Саба?ты? ?дісі: Жа?а саба? т?сіндіру, ??гімелеу, музыка ты?дау, шы?армашылы??а баулу.
П?наралы? байланысы: Музыка ?дебиеті, тарих.
Саба? жоспары:
?йымдастыру кезе?і.
?ткен саба?ты с?рау.
Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Музыка ты?дау.
?орытындылау.
Ба?алау.
?йге тапсырма.
Саба?ты? барысы:
-Балалар саламатсы?дар ма!
-Б?гінгі ?тетін жа?а саба?ымызды? та?ырыбы:
К?й шешені -?азан?ап
Тілепберген?лы ?азан?ап (1854-1927) – ?аза?ты? ?йгілі к?йші-композиторы. Туып-?скен жері – арал к?ліні? жа?асы, ??ланды т?бегіні? А?бауыр деген жері. Топыра? б?йыр?ан жері – сол А?бауыр ма?ы, Айшуа? ауылыны? іргесі. Шы??ан тегі – ?лы ж?з ??рамында?ы байыр?ы тайпаларды? бірі - Шаныш?ылы. Шежіре дерегі бойынша, ?лы ж?з А?арыстан тара?ан ?рпа?ты? бірі Кейкі би, одан Т?бей ту?ан. Т?бейден Май?ы, ?о?ам, мекіре, ??йылдар деген т?рт ?л туады. Осыларды? ?о?амынан ?а?лы мен Шаныш?ылы ту?ан. Шаныш?ылыдан ?орба?а, Дархан, ?ыры?сада?, Бектау деген т?рт ?л туады.
Осыларды? ішіндегі ?ыры?сада?тан ?азан?апты? аталары ?рбіген. Кіші ж?зді? Ресейге бодан болуы ел ішіндегі ?леуметтік-саяси ??рылым?а ертерек ?згеріс енгізіп, б?рын?ы ру аралы? п?ту?- бірлік шыр?ыны? ертерек б?зылуына себепші болды. ?рідегі Сырым батыр, онан со? Исатай мен Махамбет баста?ан жой?ын к?терілістер, берідегі Бекет батыр баста?ан к?теріліс ?азан?апты? ж?ргектен ??ла?ына сі?істі бол?ан, ?ала берді к?зі к?рген заманалы? тау?ымет ай?а?ы болатын. Бойы ?сіп, б??анасы ?атып ?лгермей-? ?азан?апты? ма?дайына ?ойшылы? ?мір б?йыр?ан. ?ой со?ында ?ткізген он жылда ол домбыраны жан серігі етіп, ?зіні? сезім – т?йсігін к?й тілінде сырт?а шы?аруды машы? етеді. Содан, о?-солын тани баста?анда к?йге біржола ?мірін арнама? болып, ?ке-шешесінен р??сат алады. До?ызтау-А??ол?ада – Т?реш, Бес?алада – Орынбай, ??рманияз, Орынборда – ?сен т?ре сия?ты ?йгілі домбырашылармен кездеседі. Арал алабын, ?стірт, Ма??ыстау айма?ын, А?т?бе, Ыр?ыз, ?останай, Троицк, Орынбор т??ірегін шарлап, ел ішіндегі к?й сарындарын к?кірегін армансыз сі?іреді. Небір додалы к?й сайыстарына т?сіп, ?нерін шы?дайды. М?ны? б?рі ?азан?ап бойында?ы тегеурінді дарынны? жар?ырай к?рінуіне, шабыт т??ыры болуына себепші болады. ?азан?ап ?ара?алпа?тар ортасында бол?ан кезінде Балжан деген ?ызбен к??іл жарастырып, бас ??рау?а у?де байласады.
