Академик ?аныш С?тпаев: «Музыка адам жаныны? ол?ы т?старын ?алпына келтіреді»-деп ??нды пікір айт?ан.
?азіргі ?о?ам?а сай,жан-жа?ты дамы?ан,патриотты?,адамгершілік,эстетикалы? ?асиеттері бойына дары?ан азаматты т?рбиелеуде музыка ?неріні? ролі зор.Мектепте ?ткізілетін музыка п?ні-о?ушыларды? ?ызы?ушылы?тарын тудыратын, шы?армашылы? -тарын арттыратын,а?ыл-ойын дамытатын,?семдік ?леміне жетелейтін п?ндерді? бірі. Музыка саба?ында о?ушылармен т?рлі ж?мыстар ж?ргізіледі.Музыка ты?дау, музыка сауатын ме?геру, ?н айту,та?ырып?а лайы? творчестволы? ж?мыстар.Осы атал?ан ж?мыстарды? бірі-?н айту.
?н-музыка шы?армашылы?ында ке?інен тарал?ан вокалды жанр.?н ты?даушы?а жарасымды ?уен мен с?з ар?ылы ?сер ете отырып,эмоциялы? ??у,т?сіну сезімдерін оятады.?н адамны? жанын сергітеді,психологиялы? ?сері мол к?шті ??рал.
Музыка саба?ында о?ушылар ?нді ??лшына,?ызы?а орындайды.О?ушыларды? шы?армашылы?тарын арттыру?а,?нерлерін шы?дау?а музыка саба?ы жеткіліксіз. Мектепте ?йымдастырылатын хор ?йірмесі о?ушыларды? творчестволы? дамуына жол ашады.Хор ?йірмесі баланы? есте са?тау,ты?дау ?абілеттерін арттырып,?зін-?зі ?стай білуге,жеке басыны? м?ддесін ?жым?а ба?ындыру?а,сыныптан тыс бос уа?ыттарын д?рыс ?йымдастыру?а септігін тигізеді.
Хор ?йірмесіне кіші топ?а 1-2 сынып,орта??ы топ?а 3-4 сынып,жо?ар?ы топ?а 5-8 сынып о?ушылары ?атысады. М?ндай топтар?а б?лудегі негізгі ма?сат балаларды? жас ерекшелігін еске ала отырып,оларды? ?суі мен ?алыптасуына зиян жасамау.Хормен дайынды? кезінде жо?ар?ы топта?ы о?ушыларды? мутациялы? кезе?деріндегі ?згерістерінде ?н айтуда абай бол?ан ж?н.Балаларды? жас шамасына ?арай репертуарды лайы?ты та?дап,к?лемі,мазм?ны оларды? ой-?рісіне сай болуы ?ажет.
?рбір са?ат алдын ала жоспарлы,тартымды,?ызы?ты болу керек.Музыка м??алімі ?р баланы? дауыс ерекшелігін жа?сы білуі керек.Дауыстарыны? дыбыс бояуы,тембрі ?аны?ты,диапазондары ке?,ашы? дауысты балаларды солист ретінде алу?а болады.
Балалар дауысыны? дамуына дауыс к?тімі,?н айтуда?ы тыныс алу, артикуляция, вокалды? жатты?улар т.б. факторлар ?сер етеді.
Вокалды хор ж?мысы кезінде арнайы ?алыптастыру жатты?улары шы?арманы м?нерлі орындау?а,?з бетінше ?н айту?а да септігін тигізеді.Барлы? вокалды? да?дылар бір-бірімен ты?ыз байланыста бол?анды?тан олармен ж?мыс бір уа?ытта орындалады.Хор жетекшіні? шеберлігі вокалды да?дыларды ?алыптастыруда к?рінеді.Дауыс ?алыптастыру кезінде тыныс алу?а к?п к??іл б?лу керек.?йткені д?рыс тыныспен айтыл?ан ?н ты?даушы?а т?сінікті,м?нерлі жеткізіледі. Енді бірнеше тыныс алу жатты?уларына то?талып ?тейік.
