Открытый урок "Біржан сал мен ?ызды? айтысы"

Саба?ты? та?ырыбы: ?ыс?а ?а?ыспа айтыс. Біржан сал мен ?ызды? айтысы. Жеті буынды? ?ле? ??ру.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: айтысты? жа?а т?рімен танысу.

Дамыту: домбырада к?й орындау шеберліктерін шы?дау.

Т?рбиелік: айтыс ?ле?деріні? м?нін тере?інен ашу.

Саба?ты? т?рі: жа?а саба?.

К?рнекілігі: домбыра, интерактивті та?та

Саба?ты? барысы:

?йымдастыру кезе?і.
?ткен та?ырыпты ?айталау. «Еске т?сірейік!». ?айталау?а арнал?ан с?ра?тар:

а/ Айтыс дегеніміз не?

А?ындар ?з туындыларын ?андай аспапта орында?ан?

А?ындарды? же?імпазын кімдер аны?та?ан?

?айым айтыс дегеніміз не?

?айым айтысты? ерекшелігі неде?

?айым айтыспен кімдер айтыс?ан?

Т?ре айтыс дегеніміз не?

С?ре айтыспен кімдер айтыс?ан?

б/ «Ой ша?ыру» Айтыс т?рлері

Жа?а саба?. М??алім с?зі: А?ындарды? ая? астынан бір-бірімен сын-сы?а? ретінде ?т?ыр жауаптасуын ?а?ыспа айтыс дейміз. ?а?ыспа айтыс а?ындардан тап?ырлы? пен шапша? ойлауды талап етеді. Сонды?тан а?ынны? ойы ?ш?ыр, тілі ж?йрік болуы ?ажет.

Біржан сал ?ожа??л?лы – тек ?ана а?ын емес, ?нші ?рі халы? композиторы. Оны? «Теміртас», «Жанбота», «Адас?а?», «Жонып алды» сия?ты к?птеген ?ндері бар. Біржанны? Сарамен айтысы ?аза? даласында аты а?ыз?а айнал?ан айтыстарды? бірі болды.

Біржан сал жолаушылап бір кедей адамны? ?йіне кездеседі. Сол ?йді? ?ызы ?аты?сыз ?ара к?же ??йып берсе, Біржан ернін ?ана тигізіп ?айтарады.

Сонда ?ыз: -Байларды? жейтін асы - жая мен жал,

Шы?ады на? кедейден осындай сал.

?ыс ая?ы шаруа?а ?иын болды,

К?жеге кекіреймей ерні?ді мал! – деген екен.

Сонда Біржан: - Атан?ам а?ынды?пен Біржан сері,

Серіні? к?нде думан ж?рген жері.

?арындасым, а?а?а с?зі? ?тті

К?же?ді басып-басып ?кел бері, - деген екен.

Д?птермен ж?мыс. «?а?ыспа айтыс» ережесін д?птерге жазу.

?а?ыспа айтыс – а?ындарды? ая? астынан бір-бірімен сын-сы?а?пен ?т?ыр жауаптасуы.

Біржан сал мен ?ызды? айтысын домбырамен о?ушыларды? орындауы.
Жеті буынды? ?ле? ??рау. М??алімні? с?з: ?аза?ты? к?неден келе жат?ан к?птеген халы? жырлары бар. Олар: «Алпамыс», «?обыланды», «Ер Тар?ын», «?ыз Жібек» т.б. Сонымен бірге, Асан ?ай?ы, ?азту?ан, Доспамбет, А?тамберді, Б?хар жырау, Махамбет сынды а?ын-жыраулар ?мір с?рген. Халы? жырлары мен а?ын-жырауларды? терме-тол?ауларыны? барлы?ы 7-8 буынды? ?ле?дерге ??рал?ан. Жеті буынды? ?ле? ??рау ?шін еді, деді, болды с?здерін ?олданамыз. Ол ?шін ?й?астыр?ан бес буынды ?ле?імізге ма?ынасына сай етіп аты атал?ан с?здерді тіркейміз.
?ане, жас а?ыным, жеті буынды ?ле? ??рап к?релік!

К??ілім ашы?

Т?р?ан ?й лашы?

?аладан ?ашы? еді

Сонда да ?ашы?