Алайда, жо?-жітік тірлік кешкен ?арт ?ке-шешені? жа?дайымен ?азан?ап у?делі уа?ытта Балжан?а келе алмайды. Кейін та?дыр айдап, т?рмыс?а шы??ан Балжан?а келе алмайды. Сонда Балжан: «?азан?ап а?а, та?дырды? б?йры?ы осылай болды. Менде жазы? жо?, са?ынышты серік етіп, у?делі мерзімді екі еселеп к?тіп-а? едім. У?деде т?ра алма?ан айып-шамы?ыз?а ?мір бойы ма?ан к?й арнап ?ті?із!» - деп, ашы? мінезбен а?ынан жарылады. ?азан?ап адалды? пен с?лулы? ай?а?ындай Балжан аруды ?мір бойы к?й ар?ауы, шабыт т??ыры етіп ?ткен. ?азан?ап шы?ар?ан к?йлерді? ішінде Балжан?а арнал?ан к?йлер циклі ?аза? к?й ?неріні? е? бір шуа?ты шо?ырына жатады. Жалпы, ?азан?ап эпикалы? к?йші. Оны? к?йлері ?аза?ты? ?ткеніне де, б?гініне де, болаша?ына да тере? бойлайды. ?азан?ап к?йлері халы? тарихыны? артта ?ал?ан алма?айып кезе?і туралы «Но?айлы бос?ыны» деп, он алтыншы жыл?ы патша жарлы?ын жарадай сезіне отырып «Ж?ртта ?ал?ан», «Окоп» деп к??іренеді. ?азан т??керісінен кейінгі ел ?міріні? т?бірлі ?згерістерін ?лы к?шке те?еп «?ызыл керуен» деп бебеулейді.
Ал, «Майда ?о?ыр», «Учитель», «?тті-ау д?ние», «К?кіл» сия?ты к?йлері ?мірді? м?ні мен с?ні туралы, б?гін мен болаша?ты? ?амы туралы таусыла тол?анады.
?аза?ымны? к?мбірлеген домбырасыны? шана?ынан т?гілген ?уенні? айтары мол. С?збен айтып жеткізе алмас сыры? да, к?кірекке сыймас ??лазы?ан к??ілі? де, шатты??а толы ?уанышы? да домбыраны? жансыз тілімен-а? ж?рекке жетеді. ??лан ?уып, ?аза бол?ан хан баласыны? ?ай?ылы хабарын естірткен де "А?са? ??лан” к?йіні? ??дыреті. "Аман бол, шешем, аман бол!” деп ??рман?азыны анасымен ?оштастыратын да осы домбыра. Ал, жансыз?а тіл бітіріп, с?йлететін, сезім мен сана?ды оятып, ж?регі?е жеткізетін ар?алы талант иелері – к?йшілер, домбырашылар. "Мынау бізді? ?лтты? ?неріміз, мынау бізді? к?йіміз!” деп ?лемдік м?дениет де?гейінде ма?тана аламыз.
?аза?ты? к?й ?неріні? негізін салып, б?гінгі к?нге жеткізіп кеткен к?йші бабаларымыз аз емес. ?аза? даласыны? ?р ??ірінде ту?ан оларды? ?р?айсысы ?зіндік стилімен ерекшеленеді. ??рман?азыны?, Т?ттімбетті?, С?гірді?, Динаны?, Абылды?, Д?улеткерейді? ?здеріне ?ана т?н к?йшілік д?ст?рі бол?ан. Сондай дербес мектепті? негізін ?алап кеткен халы? к?йшісі – ?азан?ап Тілепберген?лы. М?ны академик Ахмет Ж?банов та "?аза? домбыра ?неріндегі жеті мектепті? бірі – ?азан?ап д?ст?рі” деп атап к?рсеткен.
Музыкалы? шы?арманы ты?дау: «А?са? ??лан»к?йі
Музыка ты?дау ережелері:
* Музыканы ден ?ойып ты?да
* Музыканы? та?ырыбы не туралы,к?з алды?а елестете біл.
Просмотр содержимого документа
«К?йге тіл бітірген -?азан?ап»
Сыныбы: 6 сынып
Тоқсандық тақырыбы: Сөзбен өрілген саз.
