Жеке т?л?аны ?алыптастыруда?ы музыкалы? м?дениетті? р?лі
Жеке т?л?аны ?алыптастыруда?ы музыкалы? м?дениетті? р?лі
Адам баласы материалды? ж?не рухани ?мірді? ортасында тіршілік етеді де, ?зі ?мір с?ріп отыр?ан ?о?амны? м?шесі ретінде ?зіндік а?ыл-парасатымен, жеке басты? ?зіне т?н а?ыл-ой, ерік-жігер, мінез-??лы? ерекшелігімен к?рінуге тырысып ба?ады. ?о?ам м?шелеріні? б?ріне орта? біркелкі мінез-??лы?ты? ?асиетті? болуы м?мкін емес. ?р адам ?зінше даралан?ан жеке т?л?а.
Адамдар жеке т?л?а болып бірден д?ниеге келмейді. ?рбір адамды ?алыптастыру, т?рбиелеп жетілдіру ?ажет.
Жеке т?л?а дегеніміз адамны? мінез-??л?ында?ы, іс-?рекетіндегі, к?з?арасынды?ы ерекшелігімен даралануы.
?о?амды? т?л?алар?а орта? этикалы? біры??ай болуына ?арамастан, ?зін ?орша?ан орта ж?нінде ?р адамны? ?алыптас?ан ?зіндік ой-пікіріні?, к?з?арасыны? болуы, оларды? ?зі к?ріп-білген ??былыс?а деген к?з?арасын, ой-пікірін білдіруі за?ды ??былыс. М?селен, біреулер айналасында?ы ??былыс?а та?дана, тамашалай ?араса, ал енді біреулер сын к?зімен ?арап ой ?орытуы, сыни пікірлер айтуы м?мкін.
Адамдарды? ?орша?ан таби?и ортада?ы ??былыстарды ?абылдап т?сінуі де ?р т?рлі. Ол адамны? жеке басына т?н физиологиялы?, психологиялы?, биологиялы? ерекшеліктермен ты?ыз байланысты. М?селен біреулерді? бір н?рсені жасау?а іскерлік ?абілеті болса, екінші адамда оны? болмауы, біреуді? ?йымдастырушылы? ?абілеті к?шті болса, ал екінші бір адамны? ?йымдастыру ісіне ?абілетсіз болуы, біреу бір айт?аннан білімді тез ?абылдаса, ал екінші бір адамны? абстракциялы? ойлау ?абілетіні? баяу дамуы, біреулерді? сурет салу?а, ?н салу?а бейімділігі болуы м?мкін. Жеке басты? б?л ерекшеліктер адамдарды? бас?алармен ?жымды? ?арым-?атынасында бай?алады.
Сонымен бірге адам баласы ?мірде ?здіксіз т?рбие ??ша?ында болатынын, б?рын?ы игерген білім, білік, да?дылары біртіндеп к?мескіленіп, оны? орнына жа?а білім, білік, да?дыларды ме?герумен ш??ылданатынын ескеруге де тура келді. Жеке т?л?аны? ой-санасыны?, білім к?леміні? толы?уымен байланысты оны? ?мірге к?з?арасы, белгілі ??былыстар?а ба?а беруінде де ?згерістерді? болуы, оны? жа?аруы м?мкін. Б??ан ?оса ?леуметтік ортаны?, отбасы м?шелеріні?, жолдас-жораларыны?, таныстары мен достарыны? да белгілі м?лшерде ?сер ететінін ескерсек, жеке т?л?аны? ерекшелігіні? басым болуына оны? да ы?палы зор. Сондай-а? бас?аларды? к?з?арасын, ой-пікірлерін ?абылдау д?режесі де т?рліше болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Жеке т?л?аны ?алыптастыруда?ы музыкалы? м?дениетті? р?лі»
Жеке тұлғаны қалыптастырудағы музыкалық мәдениеттің рөлі
Ағаділова Меңтай Ертайқызы
музыка пәнінің мұғалімі
№104 жалпы білім беретін мектебі
Алматы қаласы
Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған қоғамның мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысып бағады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез-құлықтық қасиеттің болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше дараланған жеке тұлға.
Адамдар жеке тұлға болып бірден дүниеге келмейді. Әрбір адамды қалыптастыру, тәрбиелеп жетілдіру қажет.