?лкендеу бала

Киімі алаболды

Ж?ргені дала

Т?р?аны ?ала

А?ашта алма

?олы?ды салма деді

?ала?а барма

Досы?нан ?алма

Домбыра ойнау. ??рман?азыны? «Балбырауын» к?йіні? бастап?ы буыны.
Саба?ты ?ортындылау. Суреттер ар?ылы ?ортындылау. Б?гінгі саба?та не білдік? Не ?йрендік?
?йге тапсырма: «Бала» с?зіне ?й?ас ??рау.

«Біржан мен ?ызды? айтысын»айтыс ?уеніне салып орындау.

??рман?азыны? «Балбырауын» к?йіні? бастап?ы буындарын жаттау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Открытый урок "Біржан сал мен ?ызды? айтысы" »

Сабақтың тақырыбы: Қысқа қағыспа айтыс. Біржан сал мен қыздың айтысы. Жеті буындық өлең құру.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: айтыстың жаңа түрімен танысу.

Дамыту: домбырада күй орындау шеберліктерін шыңдау.

Тәрбиелік: айтыс өлеңдерінің мәнін тереңінен ашу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: домбыра, интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.
Өткен тақырыпты қайталау. «Еске түсірейік!». Қайталауға арналған сұрақтар:

а/ Айтыс дегеніміз не?

Ақындар өз туындыларын қандай аспапта орындаған?

Ақындардың жеңімпазын кімдер анықтаған?

Қайым айтыс дегеніміз не?

Қайым айтыстың ерекшелігі неде?

Қайым айтыспен кімдер айтысқан?

Түре айтыс дегеніміз не?

Сүре айтыспен кімдер айтысқан?

б/ «Ой шақыру» Айтыс түрлері.

Айтыс түрлері

Жаңа сабақ. Мұғалім сөзі: Ақындардың аяқ астынан бір-бірімен сын-сықақ ретінде ұтқыр жауаптасуын қағыспа айтыс дейміз. Қағыспа айтыс ақындардан тапқырлық пен шапшаң ойлауды талап етеді. Сондықтан ақынның ойы ұшқыр, тілі жүйрік болуы қажет.

Біржан сал Қожағұлұлы – тек қана ақын емес, әнші әрі халық композиторы. Оның «Теміртас», «Жанбота», «Адасқақ», «Жонып алды» сияқты көптеген әндері бар. Біржанның Сарамен айтысы қазақ даласында аты аңызға айналған айтыстардың бірі болды.

Біржан сал жолаушылап бір кедей адамның үйіне кездеседі. Сол үйдің қызы қатықсыз қара көже құйып берсе, Біржан ернін ғана тигізіп қайтарады.

Сонда қыз: -Байлардың жейтін асы - жая мен жал,

Шығады нақ кедейден осындай сал.

Қыс аяғы шаруаға қиын болды,

Көжеге кекіреймей ерніңді мал! – деген екен.

Сонда Біржан: - Атанғам ақындықпен Біржан сері,

Серінің күнде думан жүрген жері.

Қарындасым, ағаңа сөзің өтті

Көжеңді басып-басып әкел бері, - деген екен.

Дәптермен жұмыс. «Қағыспа айтыс» ережесін дәптерге жазу.

Қағыспа айтыс – ақындардың аяқ астынан бір-бірімен сын-сықақпен ұтқыр жауаптасуы.

Біржан сал мен қыздың айтысын домбырамен оқушылардың орындауы.

Жеті буындық өлең құрау. Мұғалімнің сөз: Қазақтың көнеден келе жатқан көптеген халық жырлары бар. Олар: «Алпамыс», «Қобыланды», «Ер Тарғын», «Қыз Жібек» т.б. Сонымен бірге, Асан Қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Ақтамберді, Бұхар жырау, Махамбет сынды ақын-жыраулар өмір сүрген. Халық жырлары мен ақын-жыраулардың терме-толғауларының барлығы 7-8 буындық өлеңдерге құралған. Жеті буындық өлең құрау үшін еді, деді, болды сөздерін қолданамыз. Ол үшін ұйқастырған бес буынды өлеңімізге мағынасына сай етіп аты аталған сөздерді тіркейміз.

Қане, жас ақыным, жеті буынды өлең құрап көрелік!

Көңілім ашық

Тұрған үй лашық

Қаладан қашық еді

Сонда да ғашық

Үлкендеу бала

Киімі ала болды

Жүргені дала

Тұрғаны қала

Ағашта алма

Қолыңды салма деді

Қалаға барма

Досыңнан қалма

Домбыра ойнау. Құрманғазының «Балбырауын» күйінің бастапқы буыны.