-Дирижер ?олы ар?ылы тыныс алып,санау ар?ылы (1,2,3,4,5)тынысты шы?ару.Жатты?уды ?айталау кезінде,тыныс шы?ар?ан кезде цифр санын к?бейтіп отыру керек.
-Ала?анды ауыз ?уысынан 20см аралы?та ?арама-?арсы ?стап, «с» дыбысын айта отырып ала?ан?а демді ?немдеп, ?рлеп шы?ару.
-Хор айтуда диафрагматикалы? тыныс алу ?олданылады.Диафрагма мен ??рса? ?уысыны? б?лшы? еттері белсенді ж?мыс істеу керек. Тынысты тезірек алып, «с»дыбысын айта отырып,демді сырт?а ?зіп шы?ар(с-с-с-с-с)
Балалар дауысын бірте-бірте жатты?тыру керек.Дауысты ?ыздырмай жатып жо?ар?ы дыбыстарды алу?а болмайды.Жо?ар?ы дыбыстарды? орнын,ыр?а?ты таза алу ?шін жатты?уларды жарты ?нмен жо?ары II октава?а дейін «legato» мен «ctaccatto»-да алмастыра айту керек(соль-ми-до)Жо?ар?ы ?иын дыбыс?а келгенде сол дыбысты фразалы? кезе?імен ?айта-?айта жатты?тыру абзал.Дыбысты? таза алынуына же?іл ж?не к?рделі шабуылдарды ?олданып,дауыс желбезегін ?абыстыру?а ?ол жеткізу керек. Сонымен тыныс алу?а мынандай талаптар ?ойылады:тынысты тез, шусыз, еркін, ауыз ж?не м?рын ?уысы ар?ылы алу.Тынысты тере? ал?ан со?,оны міндетті т?рде ?нні? ыр?а?ына байланысты ?немдеп шы?ару ?ажет.
Артикуляция-тыныс алу белсенділігіні? негізгі т?сілдеріні? бірі.Артикуляциялы? аппаратты? сырт жа?ында?ы б?лімні? дамуына О,У дыбыстарымен айтыл?ан жатты?улар ы?пал етеді.Б?л дыбыстарды гамманы? бірінші,?шінші сатыларыны? аралы?тарында (терция) ?ндету ?ажет.Хор т?жірибесінде дауысты ж?не дауыссыз дыбыстармен ж?мыс ж?ргізуді? ?зіндік ерекшеліктері бар.Дауысты дыбыстарды ж?мырлай білу,(о дыбысына жа?ын айту),дауыссыз дыбыстарды аны?,?ыс?а айту,екпінсіз дауысты дыбыстарды таза айту?а тырысу,с?здерді ?нде бір?алыпты артикуляциямен жеткізу.Ай?ын артикуляцияда тіл беленділігі ?шін «бра-бре-бри-бро-бру», «тра-ля» буындарымен жатты?улар ж?ргізуге болады.
Шы?арманы? к?ркем,сауатты орындалуы жо?арыда атал?ан ж?мыстарды? н?тижелігіне байланысты. Орындалатын ?н о?ушыларды? жас ерекшелігіне,дауыс м?мкіндіктеріне сай болу керек.Шы?арманы? к?ркемдік м?нін ашатын ж?мыстар да шет ?алмау ?ажет.Олар: ?нні? интонациясы, динамикасы,екпіні мен шары?тау шегі.Орындау шеберліктерін арттыруда о?ушылар?а хор?а арнал?ан классик композиторларыны? ?ндерін,ке?ес д?уірі кезіндегі композиторларды? та?даулы шы?армаларын,халы? ?ндерін ты?дату ма?ызды.
Просмотр содержимого документа
«Мектептегі хор ?йірмесі»
Мектептегі хор үйірмесі
Академик Қаныш Сәтпаев: «Музыка адам жанының олқы тұстарын қалпына келтіреді»-деп құнды пікір айтқан.