Сабақтың тақырыбы: Күйге тіл бітірген -Қазанғап
Сабақтың мақсаты: Күйші композиторлардың
шығармашылығына тоқталу , таныстыру,
таныту.
Білімділік : Оқушылардың жан – жақты білімдерін
арттыру.
Дамытушылылық: Жас өспірімдердің музыкаға деген
ықыласын дамыту,есте сақтау, ырғақты
айыру,тыңдай білу, айыра білу, есту
қабылеттерін қалыптастыру, дамыту.
Тәрбиелік : Күйші композиторларының музыкалық
шығармалары арқылы халық
музыканың тәрбиелік мәнін
тыңдату , сезіну , арқылы бойына сіңіру.
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың типі:Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру , әңгімелеу, музыка тыңдау, шығармашылыққа баулу .
Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті , тарих.
Сабақ жоспары:
Ұйымдастыру кезеңі.
Өткен сабақты сұрау.
Жаңа сабақты түсіндіру .
Музыка тыңдау.
Қорытындылау.
Бағалау.
Үйге тапсырма.
Сабақтың барысы:
-Балалар саламатсыңдар ма!
-Бүгінгі өтетін жаңа сабағымыздың тақырыбы:
Күй шешені -Қазанғап
Тілепбергенұлы Қазанғап (1854-1927) – қазақтың әйгілі күйші-композиторы. Туып-өскен жері – арал көлінің жағасы, Құланды түбегінің Ақбауыр деген жері. Топырақ бұйырған жері – сол Ақбауыр маңы, Айшуақ ауылының іргесі. Шыққан тегі – Ұлы жүз құрамындағы байырғы тайпалардың бірі - Шанышқылы. Шежіре дерегі бойынша, Ұлы жүз Ақарыстан тараған ұрпақтың бірі Кейкі би, одан Төбей туған. Төбейден Майқы, Қоғам, мекіре, Құйылдар деген төрт ұл туады. Осылардың Қоғамынан Қаңлы мен Шанышқылы туған. Шанышқылыдан Қорбақа, Дархан, Қырықсадақ, Бектау деген төрт ұл туады. Осылардың ішіндегі Қырықсадақтан Қазанғаптың аталары өрбіген. Кіші жүздің Ресейге бодан болуы ел ішіндегі әлеуметтік-саяси құрылымға ертерек өзгеріс енгізіп, бұрынғы ру аралық пәтуә- бірлік шырқының ертерек бұзылуына себепші болды. Әрідегі Сырым батыр, онан соң Исатай мен Махамбет бастаған жойқын көтерілістер, берідегі Бекет батыр бастаған көтеріліс Қазанғаптың жөргектен құлағына сіңісті болған, қала берді көзі көрген заманалық тауқымет айғағы болатын. Бойы өсіп, бұғанасы қатып үлгермей-қ Қазанғаптың маңдайына қойшылық өмір бұйырған. Қой соңында өткізген он жылда ол домбыраны жан серігі етіп, өзінің сезім – түйсігін күй тілінде сыртқа шығаруды машық етеді. Содан, оң-солын тани бастағанда күйге біржола өмірін арнамақ болып, әке-шешесінен рұқсат алады. Доңызтау-Аққолқада – Төреш, Бесқалада – Орынбай, Құрманияз, Орынборда – Үсен төре сияқты әйгілі домбырашылармен кездеседі. Арал алабын, Үстірт, Маңғыстау аймағын, Ақтөбе, Ырғыз, Қостанай, Троицк, Орынбор төңірегін шарлап, ел ішіндегі күй сарындарын көкірегін армансыз сіңіреді. Небір додалы күй сайыстарына түсіп, өнерін шыңдайды. Мұның бәрі Қазанғап бойындағы тегеурінді дарынның жарқырай көрінуіне, шабыт тұғыры болуына себепші болады. Қазанғап қарақалпақтар ортасында болған кезінде Балжан деген қызбен көңіл жарастырып, бас құрауға уәде