Оркестр ??рамында?ы аспаптар

Сыныбы: 3 – сынып. Саба?ты? та?ырыбы: Оркестр ??рамында?ы аспаптар. Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды ?аза? музыка аспаптары оркестріні? ??рамымен таныстыру. Саба?ты? міндеттері: 1. Білімділік: ?аза? хал?ыны? ?лтты? саз аспаптарыны? т?рлерімен танысу,аспаптарды? ?ндерін ты?дап, дыбыс айырмашылы?тарын табу. 2. Дамытушылы?: О?ушыларды? саз аспаптарыны? ?ндерін ты?дау ар?ылы ?уендік сезімталды?ын, ?уенді айта білу да?дысын, есте са?тау, ты?дау,?иялдау, жат?а айту ?абілеттерін дамыту. 3. Т?рбиелік: О?ушыларды? халы? музыкасы, аспаптарына деген с?йіспеншілік сезімін арттыру, ?аза? музыка ?нерін ??рметтеуге,адамгершілікке, ?лтты? музыканы ?адірлей білуге т?рбиелеу. Саба?ты? т?рі: Аралас саба?. Саба?ты? ?дісі: Ойын ?дісі, т?сіндіру, музыка ты?дау, ?н айту. Саба?ты? барысы. 1. ?йымдастыру кезе?і: І. С?лемдесу. ІІ. О?ушыларды? к??іл-к?йіне назар аудару. 2. ?й ж?мысын тексеру: «Домбыра ж?не ?обыз аспаптарыны? т?рленуі» Семантикалы? карта 3. Жа?а саба?: Оркестр ??рманыда?ы аспатар сан алуан болады. Мысалы: Домбыра, шертер, прима-домбыра, бас-домбыра, контрабас-домбыра, ?обыз, прима-?обыз, альт-?обыз, бас-?обыз, контрабас –?обыз, жетіген, сырнай, сазсырнай, дауылпаз, асатая?, т?я?тас ж?не т.б. Шертер – 2-3 ішекті а?аштан жасалады. Беті к?н терімен тартылып, ішегі жыл?ы немесе ?ой ішегінен жасалады. Б?рын мойнында перне болма?ан. ??ла? к?йі о? ж?не теріс б?рау?а келеді. ?зынды?ы 600-700 см. Кейіннен пернелер та?ылып, бетіне жартылай та?тай жабылып, ішектеріне капрон немесе нейлон ?олданатын болды. Со??ы жылдар жасал?ан аспаптар ?зындау. Прима домбыра 3 ішекті а?аштан жасалады, ішектері сымнан тартылады. ?зынды?ы бойынша шертерден с?л кішілеу ж?не дауысы ашы?. Бас- домбыра – 3 ішекті домбыра к?лемі жа?ынан примадан ?лкен дыбысы жуан. Контрабас-домбыра – 3 ішекті ?лкен домбыра дыбысы жуан. Жетіген — жасалуы да, ойналу ?діс-т?сілі де ?те к?рделі аспап. Ертеректе ел арасында са?тал?ан к?не жетігенні? ішегі атты? ?ылынан та?ылып, тиекті? орнына асы?тар пайдаланылатын бол?ан. Аспапты? ??ла? к?йі осы асы?тарды ?рлі-берлі жылжыту ар?ылы келтірілген. Ішек сандары жетеу бол?анды?тан, аспап Жетіген атал?ан. ?обыз — ?лемдегі ыс?ышпен орындалатын ішекті аспаптарды? атасы, ?ос ішекті к?не музыкалы? аспап. ?обызды? екі ішегіне ж?не ыс?ышына атты? ??йры? жалыны? ?ылы та?ылады. ?обыз адамны? денесін шымырлатып, ж?ректі тербейтін ?о?ыр ?ою дыбыс береді. ?обыз к?йлері халы?ты? м??ы мен ?уанышын, ішіндегі сырын ай?ын суреттейді. Ерте заманда ?обызда жыршылар, ба?сылар, емші — балгерлер ойна?ан. ?ыл?обызды? ?азіргі заманда?ы т?рі — прима ?обыз. Прима-?обыз аспабы – ?нділігі, дыбыс ?амту, оркестрге ?осылу м?мкіндіктері мен к?лемінде ?зіне т?н ерекшеліктері бар. Б?л ?обызда б?рыннан ?алыптас?ан тырна?ты? сыртымен, к?бісімен ойнау ?дісі са?талды. Б?л ?дісі д?ниеж?зіннде жо?. Тері?а?па? бар. Альт ?обыз – прима-?обыздан с?л ?лкендеу. Ал ?ні с?л т?мен. Бас-?обыз – б?л аспапты жасауда ?лкен ?згеріске ?шырады. Бар г?п оны? к?лемін ?лкейтудан ту?ан. К?лемін ?лкейткендіктен аспапты? дауысы жуан. Біра? оны? мойны ал?а ?арай е?кеймей, т?зу ?рі шал?а? жасауды талап етті. Б?л экспериментті? н?тижесінде бас-?обыз виолончельге ??сас болды. Ойнау т?сілі де виолончельге ??сайды. Контрабас-?обыз – м?нда да айырмашылы?ы пішініні? к?лемінде, ішегіні? жуанды?ында ж?не ыс?ышыны? ?зынды?ында. Сазсырнай — саздан жасал?ан ?рлемелі аспап. ?ні ашы?, н?зік болады. Сазсырнай ?