Жеке тұлға дегеніміз адамның мінез-құлқындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындығы ерекшелігімен даралануы .
Қоғамдық тұлғаларға ортақ этикалық бірыңғай болуына қарамастан, өзін қоршаған орта жөнінде әр адамның қалыптасқан өзіндік ой-пікірінің, көзқарасының болуы, олардың өзі көріп-білген құбылысқа деген көзқарасын, ой-пікірін білдіруі заңды құбылыс. Мәселен, біреулер айналасындағы құбылысқа таңдана, тамашалай қараса, ал енді біреулер сын көзімен қарап ой қорытуы, сыни пікірлер айтуы мүмкін.
Адамдардың қоршаған табиғи ортадағы құбылыстарды қабылдап түсінуі де әр түрлі. Ол адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялық ерекшеліктермен тығыз байланысты. Мәселен біреулердің бір нәрсені жасауға іскерлік қабілеті болса, екінші адамда оның болмауы, біреудің ұйымдастырушылық қабілеті күшті болса, ал екінші бір адамның ұйымдастыру ісіне қабілетсіз болуы, біреу бір айтқаннан білімді тез қабылдаса, ал екінші бір адамның абстракциялық ойлау қабілетінің баяу дамуы, біреулердің сурет салуға, ән салуға бейімділігі болуы мүмкін. Жеке бастың бұл ерекшеліктер адамдардың басқалармен ұжымдық қарым-қатынасында байқалады.
Сонымен бірге адам баласы өмірде үздіксіз тәрбие құшағында болатынын, бұрынғы игерген білім, білік, дағдылары біртіндеп көмескіленіп, оның орнына жаңа білім, білік, дағдыларды меңгерумен шұғылданатынын ескеруге де тура келді. Жеке тұлғаның ой-санасының, білім көлемінің толығуымен байланысты оның өмірге көзқарасы, белгілі құбылыстарға баға беруінде де өзгерістердің болуы, оның жаңаруы мүмкін. Бұған қоса әлеуметтік ортаның, отбасы мүшелерінің, жолдас-жораларының, таныстары мен достарының да белгілі мөлшерде әсер ететінін ескерсек, жеке тұлғаның ерекшелігінің басым болуына оның да ықпалы зор. Сондай-ақ басқалардың көзқарасын, ой-пікірлерін қабылдау дәрежесі де түрліше болады. Сондықтан да әр адамды бір-біріне ұқсамайтын, өзіндік ерекшелігімен дараланған тұлға дейміз.
Жеке тұлға өзін-өзі бағалауға да, өзінің іс-әрекетін, оның нәтижелерін басқалардың іс-әрекетімен салыстырып байқауға, басқалардың бойындағы артықшылық қасиеттерді көре, тани білуге, соған теңелсем, сондай болсам деп ұмтылыс, іс-әрекет жасауға да қабілетті.
Жеке тұлғаға тән қасиет – ақыл, ес, яғни олар өмірді өзінің сана-сезім өлшемімен қарап бағалауға бейім тұрады. Сондықтан өмірді танып білу дегеніміз миллиондаған жеке тұлғалардың сезім, түсінігінен тұрады.
«Тұлға» дегеніміз - адамның келешек өмірдегі жобасының келбеті. Яғни адам өз бейнесін өзі жасаушы. Тұлға-жеке адамның өзін өмірде көрсетудегі мақсатының орындалуы ғана емес, оның ерік-жігерінің іске асуы. Яғни өзі жөніндегі ойын еркін іске асырудың дайындығы және оны іске асыруының нәтижесі, көрінісі. Сонымен бірге, тұлға дегеніміз сезімнің, әсердің, ішкі күйініш-сүйініштің бойға жинақталған көрінісі. Тұлғаның құрылымдық компоненттері үш бөліктен тұрады. Біріншіден –оның ақыл-ойын дамыту арқылы санасын жетілдіру; екіншіден-адамзаттық өркениетті тұлғаның бойына біртіндеп сіңіру; үшіншіден-жеке тұлғаны іс-әрекетке ендіру арқылы өзін-өзі тәрбиелеуге белсене қатыстыру. Тұлғаны тәрбиелеп жетілдіруде осы үш компонент органикалық бірлікте қызмет етеді.
