Дамытушылы? м?ні: О?ушыларды? ?н - к?йлерді ты?дай ар?ылы ?уендік сезімталды?ын арттыру, есте са?тау, ?иялдау, ойлау ?абілеттерін дамыту
Саба? т?рі: Лекция саба?ы
?дісі: ??гімелеу, ты?дау, талдау, ?н айту
К?рнекілігі: Электронды? о?улы?
П?наралы? байланыс: Бейнелеу, ?дебиет
Саба? барысы:
І. ?ызы?ушылы?ын ояту.
1.?ндетіп амандасу
2. Психологиялы? тренинг
К?й тартамыз к?мбірлі
?н айтамыз к??ілді
Би билейміз ыр?а?ты
Біз бастаймыз саба?ты.
3.Ой ?оз?ау Та?тада?ы сурет бойынша ??гіме ??растыру. (Жайлау таби?атыны? суреті )
ІІ. Ма?ынаны тану.
1. ?аза?ты? ке? даласы, жазы? жайлауы талай а?ындар мен сал-серілерге, ?ншілер мен к?йшілерге ?н болып а?ылып, жыр болып т?гілген. Сары ар?а, Сары жайлау, Сары дала деп ту?ан жер мен атамекенге те?еу айтып тол?аумен бол?ан. А?ын Ж?мекен Н?жімеденов шертпе к?йді? шебері ата?ты Т?ттімбет к?йшіні? «Сарыжайлау» к?йін ты?дап отырып жыр жолдарын т?гілте ж?неледі:
К?й с?йледі – тынды б?рі,
Со?ты те?із к?лкіп жар?а.
Жапыра?ты? сыбдырлары,
Араласты тол?ындар?а.
Жата кетті бар д?ние,
Иегін с?йеп домбыра?а.
И?, к?й сазын а?ын с?лу с?збен ?рнектейді. Сары даланы сазбен тербеген Т?ттімбетті? к?йі шертілгенде жер д?ние, тіршілік тына ?алып к?йшіні ты?да?андай ?сер ?алдырады. Т?ттімбетті? ата?ы б?кіл ?аза? хал?ына жайыл?ан кез болатын. Ол ел аралап алыс сапарларда к?п ж?реді. Бірде Т?ттімбет елін, жерін са?ынып ?айтып келе жат?ан сапарында бір ауылда айтысып жат?ан екі а?ынны? ?стінен т?седі. Сонда а?ынны? бірі т?рып: «Б?л д?ниеде не ?лмейді» дегенде, екіншісі: «?лмейтін тау, су, ай, к?н, жер»,-дейді. Екінші а?ынны? жауабына риза болма?ан Т?ттімбет с?з с?райды. Сонда Т?ттімбет: «Жа?сыны? аты ?лмейді, ?алымны? хаты ?лмейді», - деген екен. Айтысып отыр?ан а?ынны? екеуі бірдей т?рып Т?ттімбетті? ?олын алады. Екі а?ын келген жолаушыны? Т?ттімбет екенін білгеннен кейін біраз аялдап ?она? болып кетуін с?райды. Сонда Т?ттімбет: «Елден ?зап шы??аныма к?п болып еді. Елім мен жерімді а?сап са?ынып келем. Мені жолымнан ?алдырма?ыздар», - деп р??сат с?рап к?п аялдамай жол ж?ріп кетеді. Т?ттімбет к?п кідірмей ?з еліне де жетеді. Бір т?бені? басына шы?ып, ?олына домбырасын алып ?зіні? Малайсары жайлауына арнап к?й шы?арады. Ол к?й «Сарыжайлау» деген атпен ел арасына таралып кетеді. А?ын Ж?мекен Н?жімеденов ?зіні? «Сарыжайлау» атты ?ле?інде к?йді с?збен ?рнектеп, жыр жолдарын жал?ай т?седі: Жайлау – сары, жал?ын г?лі,
Сары даламен сы?сып а?ты.
К?ле?кені? сал?ынды?ы,
Жылылы?ы к?ншуа?ты?;
Жапыра?ты? сар?ай?аны,
К?згі ??сты? сайра?аны
Жыл?ышы ?ні шал?айда?ы,
?йде ?азан ?айна?аны,
?осылды да б?рі,б?рі,
Исі, т?сі к?йге сі?ген,
Жыр жолы да а?ылады,
К?й секілді ?йлесіммен.