аза?стан айма?ында?ы Отырар ?аласында ж?ргізілген ?азба ж?мыстары кезінде табыл?ан. Ежелде б?л аспап балалар мен жас?спірімдер арасында ке?інен тарал?ан. ?рмелі аспаптар арасында сыбыз?ы - халы? ?шін е? с?йікті аспап болып табылады. ?урайдан, а?аштан, кейде жезден де жасалады. ?зынды?ы 600 – 650 мм немесе 700 – 800 мм болады; 3 – 4 ойы?ты. Дыбыс ?атары диатоникалы?, к?лемі 2 1/2 октава. Сыбыз?ы ойы?тарынан демді жай немесе к?шті шы?ару ар?ылы т?рлі дыбыс ?уендері туады. Сыбыз?ы негізінен ба?ташылар арасында ке? тара?ан. Дауылпаз – ?аза?ты? ?рып ойналатын к?не саз аспабы. Ертеректе б?л аспап со?ыс ??ралы ретінде айбар беріп, ?ыр к?рсету ?шін ?олдан?ан. Бертін келе дауылпазды а?шылы? пен ??сбегілікке де пайдаланатын бол?ан. Оны? жасалу ?дісі к?рделі. Дауылпазды? шапаты - ?зегі алын?ан сырты ж?мыр бітеу а?аштан ойып жасал?ан. Беті ?бден иленіп, ке?кей шы?ылтыр терімен ?апталады. Жай?а байлап немесе мойын?а, иы??а іліп алып ж?руге арнал?ан аспалы бауы мен ?рып ойнайтын ша?ын тая?шасы болады. Дауылпазды? шана?ыны? сыртын м?йізбен, т?рлі тастармен, ою-?рнекпен безендіріп, с?ндеп жасайды. ?азір дауылпазды? екі т?рі белгілі. Оны? бірі - этнографиялы? сипаттамасы бойынша ?алпына келтірілген т?рі. Екіншісі - ?лкен оркестрлер ?шін жетілдіріп жасал?ан ?лгісі. Ол 1933 - 34 ж. ш-да белгілі ?ол?нер шебері ?.?асымов, коми. А.Ж?банов, дирижер Ш.?ажы?алиевтерді? ?сыныстары бойынша жасалды. Жетілдірілген дауылпазды? жан-жа?ында терісін босатып не керіп т?ратын, дыбысын жо?арылату немесе т?мендету ?шін жасал?ан арнаулы ??ла?тары бар. Ежелгі дауылпазда б?л б?лшектер болма?ан. Аспапты? осы екі т?рлі ?лгі-н?с?асы да ?азір халы? аспаптар ансамбль оркестрлерінде ?олданып ж?р. Асатая? – сілкілеп онайтын музыкалы? аспап. Дыбысы жа?ынан шылдырма??а ??сас. Т?я?тас – ?аза?ты? музыкалы? аспабы. Б?л аспап ?згелерден ?арапайым т?рпатымен ерекшеленеді. Аспапты? ?зіне ?ана т?н ерекше ?ні бар. Сырнай – орыс хал?ыны? музыкалы? аспабы. Гармонь, гармоника (грек тілінен аудар?анда «?ндестік», «?йлесімдік» деген ма?ына береді) клавишті-пневматикалы? аспап?а ??сас. Гармоньды 1822 жылы неміс шебері Ф.Бушман ойлап тауып, 1829 жылы ?згерістер енгізіп, аспапты жасап шы?ар?ан. Ал?аш рет сырнай аспабын оркестрге белгілі сазгер, музыка зерттеушісі Ахмет Ж?банов енгізген болатын. Музыка ты?дау: Н. Тілендиев – «Ата тол?ауы» «Адас?ан ?ріптер» музыкалы? аспаптарды д?рыс атау 1. ?ыбызсы – Сыбыз?ы 2. Лыбда – Дабыл 3. Быз?о – ?обыз 4. Бырамод – домбыра 5. Найсыр – Сырнай Дидактикалы? ойын «Жо?ал?ан нотаны тап» До, Ре, Соль, Си, Ля. Соль, Ля, Си, До, Фа. Соль, Си, До, Ре, Ми. Ре, Ми, Соль, Ля, Си. Ля, До, Ми, Фа, Соль. Ми, Фа, Соль, До, Ре. Си, Ля, Фа, Ми, Ре. Музыкалы? сауат: Соль – нотасы екінші сызы?ты? бойында орналасады. Дауыс жатты?улары: ДО. РЕ, МИ, ФА, СОЛЬ, ЛЯ, СИ, ДО. ДО, СИ, ЛЯ, СОЛЬ, ФА, МИ, РЕ, ДО. ДО, МИ, СОЛЬ, ДО. ДО, СОЛЬ, МИ, СОЛЬ, ДО. Семантикалы? карта: домбыра шертпелі ?рмелі ?рмалы Ыс?ышты сыбыз?ы + жетіген + сазсырнай + да??ыра + ?обыз + дабыл + «?уенді тап»? ойыны: 1. Балдыр?андар ?ні. 2. Біз – ту?ан ел баласы. 3. Ана тілім. Саба?ты ?ортындылау: Оркестр ??рамында?ы аспатарды ?айталау. Оркестр ??рамында?ы аспаптарды бір-біріне пас беру ар?ылы атап шы?у. Ба?алау. ?йге тапсырма беру: «Оркестр ??рамында?ы аспаптар» о?у Музыка аспаптарыны? суретін салу. «Соль» нотасына байланысты жасырын с?здерді жасап келу.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Оркестр ??рамында?ы аспаптар»