Сабақты қортындылау. Суреттер арқылы қортындылау. Бүгінгі сабақта не білдік? Не үйрендік?
Үйге тапсырма: «Бала» сөзіне ұйқас құрау.

«Біржан мен қыздың айтысын» айтыс әуеніне салып орындау.

Құрманғазының «Балбырауын» күйінің бастапқы буындарын жаттау.

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы: Құлыншақ ақын мен Майлықожаның айтысы. 3-сабақ.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ақындардың сөз саптау үлгісін үйрену..

Дамыту: домбырада күй орындау шеберліктерін шыңдау.

Тәрбиелік: айтыс өлеңдерінің мәнін тереңінен ашу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: домбыра.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі.

II Үй тапсырмасын сұрау:-Қағыспа айтыс дегеніміз не?

–Не себепті қыз Біржанмен айтыса бастады?
–Біржан сал табан астында қандай жауап қайтарады?
–Айтыс сөздерінен ұйқас сөздерді тап

III Жаңа сабақ. Мұғалім сөзі:

1. Құлыншақ ақын мен Майлықожаның айтысы жайлы әңгімелеу.

2.Екі ақынның туып өскен жері.

3.Айтысты «Еркем-ай» әніне салып орындау.

IV Дәптермен жұмыс.Айтыс сөзін дәптерге жазу.

V Домбыра ойнау. «Балбырауын күйін әрі қарай үйрену.

VI Сабақты қортынбылау. Сұрақ жауап арқылы..

- Құлыншақ ақын мен Майлықожаның айтысы айтыстың қандай түріне жатады?

- Құлыншақ ақын Майлыға қандай мін тақты?

- Майлықожа жауап қайтара алды ма? VII.Тапсырма: 1.«Балбырауын күйінің үйренген буындарын қайталау.

2. Құлыншақ ақын мен Майлықожаның айтысын «Еркем-ай» әуеніне салып орындау.

VIII. Бағалпу.

Сабақтың тақырыбы: Он бір буындық өлең. 4-сабақ.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Он бір буындық өлең құрап үйрену.

Дамыту: домбырада күй орындау шеберліктерін шыңдау.

Тәрбиелік: айтыс өлеңдерінің мәні мен маңызын меңгеру.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: домбыра.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі.

II Үй тапсырмасын сұрау:-Қағыспа айтыс дегеніміз не?

-Құлыншақ ақын мен Майлықожаның айтысы айтыстың қандай түріне жатады?

- Құлыншақ ақын Майлықожаға қандай мін тақты?

- Майлықожа жауап қайтара алдыма?

III Жаңа сабақ. Балалар, бүгін жаңа сабақта он бір буындық өлең құрап үйренеміз. Айтыс ақындардың өлең үлгілері көбіне-көп он бір буыннан құралады.Он бір буындық өлеңнің әрбір тармағы белгілі бір ойды білдіріп, толық мазмұнды құрайды. Он бір буындық өлең түрін қазақтар қара өлең деп атайды.Он бір буындық өлең құрау үшін жеті буындық өлеңдегі ұйқас сөздердің алдына мағынасына сай етіп төрт буындық сөз тіркейміз. Төрт буындық сөз бір немесе екі сөзден тұруы қажет.

Қане балалар, он бір буындық өлең құрауға көшелік!

Үлкендеу Ғазиз деген бала болды,

Киімі үстіндегі ала болды,

Жүргені ол баланың дала болды,

Тұрғаны әп-әдемі қала болды.

Көңілім жадыраған ашық еді,

Тұрған үй даладағы лашық еді,

Қаладан салған лашық қашық еді,

Сондада да жүрегіміз ғашық еді.

Сонымен балалар айтыс ақындарының өлеңдері көбінесе он бір буынға құралған.

IV Дәптермен жұмыс.Айтыс сөзін дәптерге жазу.

V Домбыра ойнау. «Балбырауын күйін әрі қарай үйрену.

VI Сабақты қортынбылау. Сұрақ жауап арқылы..

- Айтыс ақындарының өлеңдері неше буыннан құралады?

- Он бір буындық өлеңнің ерекшелігі неде?

- Он бір буындық өлеңдерді қалай атайды?

VII.Тапсырма: 1.«Балбырауын күйінің үйренген буындарын қайталау.

2. Жаңадан құраған он бір буындық өлеңді айтыс әуеніне салып орындау.

VIII. Бағалпу.

Қане балалар, он бір буындық өлең құрауға көшелік!

