"Т?ттімбет-шертпе к?й шебері" саба? жоспары

Күй құдіретіне туған халқымыздын ұлан асыр , ұлы тарижын алсақ, күй және күйші деген ұғымдардың тасқа түскен таңбадай қалдырып келген жайларды аңдауға болады.

Қазақ күйлерінің шығу тегі, шырқау биігі ұлан ғасыр.Шертпе күйлер жайын сөз етер болсақ, көңілге ең алдымен аса көрнекті домбырашы,халық компазиторы Тәттімбет Қазаңғапұлы оралады.Кемеңгер күйшінің жан тебірентер асқақ та өрнекті күйлері қазақ даласында бар қасиет қуаты мен оданда әрі шалқи түсуде.Шексіз филосовияға құрылған бұл туындылар өзінің ешқашан да сыны кетпейтін оқшау да дара дүниелігімен халқымыздын жүрегінен өшпес орын алған.

Тәттімбет Қазаңғапұлы арқа жерінде шертпес күйдің негізін қалаушы, бірегей дарын иесі өзінің осы қасиетімен тарихта қалған.Тәттімбет Қазаңғапұлы 1915жылы Қарқаралы өнірініің Мыржық тауының етегіндегі Қызылжал қыстауында дүниеге келген.

Күйшінің әкесі Қазаңғап орта дәулетті, ел –жұртына сыйлы, өнерге шын ықыласпен берілген адам болған.Тәттімбетаттің домбыраға құштарлығы отбасынан басталған, әкесінің інісі Әли асқан күйші болмағанымен, өз төнірегінің назарына іліккен домбырашы еді.

Содан Тәттімбетке домбырашы бала кезінен Әли үйреткен.Бұл үйде ән мен күй үзілмейтін болған осы шыққан ортадан Битен,Шитен,Мауқай,Маныбай,Кенжетай сияқты сөзге шешен домбырашылар сал серілер шыққан.Атақты күйшіден үлкен атасы Шаншар,Шаншардан Бертіс туады.Қара кесек ішінде Бертіс билігі артқан, өнерлі де,өрем, ірі тұлға болған, оның Мүшеке, Маныбай деген ұлдардыда өзіне тартқан әнші домбырашы екен.Мөшекеден, Қазаңғап туған.Одан Тәттімбет, Маныбай Мінекей,одан Тұрысбек туған.Қазаңғаптың Тәттімбеттен Басқа, Жақсымбет деген ұлдары болған. 27 жас қана өмір сүрген.Ал Тәттімбеттің үлкен ұлы Мұсатай да күй шертуден құр қалмаған. Тәттімбеттің 40 астам күйлердің қалай шыққанын Жақсымбет пен Мұсатайдан, тағы басқа адамдардан естігенін көнілге сақтаған.

Эстетикалық талап-талғамдар сай рухани өміріміздің алтын

қазынасына айналып отыр.

Тәттімбет мұрагерлернің бірі деп –Қаз ССР –нің еңбек сіңірген

Артис , күйшісі Әбікен Хасенов күйлернің дістүрін жетік Меңгерген нотаға күйтабактарга магниттік лентаға жаздырып халыққа насихатаушы еңбег де өз алдына алдына бір төбе .

Қазіргі кезде профессионал домбырашылар арасында шертпе

күйлерді нақышына келтіре орындайтын, әсіресе Тәттінбет

Күйлернін сұлу сазын тындаушы жүрегіне жеткізе шертетін

домбыраның бірі –Мағауия Хамзин .

Оның шеберлігі ерекше назар аударады Мағауя –халык күйлерін

Творчестволық шабытпен байыта дамыта орындайтын сахна

Мәдениетін қалыптастырған үздік домбырашы.

Тағы да Ақтобелік күйші –Айса Шәріпов күйді өз нақышына

Келтіріп шебер орындаушы Казіргі Казыбекби өнірі Тәттімбет

Туындылар ын мирас тұтып тамылжыта күй шертетін күйші ұрпақтарын көптеп кездестіреміз. Олар: Тұрысбек Түсіпбеков, Сақия Қарабаева, Қабдылқұмар Қарыпбеков. Солардын орындауында жазылып алынған Тәттінбет күйлері радиодан да жиі беріледі, Бұл жерде арнайы “Тәттімбет” халық аспаптароркестрі құрылды, 1984 жылы Тәттімбет күйшіге ескерткіш белгісі құрылды, Кәзіргі күнде әрі қарай жалғасын беруде.

Тәттімбет күйлері ұлттық музыка өнеріміздің қорына қосылып, халкымыздың рвухани мұрасын байыта түсті.

Тәттімбет шығармашылық алғаш рет қағазға түсіріп, музыка мектептері мен колледждерінде, Консерваторияның, педагог. Институтындағы муз. Факультеттері домбыра кластарының оқу бағдарламарына енді.

Тәттімбет

Тәттімбет күйлері талай ұрпақтың жүрегін тербеп, сезімін шалқытты.Оның үиінен өз бойларына рухани нәр алған өнер қаираткерлері, ақын-жазушылар күиші жаилы тебірене жазды. Мұқтар Әуезов, Сәбит Мұқанов, Әлкей Марғұлан, Ахмет Жұбанов, Сапарғали Бегалин,Тәкен Әлімқұлов, Алексей Брагин, Рахманқұл Бердібаев, Амантай Сатаев, Юрий Попов, тағы басқалар Тәттімбет өнерін жоғары бағалады. Тәттімбеттің күйлерін насихаттауда жазушы Сапарғали Бегалин мол еңбек етті.

Сөйтсе де, Тәттімбет өнері өз мәнінде зерттеліп, қыр –сыры толық ашылды деп айта алмаймыз.

Сондықтан біз бұрын айтылған және өзіміз жинақтаған деректерге сүиене отырып әигілі күйшінің өмірін және күйлерінің сыр-сыйпатын көпшілікке таныстыруды мақсат еттік. Мұның жас ұрпаққа өнеге болары сөзсіз.Тәттімбет күилерін үйренушілерге де көмегі мол.

Тәттімбет күйлері

«Азына», « Ақ бас бура» «Шымылдық үзер», «Балқан тау», «Бес төре», «Боз торғай», «Былқылдақ», «Желқара», «Жетім қыз», «Жібек жолы», «Ерке атан», «Ерке бұлан», «Қара жорға», «Қашқан қалмақ», «Кенжетай», «Қорамжан», «Қос басар», «(4-5түрі бар)», «Қоянды», «Көкеикесті», «Қош жанаған», «Манабай», «Майда сары», «Мінекеи», «Нар шөккен», «Ноғай қазақ», «Өлең сай», «Салқоныр», «Саржайлау», «Сары қамыс», «Сары атан», «Сары өзен», «Сұлама», «Суық төбе», «Сұлу ағаш», «Сылқылдақ», «Тепен көк», «Тас бұлақ», «Толқын», «Терісқақпай», «Шайыр қалды», «Бес төре», т.б.