Қазіргі қоғамға сай,жан-жақты дамыған,патриоттық,адамгершілік,эстетикалық қасиеттері бойына дарыған азаматты тәрбиелеуде музыка өнерінің ролі зор.Мектепте өткізілетін музыка пәні-оқушылардың қызығушылықтарын тудыратын, шығармашылық -тарын арттыратын,ақыл-ойын дамытатын,әсемдік әлеміне жетелейтін пәндердің бірі. Музыка сабағында оқушылармен түрлі жұмыстар жүргізіледі.Музыка тыңдау, музыка сауатын меңгеру, ән айту,тақырыпқа лайық творчестволық жұмыстар.Осы аталған жұмыстардың бірі-ән айту.
Ән-музыка шығармашылығында кеңінен таралған вокалды жанр.Ән тыңдаушыға жарасымды әуен мен сөз арқылы әсер ете отырып,эмоциялық ұғу,түсіну сезімдерін оятады.Ән адамның жанын сергітеді,психологиялық әсері мол күшті құрал.
Музыка сабағында оқушылар әнді құлшына,қызыға орындайды.Оқушылардың шығармашылықтарын арттыруға,өнерлерін шыңдауға музыка сабағы жеткіліксіз. Мектепте ұйымдастырылатын хор үйірмесі оқушылардың творчестволық дамуына жол ашады.Хор үйірмесі баланың есте сақтау,тыңдау қабілеттерін арттырып,өзін-өзі ұстай білуге ,жеке басының мүддесін ұжымға бағындыруға,сыныптан тыс бос уақыттарын дұрыс ұйымдастыруға септігін тигізеді.
Хор үйірмесіне кіші топқа 1-2 сынып,ортаңғы топқа 3-4 сынып,жоғарғы топқа 5-8 сынып оқушылары қатысады. Мұндай топтарға бөлудегі негізгі мақсат балалардың жас ерекшелігін еске ала отырып,олардың өсуі мен қалыптасуына зиян жасамау.Хормен дайындық кезінде жоғарғы топтағы оқушылардың мутациялық кезеңдеріндегі өзгерістерінде ән айтуда абай болған жөн.Балалардың жас шамасына қарай репертуарды лайықты таңдап,көлемі,мазмұны олардың ой-өрісіне сай болуы қажет.
Хормен дайындық жұмысы кезең-кезеңмен жүргізіледі.
1.Ән айту ережелерімен тянақты түсіндіру.
2.Жаңа әнмен жан-жақты таныстыру.
3.Әннің сөздерімен жұмыс.
4.Тыныс алу жаттығуларымен жұмыс.
5.Әндік дыбыс жаттығуларымен жұмыс.
6.Ырғақпен жұмыс.
7.Ән айтудағы үйлесімділік, бір-бірін тыңдау.
8.Әннің көркем,мәнерлі айтылуы.
Әрбір сағат алдын ала жоспарлы,тартымды,қызықты болу керек.Музыка мұғалімі әр баланың дауыс ерекшелігін жақсы білуі керек.Дауыстарының дыбыс бояуы,тембрі қанықты,диапазондары кең,ашық дауысты балаларды солист ретінде алуға болады.
Балалар дауысының дамуына дауыс күтімі,ән айтудағы тыныс алу, артикуляция, вокалдық жаттығулар т.б. факторлар әсер етеді.
Вокалды хор жұмысы кезінде арнайы қалыптастыру жаттығулары шығарманы мәнерлі орындауға,өз бетінше ән айтуға да септігін тигізеді.Барлық вокалдық дағдылар бір-бірімен тығыз байланыста болғандықтан олармен жұмыс бір уақытта орындалады.Хор жетекшінің шеберлігі вокалды дағдыларды қалыптастыруда көрінеді.Дауыс қалыптастыру кезінде тыныс алуға көп көңіл бөлу керек.Өйткені дұрыс тыныспен айтылған ән тыңдаушыға түсінікті,мәнерлі жеткізіледі. Енді бірнеше тыныс алу жаттығуларына тоқталып өтейік.
-Дирижер қолы арқылы тыныс алып,санау арқылы (1,2,3,4,5)тынысты шығару.Жаттығуды қайталау кезінде,тыныс шығарған кезде цифр санын көбейтіп отыру керек.
-Алақанды ауыз қуысынан 20см аралықта қарама-қарсы ұстап, «с» дыбысын айта отырып алақанға демді үнемдеп, үрлеп шығару.