Үлкендеу.....................................бала болды,

Киімі.................................ала болды,

Жүргені.................................дала болды,

Тұрғаны................................қала болды.

Көңілім.................................ашық еді,

Тұрған үй................................лашық еді,

Қаладан.........................................қашық еді,

Сонда да..................................ғашық еді.

Қане балалар, он бір буындық өлең құрауға көшелік!

Үлкендеу.....................................бала болды,

Киімі.................................ала болды,

Жүргені.................................дала болды,

Тұрғаны................................қала болды.

Көңілім.................................ашық еді,

Тұрған үй................................лашық еді,

Қаладан.........................................қашық еді,

Сонда да..................................ғашық еді.

13 желтоқсан. 5-сынып. 5-сабақ.

Сабақтың тақырыбы:Жас ақын Базарбайдың Бекетбай ақыннан бата алуы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ақындардың сөз саптау үлгілерін үйрену.

Дамыту: домбырада күй орындау шеберліктерін шыңдау.

Тәрбиелік: айтыс өлеңдерінің мәні мен маңызына терең бойлау..

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: домбыра.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі.

II Үй тапсырмасын сұрау:- Айтыс ақындарының өлеңдері неше буыннан құралады? (Он бір буыннан)

-Он бір буындық өлеңнің ерекшелігі неде?

- Он бір буындық өлеңніңдерді қалай атайды? (Қара өлең)

III Жаңа сабақ. Мұғалім сөзі:Балалар! Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы « Жас ақын Базарбайдың Бекетбай ақыннан бата алуы».Сабағымыздың салты бойынша айтыстың мазмұнын есте сақтап қоямыз. Олай болса жақсылап тыңдап алайық! ---Жетісуда Базарбай деген ақын сол елдегі қарт ақын Бекетбайдан бата аламын деп іздеп келеді.Бекетбай ақын шаршы топтың ортасында дастан айтып отыр екен.Жас Базарбай оған қарамастан,табалдырықтан аттап үйге ене беріпті де: - Қолыма домбыраны алдым бұрап, - Үйрендім бала кезден өлең құрап. - Осы үйде Бекет ақын бар деген соң, - Әдейі келіп едім бата сұрап,- дейді.

Қарт ақын жырлап отырған дастанынүзе қойыпты да: - -Үстіме неге келдің сен демеймін? - Сұрасаң, ақ батамды мен берейін. - Қалаулы осы көптің ақыны бол, - Айтыста үстем болсын сөз мерейің...- деп шұбырта жөнеліпті

IV Дәптермен жұмыс.Айтыс сөзін дәптерге жазу.

V Домбыра ойнау. «Балбырауын күйін әрі қарай үйрену.

VI Сабақты қортынбылау. Сұрақ жауап арқылы..

-Жас ақын Бекетбай ақынға не үшін келеді?

-Жас ақынға Бекетбай ақын батасын берді ме?

-Ақындардың айтысы неше буынға құралған?

-Сен бата алып көрдің бе?

VII.Тапсырма: 1 «Ағып» сөзіне он бір буындық өлең құрау.

2. .«Балбырауын күйінің үйренген буындарын қайталау.

VIII. Бағалпу.

20 желтоқсан. 5-сынып. 6-сабақ.

Сабақтың тақырыбы:Өлең құраудың ідіс-тәсілдері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ақындардың сөз саптау үлгілерін үйрену.

Дамыту: домбырада күй орындау шеберліктерін шыңдау.

Тәрбиелік: айтыс өлеңдерінің мәні мен маңызына терең бойлау..

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: домбыра.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі.

II Үй тапсырмасын сұрау:- Сұрақ жауап арқылы..

-Жас ақын Бекетбай ақынға не үшін келеді?

-Жас ақынға Бекетбай ақын батасын берді ме?

-Ақындардың айтысы неше буынға құралған?

-Сен бата алып көрдің бе?

III Жаңа сабақ. Мұғалім сөзі:Балалар! Өлең құрауда мына ерекшелікті есте сақтау керек. Он бір буындық бір шумақ өлеңнің үшінші тармағы ұйқасқа құралмайды.Өйткені,үшінші тармақта айтылатын ой төртінші тармақта жалғасын табады.Ал өлеңнің әрбір тармағы 3-4-4бунақтардан құралған сөздердентұруы қажет.

3 4 4

Келеді

Құлаққа

Ауылда

Жігіттер

тау бойынан

қыздар жүрер

той мен думан

айтысады

өзен ағып,

сырға тағып.

бола қалса,