Жерұйық негізгі мектебі

Музыка пәнінен ашық сабақ

Тақырыбы:

«Оркестр құрамындағы аспаптар»

Өткізген:Калкешева М.С.

Сыныбы : 3

Сыныбы: 3 – сынып.

Сабақтың тақырыбы: Оркестр құрамындағы аспаптар.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды қазақ музыка аспаптары оркестрінің құрамымен таныстыру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Қазақ халқының ұлттық саз аспаптарының түрлерімен танысу,аспаптардың үндерін тыңдап, дыбыс айырмашылықтарын табу.
Дамытушылық: Оқушылардың саз аспаптарының үндерін тыңдау арқылы әуендік сезімталдығын, әуенді айта білу дағдысын, есте сақтау, тыңдау,қиялдау, жатқа айту қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушылардың халық музыкасы, аспаптарына деген сүйіспеншілік сезімін арттыру, қазақ музыка өнерін құрметтеуге,адамгершілікке, ұлттық музыканы қадірлей білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Ойын әдісі, түсіндіру, музыка тыңдау, ән айту.

Сабақтың барысы.

Ұйымдастыру кезеңі: І. Сәлемдесу.

ІІ. Оқушылардың көңіл-күйіне назар аудару.

Үй жұмысын тексеру: «Домбыра және қобыз аспаптарының түрленуі»

Семантикалық карта

№	Жауаптар	Домбыра	Қобыз
1	Альт	+	+
2	Прима	+	+
3	Бас	+	+
4	Секунда	+
5	Нар		+
6	Қыл		+

Жаңа сабақ:

Оркестр құрманыдағы аспатар сан алуан болады.

Мысалы: Домбыра, шертер, прима-домбыра, бас-домбыра, контрабас-домбыра, қобыз, прима-қобыз, альт-қобыз, бас-қобыз, контрабас –қобыз, жетіген, сырнай, сазсырнай, дауылпаз, асатаяқ, тұяқтас және т.б.

Шертер – 2-3 ішекті ағаштан жасалады. Беті көн терімен тартылып, ішегі жылқы немесе қой ішегінен жасалады. Бұрын мойнында перне болмаған. Құлақ күйі оң және теріс бұрауға келеді. Ұзындығы 600-700 см. Кейіннен пернелер тағылып, бетіне жартылай тақтай жабылып, ішектеріне капрон немесе нейлон қолданатын болды. Соңғы жылдар жасалған аспаптар ұзындау.

