін сіздер ?н сал?анды ?те жа?сы к?ресіздер.
Алтыншы нота «ля» — артында домбыраны? суреті салын?ан ж?не «а?ыз» деп жазыл?ан.
Балалар музыкамен адамны?, таби?атты? т?рлі к??іл к?йін бейнелеуге болады. Сазбен жеткізе алма?анды к?ймен, музыкамен жеткізуге болады. Сондай о?и?а туралы бір шежіре са?тал?ан. Шежіре дегеніміз — халы? арасында ке? тара?ан ж?не са?тал?ан а?ыздар, ??гімелер. Сонымен домбыра туралы бір а?ыз ты?дайы?: «Ерте2 ертеде бір хан болыпты. Ол ?те бай болыпты. Оны? ауылдарында халы? ба?ытты ?мір с?ріпті, с?лу ?ыздар мерекелерде к??ілді билер билепті.
«?аза? биі» (?ыздар)
Ханны? жал?ыз ?лы болыпты. Баласы а? аула?анды ?те жа?сы к?ріпті. Бір к?ні ол ?кесіне келіп.
Баласы: ?ке мен а? аулау?а шы?амын, бата?ды Бер.
Хан: Балам к?ктемде а?дар т?лдейді, а? аулау?а шы?па, обал болады.
Саз жетекшісі: Біра? баласы ?кесін ты?дамай, достарымен сапар?а шы?ады.
К?рініс:Би(сада?тармен,??сбегілер аттарда)??рман?азы «Адай»
Хан: Мені? ?лым ?айда? Кім ма?ан мені? ?лым туралы жаман хабар ?келсе, соны? аузына ?ор?асын ??ямын.
К?й «К??іл тол?ыны» (Е?сепов) — бір бала ойнап береді.
Хан: ?шір ?нін! Мені? ?лым ?айтыс бол?ан екен ?ой, ?келі?дер ?ор?асынды (домбыра?а ??яды)».
1 бала: Т?гілсе к?йді? тамшысы,
??мары? досым ?анды ма?
Даланы? к?рі жыршысы,
?асиетті ?ара домбыра.
2 бала. Бабамны? сырын ты?дашы,
К?й болып жеткен мол м?ра.
?аза?ты? жаны сырласы
?асиетті ?ара домбыра.
Саз жетекшісі: К?рді?дер ме, балалар, домбырамен ?уанышты да, ?ай?ыны да ты?даушы?а жеткізуге болады.
Жетінші нота «си» — артында «Ойын» деп жазыл?ан. Ал, ?азір домбырамен ойын ойнап жіберейік, ше?берге отыры?ыздар.
?н: Домбыраны? ??ла?ын,
М?нерімен б?радым.
Ал достарым ты?дасын
?нге ?осып жырласын.
(Бір бала ортада домбырада «ойнап» отырады, балалар еркем—ай ?ніні? музыкасына домбыра туралы ?н айтып, ?ыздар отырып билеп, ер балалар «домбыра» ойна?андай ?имылдар жасап отырады. Содан кейін ортада?ы бала т?рып ше?берді? ішінде музыкамен ж?гіреді. Музыка то?та?анда, екі баланы? ортасына домбыраны к?теріп т?рады, екі бала ше?берді ?арама—?арсы айналып шы?ып, домбыраны тезірек алу керек. Кім бірінші алады, сол орта?а отырады. Ойын ?айтадан басталады).
Саз жетекшісі: Сонымен, балалар, біз б?гін «?н, к?й, шежіре» деген т?сініктермен танысты?. ?нші балапан, сені? тапсырмалары?а к?п — к?п рахмет біз б?рін д?рыс орындады?,