К?й ты?дайы?:
??рман?азы атында?ы ?лт аспаптар оркестріні? орындауында
Біліп ал!
Т?ттімбет ?азан?ап?лы – (1815-1862) к?йші-композитор. ?ара?анды облысы, Егінді б?ла? ауданында д?ниеге келген. Ар?а ??іріндегі шертпе к?й мектебіні? негізін ?алаушы. Ал?аш?ы домбыра тартуды ?кесі ?азан?апты? інісі ?лиден ?йренеді. Анасы А?б?пе де ?нерге жастайынан баулып ?сіреді. Т?ттімбетті? 40-тан астам к?йлері бар. «?осбасар», «Сары жайлау», «К?кейкесті», «Сыл?ылда?», «Бес т?ре» т.б. к?птеген к?йлері ел арасына ке?інен тарал?ан.
Білесі? бе?
19 Ж?мекен Н?жімеденов – (1935-1983) а?ын. Атырау облысы, ??рман?азы ауданы, ?ошала? аулында д?ниеге келген. Ал?аш?ы ?ле?дер жина?ы 1961 жылдан бастап жары? к?ре баста?ан. К?птеген ?ле?, поэма, роман, повестерді? авторы. Шы?армалары шет ел халы?тарыны? тілдеріне аударыл?ан. А?ынны? «Сарыар?а», «Сарыжайлау», «?ызыл ?айы?» сынды ?ле?дері, Д?улеткерей, ??рман?азы, Дина сынды к?йші-композиторларды? шы?армаларына арнал?ан «К?й кітабы» атты ?ле?дер жина?ы бар.
Шы?армашылы? тапсырма: К?йді ты?дай отырып сурет салу
Просмотр содержимого документа
«Сары даланы сазбен тербеткен »
Сабақтың тақырыбы: Сара даланы сазбен тербеткен
Сабақтың мақсаты: Сара даланы сазбен тербеткен Тәттімбет туралы мағлумат беру.
Білімділік: Шертпе күйдің шебері Тәттімбеттің шығармашылығы жайлы әңгімелеу, шығармаларын тыңдау. Күйдің тарихымен түрлері мен таныстыру Өз халқының күйшілерін тану. Өнер адамдарына деген құрмет сезімдерін туғызу
Тәрбиелік мәні: Өнерді құрметтеуге, өзін - өзі ұстауға, адамгершілікке, өнерді бағалай білуге тәрбиелеу.
Дамытушылық мәні: Оқушылардың ән - күйлерді тыңдай арқылы әуендік сезімталдығын арттыру, есте сақтау, қиялдау, ойлау қабілеттерін дамыту
Сабақ түрі: Лекция сабағы
Әдісі: Әңгімелеу,тыңдау, талдау, ән айту
Көрнекілігі: Электрондық оқулық
Пәнаралық байланыс: Бейнелеу, әдебиет
Сабақ барысы:
І. Қызығушылығын ояту.
1.Әндетіп амандасу
2. Психологиялық тренинг
Күй тартамыз күмбірлі
Ән айтамыз көңілді
Би билейміз ырғақты
Біз бастаймыз сабақты.
3.Ой қозғау Тақтадағы сурет бойынша әңгіме құрастыру. (Жайлау табиғатының суреті )
ІІ. Мағынаны тану.
1. Қазақтың кең даласы, жазық жайлауы талай ақындар мен сал-серілерге, әншілер мен күйшілерге ән болып ағылып, жыр болып төгілген. Сары арқа, Сары жайлау, Сары дала деп туған жер мен атамекенге теңеу айтып толғаумен болған. Ақын Жұмекен Нәжімеденов шертпе күйдің шебері атақты Тәттімбет күйшінің «Сарыжайлау» күйін тыңдап отырып жыр жолдарын төгілте жөнеледі:
Күй сөйледі – тынды бәрі,
Соқты теңіз көлкіп жарға.
Жапырақтың сыбдырлары,
Араласты толқындарға.
Жата кетті бар дүние,
Иегін сүйеп домбыраға...