Прима домбыра 3 ішекті ағаштан жасалады, ішектері сымнан тартылады. Ұзындығы бойынша шертерден сәл кішілеу және дауысы ашық .

Бас- домбыра – 3 ішекті домбыра көлемі жағынан примадан үлкен дыбысы жуан.

Контрабас-домбыра – 3 ішекті үлкен домбыра дыбысы жуан.

Жетіген — жасалуы да, ойналу әдіс-тәсілі де өте күрделі аспап. Ертеректе ел арасында сақталған көне жетігеннің ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің орнына асықтар пайдаланылатын болған. Аспаптың құлақ күйі осы асықтарды әрлі-берлі жылжыту арқылы келтірілген. Ішек сандары жетеу болғандықтан, аспап Жетіген аталған.

Қобыз — әлемдегі ысқышпен орындалатын ішекті аспаптардың атасы, қос ішекті көне музыкалық аспап. Қобыздың екі ішегіне және ысқышына аттың құйрық жалының қылы тағылады. Қобыз адамның денесін шымырлатып, жүректі тербейтін қоңыр қою дыбыс береді. Қобыз күйлері халықтың мұңы мен қуанышын, ішіндегі сырын айқын суреттейді. Ерте заманда қобызда жыршылар, бақсылар, емші — балгерлер ойнаған. Қылқобыздың қазіргі замандағы түрі — прима қобыз.

Прима-қобыз аспабы – үнділігі, дыбыс қамту, оркестрге қосылу мүмкіндіктері мен көлемінде өзіне тән ерекшеліктері бар. Бұл қобызда бұрыннан қалыптасқан тырнақтың сыртымен, көбісімен ойнау әдісі сақталды. Бұл әдісі дүниежүзіннде жоқ. Теріқақпақ бар.

Альт қобыз – прима-қобыздан сәл үлкендеу. Ал үні сәл төмен.

Бас-қобыз – бұл аспапты жасауда үлкен өзгеріске ұшырады. Бар гәп оның көлемін үлкейтудан туған. Көлемін үлкейткендіктен аспаптың дауысы жуан. Бірақ оның мойны алға қарай еңкеймей, түзу әрі шалқақ жасауды талап етті. Бұл эксперименттің нәтижесінде бас-қобыз виолончельге ұқсас болды. Ойнау тәсілі де виолончельге ұқсайды.

Контрабас-қобыз – мұнда да айырмашылығы пішінінің көлемінде, ішегінің жуандығында және ысқышының ұзындығында.

Сазсырнай — саздан жасалған үрлемелі аспап. Үні ашық, нәзік болады. Сазсырнай Қазақстан аймағындағы Отырар қаласында жүргізілген қазба жұмыстары кезінде табылған. Ежелде бұл аспап балалар мен жасөспірімдер арасында кеңінен таралған.

Үрмелі аспаптар арасында сыбызғы - халық үшін ең сүйікті аспап болып табылады.

Қурайдан, ағаштан, кейде жезден де жасалады. Ұзындығы 600 – 650 мм немесе 700 – 800 мм болады; 3 – 4 ойықты. Дыбыс қатары диатоникалық, көлемі 2 1/2 октава. Сыбызғы ойықтарынан демді жай немесе күшті шығару арқылы түрлі дыбыс әуендері туады. Сыбызғы негізінен бақташылар арасында кең тараған.

Дауылпаз – қазақтың ұрып ойналатын көне саз аспабы. Ертеректе бұл аспап соғыс құралы ретінде айбар беріп, қыр көрсету үшін қолданған. Бертін келе дауылпазды аңшылық пен құсбегілікке де пайдаланатын болған. Оның жасалу әдісі күрделі. Дауылпаздың шапаты - өзегі алынған сырты жұмыр бітеу ағаштан ойып жасалған. Беті әбден иленіп, кеңкей шыңылтыр терімен қапталады. Жайға байлап немесе мойынға, иыққа іліп алып жүруге арналған аспалы бауы мен ұрып ойнайтын шағын таяқшасы болады. Дауылпаздың шанағының сыртын мүйізбен, түрлі тастармен, ою-өрнекпен безендіріп, сәндеп жасайды. Қазір дауылпаздың екі түрі белгілі.