Баланың тұлғасын жан-жақты дамытуды қаншалықты ерте бастау керек. Туған күннен-ақ бастап, балаларға әр түрлі жағдайлар әсер етеді. Үй тұрмысы, үлкендердің сөзі, қарапайым балалық өлеңдер, теледидар бағдарламалары және тағы да басқа әр түрлі жағдайлар баланың білімі мен сезіміне жастайынан айрықша әсер етеді. Үлкендердің сөйлегендері баланың тұлғасына тек жағымды әсер еткен жағдай қазіргі уақытта қол жетпейін арман. Бірақ баламен қарым-қатынаста болатын адамдар оның рухани байлығы өте төмен екенін жақсы түсінеді. Сондықтан да әрбір мектеп баланың сана-сезімін байыту мақсатымен ән-күй пәндерін кешіктірмей беру керек. Кейбір кезде балалар музыкалық білімді алмай барлық пәндерден өте төмен балды алып жүрген жағдайлар да аз емес. Оқушыларға өнер саласын ашқаннан кейін, баланың дамуына үлкен әсер етеді. Музыкалық тәрбиені беру үшін алдымен оның мақсаты мен мүмкіндіктерін бөліп шығару қажет. Музыка ең алдымен эмоционалдық қанағаттандыруды береді. Екіншіден, музыкалық тәрбиенің негіз - ақыл-ойды ғылымның көмегімен жетілдіру. Үшіншіден - бұл эмоционалдық тәрбие. Ең алдымен балалардың қызығушылықтарын ескеріп, мектепте және оны бітіргеннен кейін толық музыкалық білімді алуды қамтамасыз ету керек. Әрбір әдістің негізін музыканың теориясы емес, практикалық жұмыстары қарайды. Балалар музыкаға қызығып кеткеннен кейін ол туралы көбірек білгісі келеді: музыкалық ноталардың белгілерін жазып үйрену, оларды әнге ауыстыру және тағы басқа. Музыка пәніне қызыққан бала кейін музыкалық теорияны да оқуға талпынады. Музыкалық практика тек қана өлең айту мен аспапта ойнаумен шектелмейді, сонымен бірге әнді тыңдауда практиканы құрайды. Әндер жеңіл, аспаптар–элементарлы, ал әуендер қарапайым болуы мүмкін бірақ қаншалықты құралдар мен материалдар жеңіл болғанмен, олардың көркемдік сапасы жоғарғы сатыда болуы ықтимал. Әрине дамудың ең бірінші сатысында музыкаға деген сүйіспеншілік фундаменті қаланады. Келесі сатыда балалар меңгерген білімін музыканы тереңдетіп тануға жұмсағылары келеді. Міне, дәл осы уақытта баланы әр түрлі кезеңдердегі музыкамен, оның бағыттарымен, стильдерімен таныстыру қажет. Сондай-ақ классикалық шығармалармен қатар жаңа заман шығармаларын беру қажеттілігін ұмытпау керек.
Тұлғаны тәрбиелеу – бұл қарым-қатынастың барлық түрлерін сатылы әрі үздіксіз дайындау және іске асыру деген сөз. Бұның нәтижесінде тұлға қоғамдық және мектеп құндылықтарын, әлеуметтік рәсімдерді, нормаларды, ұйымдастырушылық қабілетін және т.б. игереді.
Білім беру және тәрбиелеу процессі кезінде тұлғаның әлеуметтендірілуін қамтамасыздандыру қажет. Бұл жаңа ашылыстарды игеруді, өзіндік күн көруді үйренуді, мәдениеттің минимумдық негізін салуды білдіреді. Музыка туралы білім біздің заманымызда күннен күнге үлкен рөль атқарады.
Егерде бұндай жұмыс нәтижесінде оқушылар музыка пәнінде эмоционалдық қанағаттанса, онда олар музыкаға деген сүйіспеншілікті бүкіл өмір бойы өткізе алады. Солардың біреулері болашақта композитор, біреулері - әнші, тағы біреулері – жақсы, музыканы сүйсіне тыңдайтын тындарман болуы мүмкін. Музыкалық тәрбиешілер жастарды осы екінші, үшінші топқа қосылып кетулеріне себеп болу керек.