Иә, күй сазын ақын сұлу сөзбен өрнектейді. Сары даланы сазбен тербеген Тәттімбеттің күйі шертілгенде жер дүние, тіршілік тына қалып күйшіні тыңдағандай әсер қалдырады. Тәттімбеттің атағы бүкіл қазақ халқына жайылған кез болатын. Ол ел аралап алыс сапарларда көп жүреді. Бірде Тәттімбет елін, жерін сағынып қайтып келе жатқан сапарында бір ауылда айтысып жатқан екі ақынның үстінен түседі. Сонда ақынның бірі тұрып: «Бұл дүниеде не өлмейді» дегенде, екіншісі: «өлмейтін тау, су, ай, күн, жер»,-дейді. Екінші ақынның жауабына риза болмаған Тәттімбет сөз сұрайды. Сонда Тәттімбет: «Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді», - деген екен. Айтысып отырған ақынның екеуі бірдей тұрып Тәттімбеттің қолын алады. Екі ақын келген жолаушының Тәттімбет екенін білгеннен кейін біраз аялдап қонақ болып кетуін сұрайды. Сонда Тәттімбет: «Елден ұзап шыққаныма көп болып еді. Елім мен жерімді аңсап сағынып келем. Мені жолымнан қалдырмаңыздар», - деп рұқсат сұрап көп аялдамай жол жүріп кетеді. Тәттімбет көп кідірмей өз еліне де жетеді. Бір төбенің басына шығып, қолына домбырасын алып өзінің Малайсары жайлауына арнап күй шығарады. Ол күй «Сарыжайлау» деген атпен ел арасына таралып кетеді. Ақын Жұмекен Нәжімеденов өзінің «Сарыжайлау» атты өлеңінде күйді сөзбен өрнектеп, жыр жолдарын жалғай түседі: Жайлау – сары, жалқын гүлі,
Сары даламен сыңсып ақты.
Көлеңкенің салқындығы,
Жылылығы күншуақтың;
Жапырақтың сарғайғаны,
Күзгі құстың сайрағаны
Жылқышы әні шалғайдағы,
Үйде қазан қайнағаны,
Қосылды да бәрі,бәрі,
Исі, түсі күйге сіңген,
Жыр жолы да ағылады,
Күй секілді үйлесіммен...
Күй тыңдайық:
Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрінің орындауында
Біліп ал!
Тәттімбет Қазанғапұлы – (1815-1862) күйші-композитор. Қарағанды облысы, Егінді бұлақ ауданында дүниеге келген. Арқа өңіріндегі шертпе күй мектебінің негізін қалаушы. Алғашқы домбыра тартуды әкесі Қазанғаптың інісі Әлиден үйренеді. Анасы Ақбөпе де өнерге жастайынан баулып өсіреді. Тәттімбеттің 40-тан астам күйлері бар. «Қосбасар», «Сары жайлау», «Көкейкесті», «Сылқылдақ», «Бес төре» т.б. көптеген күйлері ел арасына кеңінен таралған.
Білесің бе?
19 Жұмекен Нәжімеденов – (1935-1983) ақын. Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Қошалақ аулында дүниеге келген. Алғашқы өлеңдер жинағы 1961 жылдан бастап жарық көре бастаған. Көптеген өлең, поэма, роман, повестердің авторы. Шығармалары шет ел халықтарының тілдеріне аударылған. Ақынның «Сарыарқа», «Сарыжайлау», «Қызыл қайың» сынды өлеңдері, Дәулеткерей, Құрманғазы, Дина сынды күйші-композиторлардың шығармаларына арналған «Күй кітабы» атты өлеңдер жинағы бар.
Шығармашылық тапсырма: Күйді тыңдай отырып сурет салу
Дауыс жаттығуларын орындау
Ән айтайық: Н.Тілендиев «Саржайлау» әнін үйрену.
- Әнді үнтаспадан тыңдату.
- Әннің мазмұнын талдау, характерін анықтау.
- Әнді хормен үйрету.
- Әнді топқа бөліп айтқызу.
- Кейін жеке оқушыларға орындату.
- Әнді аспаппен үйреніп болған соң минусовкамен орындатамын
ІІІ.Ой толғаныс.
Сұрақтар:
1. Тәттімбеттің «Сарыжайлау» күйі дүниеге қалай келді?
2. Тәттімбеттің басқа да қандай күйлерін білесің?
3. Не себепті Тәттімбеттің күйі «Сарыжайлау» деген атпен танымал болды?
4. Ақын Ж.Нәжімеденов Тәтімбеттің «Сарыжайлау» күйін қалайша өлең жолдарымен өрнектейді?