Оның бірі - этнографиялық сипаттамасы бойынша қалпына келтірілген түрі.

Екіншісі - үлкен оркестрлер үшін жетілдіріп жасалған үлгісі. Ол 1933 - 34 ж. ш-да белгілі қолөнер шебері Қ.Қасымов, коми. А.Жұбанов, дирижер Ш.Қажығалиевтердің ұсыныстары бойынша жасалды. Жетілдірілген дауылпаздың жан-жағында терісін босатып не керіп тұратын, дыбысын жоғарылату немесе төмендету үшін жасалған арнаулы құлақтары бар. Ежелгі дауылпазда бұл бөлшектер болмаған. Аспаптың осы екі түрлі үлгі-нүсқасы да қазір халық аспаптар ансамбль оркестрлерінде қолданып жүр.

Асатаяқ – сілкілеп онайтын музыкалық аспап. Дыбысы жағынан шылдырмаққа ұқсас.

Тұяқтас – қазақтың музыкалық аспабы. Бұл аспап өзгелерден қарапайым тұрпатымен ерекшеленеді. Аспаптың өзіне ғана тән ерекше үні бар.

Сырнай – орыс халқының музыкалық аспабы. Гармонь, гармоника (грек тілінен аударғанда «үндестік», «үйлесімдік» деген мағына береді) клавишті-пневматикалық аспапқа ұқсас. Гармоньды 1822 жылы неміс шебері Ф.Бушман ойлап тауып, 1829 жылы өзгерістер енгізіп, аспапты жасап шығарған. Алғаш рет сырнай аспабын оркестрге белгілі сазгер, музыка зерттеушісі Ахмет Жұбанов енгізген болатын.

Музыка тыңдау:

Н. Тілендиев – «Ата толғауы»

«Адасқан әріптер» музыкалық аспаптарды дұрыс атау

Ғыбызсы – Сыбызғы
Лыбда – Дабыл
Бызқо – Қобыз
Бырамод – домбыра
Найсыр – Сырнай

Дидактикалық ойын «Жоғалған нотаны тап»

До, Ре, Соль, Си, Ля .... ....

Соль, Ля, Си, До, Фа .... ....

Соль, Си, До, Ре, Ми .... ....

Ре, Ми, Соль, Ля, Си .... ....

Ля, До, Ми, Фа, Соль .... ....

Ми, Фа, Соль, До, Ре .... ....

Си, Ля, Фа, Ми, Ре .... .....

Музыкалық сауат:

Соль – нотасы екінші сызықтың бойында орналасады.

«ЖҰмбақ

Сызылған үні , сүйкімді тілі ,

Үрлесең ойнайтын,аспаптың түрі (Сыбызғы)

Жан дүниеңді тербетеді толқытып,

Бұл аспаптың естігенде саз үнін

Қорқыт бабам тіл бітірген, қай аспап

Бұл әрине,қасиетті ........(қобызым)

Тілшікті аспап,қобыздай асқақ,

Ерекше үні бар,бұл қай аспап(Шаңқобыз)

Саз әлемін тербетер,ойыңды да сергітер

Домбыраға ұқсайтын,қызық аспап(шертер)

Екі ішекке бір тиекті қондыра

Ойнаймыз біз қолымызды талдыра

Білсең егер айтыңдаршы балалар

Бұл қай аспап?Бұл әрине.......(Домбыра)

Әуені қандай тамаша

Таң қалдырар бар жанды-ай

Табиғаттың сазындай

Ғажайып аспап .........(сазсырнай)

Асықтары шашылады бетінен,

Түзетеміз асықтарды шетінен

Білсең егер айтыңдаршы балалар

Бұл қай аспап?Бұл әрине .......(Жетіген)

Ұрасың оны,соғасың

Жиналып мұнда қаласың

Естіледі жаңғыра

Ғажайып аспап ........(даңғыра)

Дауыс жаттығулары:

ДО. РЕ, МИ, ФА, СОЛЬ, ЛЯ, СИ, ДО.

ДО, СИ, ЛЯ, СОЛЬ, ФА, МИ, РЕ, ДО.

ДО, МИ, СОЛЬ, ДО.

ДО, СОЛЬ, МИ, СОЛЬ, ДО.

Семантикалық карта:

домбыра	шертпелі	үрмелі	ұрмалы	Ысқышты
сыбызғы		+
жетіген	+
сазсырнай		+
даңғыра			+
қобыз				+
дабыл			+