4. Біліп ал: Суретші Е.Сидоркин жайлы өмірбаяндық дерек.
Сабақтың барысы
Өткен сабақты сұрау:
1.Гобелен деген не?
2.Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінде түйе малы қандай қызмет атқарды?
3.Ертедегі аңшылар таңбалы таста нені бейнелеген?
4.Суретші Бапановтардың гобеленіндегі суреттер қандай мағына береді?
5.Түйе малына арналған қандай аңыз- күйлерді білесің?
Жаңа сабақ: Қазақ батырларының өнердегі көркемдік бейнесі.
Жыр, күй, сурет өнеріндегі батырлардың көркемдік образы жайлы әңгімелеу.
Бүгінгі сабақтың тақырыбы өнердегі көркемдік бейнелерді айқындауға арналған. Көптеген өнер туындыларының негізгі мазмұны көркемдік бейнелер арқылы көрініс табады. Әсіресе батырлар бейнесі қазақ мәдениетінде үлкен мазмұнға ие болған. Батырлар туған жердің қорғаны, ерлік пен қайсарлықтың символы іспетті. Қазақ батырлары мыңдаған жылдар бойы ұлан-байтақ туған атамекенімізді жаудан қорғап, халықтың жауынгерлік рухын асқақтатқан еліміздің мақтанышы болып қала бермек. Батырлардың көркемдік бейнесі әртүрлі өнер туындыларында жан-жақты көрініс тапты. Қазақ жырларының негізгі мазмұны–батырлар бейнесін сомдау.
Жыраулар ұзақ жырлар арқылы батырлардың ерлік істері мен олардың қан майдандағы ержүректілігін мадақтап жырлайтын болған.
Ал, күйші өзінің күйінде батырдың бүкіл болмыс-бітімін 2-3 минуттан тұратын шығармасына сыйғыза білді. Күй бір ғана образды немесе бір ғана көңіл күйді көрсете алады. Мысалы:«Көрұғлы»күйі батырдың ержүректілігін бейнелесе,«Төремұрат»және«Қарасай»күйлерінде қан майдандағы шайқасты көрсеткендей. Ал,«Сарыарқа»күйі көз алдымызға мыңдаған аттың дүбірін елестеткендей әсер қалдырады.
Сол сияқты суретшілер де бір ғана бейнені немесе бір ғана оқиғаны бейнелеуге тырысады. Яғни күй мен сурет нақты бір ғана бейнені сомдайды. Бұл арқылы қазақ күйлері мен суреттің ұқсастығын аңғара аламыз.
Батырлар бейнесі Евгений Сидоркиннің шығармасында да кеңінен орын алған.Суретші эпостық жырлардағы батырлар бейнесін сомдайды. Сидоркин өзінің суреттерінде батырлардың жаумен шайқасын, аттың шабысын, үркіп ұшқан құстарды бейнелей келе, асқан жауынгерлік рухты көрсете білді. Барлық образдар қимыл үстінде болғанымен, бір сәтке тына қалғандай әсер қалдырады. Суретшінің мұндай нәтижеге жетуі оның гравюра техникасын шеберлікпен қолдана білуінде. Ең басты гравюрада батырдың образы сомдалған. Суретші батырлар мен жауынгерлердің шайқас алдындағы көңіл күйі мен ішкі жан тебіренісін, оның қимыл-қозғалысын бейнелеуге талпынады.
2.Музыка тыңдау:«Мұрагер»фольклорлық ансамблінің орындауында Дәулеткерейдің күйі«Көрұғлы». Дәулеткерей бұл күйінде батырдың өжет әрі қайсар мінезін бейнелегендей әсер қалдырады. Күйді тыңдай отырып, хас батырдың рухы мен қайратын көруге болады. Қазір осы күйді тыңдап көрейік.
Дәулеткерейдің « Көрұғлы » күйі мен Евгений Сидоркиннің « Батыр » атты суретін салыстыра отырып өз ойларыңды, алған әсерлеріңді айтып көріңдерші. (сұрап талдау жасаймын)
Ал « Қарасай » күйін тыңдағанда қан майдандағы ұлы шайқас көз алдыңа келгендей әсерде боласың. Күйде батырдың өзі емес, оның жаумен күресі көбірек бейнеленген. Бұл шығарма шайқас үстіндегі талас-тартыс, бір-біріне беріспей жатқан арпалыс, аттың дүбірі мен қиян кескі қырғын, жанталас сияқты көңіл күйді білдіреді. Енді осы күйді тыңдап көрейікші.
Сол сияқты « Қарасай » күйі мен Е. Сидоркиннің « Жекпе-жек » деп аталатын суретін салыстырып көрейік. (тартыс пен шайқастағы батырлардың жаужүрек рухын көрсете білу. )
Ән орындау: М. Шаханов
«Рух пен тіл»
Табиғаттың өзгермейтін заңына бұр бетіңді,
Қай кезде де туған тілің туған анаң секілді.
Бабалардың арманы бар мына қызыл гүлдерде,
Олар елін, тілін қорғап жанын қиған бұл жерде.
Қайырмасы:
Ұлтсыздану заманында,
Тілің нарық табанында,
Көнбістік бар қадамыңда,
Рухыңды басып кетті қарын.
Тіліңді жоғалтсаң,
Діліңді жоғалтсаң,
Жоғалтасың2бәрін.
Біліп ал! Евгений Сидоркин (1930-1982) график суретші. Қазақстанның халық суретшісі. Суретшінің басты бағыты литография линогравюра. Е. Сидоркинің көптеген жұмыстары кітаптарды суретпен безендіруге арналған. Суреттерінің тақырыбы:«Қазақ халық ертегілері»,«Көңілді алдампаздар»,«Қазақ эпосы»,«Қазақ халық ойындары»,«Сәкен Сейфуллинді оқығанда»,«Абай жолы»т.б.
Түсініп ал!
Графика -тушьпен немесе карындашпен салған сурет өнерінің түрі. Суретті салуда бір немесе екі түсті ғана пайдаланады.
Гравюра- графиканың бір түрі. Сурет кескінін ағаш, линолеум, тас немесе металдан ойып, оны қағазға басып салу арқылы жасалатын сурет түрі.
Литография - үгітілмелі жұмсақ тасқа сурет кескінін қашап салып, қағазға басып шығаратын сурет түрі.
Линогравюра - линолеумде сурет кескінін ойып, қағазға басып шығаратын сурет түрі.
Сабақты қорытып, пысықтау:
Таңбалы тастардағы суреттерді графика түріне жатқызуға бола ма?
Күйші батырлар бейнесін өз шығармаларында қалай бейнелейді?