-Хор айтуда диафрагматикалық тыныс алу қолданылады.Диафрагма мен құрсақ қуысының бұлшық еттері белсенді жұмыс істеу керек. Тынысты тезірек алып, «с»дыбысын айта отырып,демді сыртқа үзіп шығар(с-с-с-с-с)
Балалар дауысын бірте-бірте жаттықтыру керек.Дауысты қыздырмай жатып жоғарғы дыбыстарды алуға болмайды.Жоғарғы дыбыстардың орнын,ырғақты таза алу үшін жаттығуларды жарты үнмен жоғары II октаваға дейін «legato» мен «ctaccatto»-да алмастыра айту керек(соль-ми-до)Жоғарғы қиын дыбысқа келгенде сол дыбысты фразалық кезеңімен қайта-қайта жаттықтыру абзал.Дыбыстың таза алынуына жеңіл және күрделі шабуылдарды қолданып,дауыс желбезегін қабыстыруға қол жеткізу керек. Сонымен тыныс алуға мынандай талаптар қойылады:тынысты тез, шусыз, еркін, ауыз және мұрын қуысы арқылы алу.Тынысты терең алған соң,оны міндетті түрде әннің ырғағына байланысты үнемдеп шығару қажет.
Артикуляция-тыныс алу белсенділігінің негізгі тәсілдерінің бірі.Артикуляциялық аппараттың сырт жағындағы бөлімнің дамуына О,У дыбыстарымен айтылған жаттығулар ықпал етеді.Бұл дыбыстарды гамманың бірінші,үшінші сатыларының аралықтарында (терция) әндету қажет.Хор тәжірибесінде дауысты және дауыссыз дыбыстармен жұмыс жүргізудің өзіндік ерекшеліктері бар.Дауысты дыбыстарды жұмырлай білу,(о дыбысына жақын айту),дауыссыз дыбыстарды анық,қысқа айту,екпінсіз дауысты дыбыстарды таза айтуға тырысу,сөздерді әнде бірқалыпты артикуляциямен жеткізу.Айқын артикуляцияда тіл беленділігі үшін «бра-бре-бри-бро-бру», «тра-ля» буындарымен жаттығулар жүргізуге болады.
Шығарманың көркем,сауатты орындалуы жоғарыда аталған жұмыстардың нәтижелігіне байланысты. Орындалатын ән оқушылардың жас ерекшелігіне,дауыс мүмкіндіктеріне сай болу керек.Шығарманың көркемдік мәнін ашатын жұмыстар да шет қалмау қажет.Олар: әннің интонациясы, динамикасы,екпіні мен шарықтау шегі.Орындау шеберліктерін арттыруда оқушыларға хорға арналған классик композиторларының әндерін,кеңес дәуірі кезіндегі композиторлардың таңдаулы шығармаларын,халық әндерін тыңдату маңызды.
Оқушылар хор дайындығы кезінде өздері мағынасын түсінетін,әдемі әуенге құрылған әндерді бар ниеттерімен құлшына орындайды. Мысалы И.Нүсіпбаевтің «Жас дәуірдің түлегіміз», Ә.Бейсеуовтың «Ақ мамам»,Е.Хасанғалиевтің «Атамекен», Б.Бейсенованың «Шығыстың қос жұлдызы» әндері туралы өздерінен сұрағанда әндердің мазмұнын дәл жеткізеді.
Оқушылардың өмірге деген көзқарастары,дүниетанымдары айтқан әндерінен алған әсерлері арқылы тәрбиеленеді.Вокалды-хор үйірмесінің мақсаты оқушыларды өнер құндылықтарын сезіну,таза және мәнерлі ән салу,тіл,сөз өнерін меңгеру, олардың бойында адамгершілік-эстетикалық мәдениетті қалыптастыру,шығармашылықтарын арттыру болып табылады.Хормен ән айту көпшілік өнер болып табылатындықтан балаларды достыққа, татулыққа,ұйымшылдыққа тәрбиелейді.
Қорыта айтқанда музыка өнері –адамның сана сезіміне әсер етіп,ой-өрісінің дамуына әсер ететін күшті құрал.