байласады. Алайда, жоқ-жітік тірлік кешкен қарт әке-шешенің жағдайымен Қазанғап уәделі уақытта Балжанға келе алмайды. Кейін тағдыр айдап, тұрмысқа шыққан Балжанға келе алмайды. Сонда Балжан: «Қазанғап аға, тағдырдың бұйрығы осылай болды. Менде жазық жоқ, сағынышты серік етіп, уәделі мерзімді екі еселеп күтіп-ақ едім. Уәдеде тұра алмаған айып-шамыңызға өмір бойы маған күй арнап өтіңіз!» - деп, ашық мінезбен ағынан жарылады. Қазанғап адалдық пен сұлулық айғағындай Балжан аруды өмір бойы күй арқауы , шабыт тұғыры етіп өткен. Қазанғап шығарған күйлердің ішінде Балжанға арналған күйлер циклі қазақ күй өнерінің ең бір шуақты шоғырына жатады. Жалпы, Қазанғап эпикалық күйші. Оның күйлері қазақтың өткеніне де, бүгініне де, болашағына да терең бойлайды. Қазанғап күйлері халық тарихының артта қалған алмағайып кезеңі туралы «Ноғайлы босқыны» деп, он алтыншы жылғы патша жарлығын жарадай сезіне отырып «Жұртта қалған», «Окоп» деп күңіренеді. Қазан төңкерісінен кейінгі ел өмірінің түбірлі өзгерістерін ұлы көшке теңеп «Қызыл керуен» деп бебеулейді. Ал, «Майда қоңыр», «Учитель», «Өтті-ау дүние», «Көкіл» сияқты күйлері өмірдің мәні мен сәні туралы, бүгін мен болашақтың қамы туралы таусыла толғанады. Қазағымның күмбірлеген домбырасының шанағынан төгілген әуеннің айтары мол. Сөзбен айтып жеткізе алмас сырың да, көкірекке сыймас құлазыған көңілің де, шаттыққа толы қуанышың да домбыраның жансыз тілімен-ақ жүрекке жетеді. Құлан қуып, қаза болған хан баласының қайғылы хабарын естірткен де "Ақсақ құлан” күйінің құдыреті. "Аман бол, шешем, аман бол!” деп Құрманғазыны анасымен қоштастыратын да осы домбыра. Ал, жансызға тіл бітіріп, сөйлететін, сезім мен санаңды оятып, жүрегіңе жеткізетін арқалы талант иелері – күйшілер, домбырашылар... "Мынау біздің ұлттық өнеріміз, мынау біздің күйіміз!” деп әлемдік мәдениет деңгейінде мақтана аламыз. Қазақтың күй өнерінің негізін салып, бүгінгі күнге жеткізіп кеткен күйші бабаларымыз аз емес. Қазақ даласының әр өңірінде туған олардың әрқайсысы өзіндік стилімен ерекшеленеді. Құрманғазының, Тәттімбеттің, Сүгірдің, Динаның, Абылдың, Дәулеткерейдің өздеріне ғана тән күйшілік дәстүрі болған. Сондай дербес мектептің негізін қалап кеткен халық күйшісі – Қазанғап Тілепбергенұлы. Мұны академик Ахмет Жұбанов та "Қазақ домбыра өнеріндегі жеті мектептің бірі – Қазанғап дәстүрі” деп атап көрсеткен.
Музыкалық шығарманы тыңдау: «Ақсақ құлан»күйі
Музыка тыңдау ережелері:
* Музыканы ден қойып тыңда
* Музыканың тақырыбы не туралы,көз алдыңа елестете біл.
Музыкалық сауат ашу:
Күй - музыкалық аспапта орындалатын шығарма.
Күйші - күйді орындайтын адам.
Күйші- композитор күйді шығарушы.
Қорытындылау :
* Қазақтың күйші композиторларын ата.
* Домбыра аспабына жазылған қандай күйлерді білесің ?
Үйге тапсырма:
* Күйге тіл бітірген -Қазанғап
Бағалау:
Үйге тапсырма: Оқып, түсінігін айту.Мәнжазба жазу.
