Сын т?р?ысынан ойлау ар?ылы о?ушылар?а музыкалы? т?рбие беру

?азіргі заман талабына сай жа?а инновациялы? ?діс - т?сілдер енгізу ар?ылы ?ана, о?ушыларды? п?нге, жалпы ?мірге, ?о?ам?а деген ?ызы?ушылы?ын оята аламыз. Осындай жа?алы?ты? бірі -«Сыни т?р?ысынан ойлауды дамыту» жобасы. Б?л жобаны семинарлар?а ?атыса ж?ріп, ?дістерін ?йреніп ?ана ?оймай, жалпы жобаны? философиясын т?сіне бастадым. ?рине, е? бірінші ?зімі? ?ызы?ушылы?ым оянып, музыка саба?ына осы ?діс - т?сілдерді ?олдану ?шін, к?п о?ып, ізденіп, осы т?р?ыда?ы семинарлар?а ?атыса бастадым. Б?рын?ы ?дістерді ?олданып ж?рген т?жірибелі ?стаздарды? да саба?тарына ?атысып, ?зім іштей ?орытынды?а келдім.
Саба? та?ырыбына сай ?дістерді, ?р сыныпты? жас ерекшеліктеріне сай жина?тап, кезекті саба??а ?атты ?обалжумен, ?алай болар екен, балалар т?сіне ?ояр мекен деген оймен ?ор?а кірдім. О?ушыларды топ?а б?ліп, тапсырмаларын бергеннен бастап, саба??а деген бар зейін - ынталарын, ?ызы?ушылы?тарын к?ріп, к??ілім орнына т?сті. Балалар?а б?л ?дістер б?рыннан таныс, к?нделікті саба?та ?олданып ж?ргендей, топтасып, а?ылдасып ?з ойларын айтып жатты. Саба??а дайынды?сыз келетін о?ушылар?а, бірлесіп, топтасып ?рекет жасау к?дімгідей ?сер ете бастады. Келесі саба??а дайынды?пен келген о?ушы?а, бас?алары бірінші рет к?ргендей, та?ыр?ай ?ара?ан кездері де болды.
Саба?та тек ?ана ?н айтып, к?й ты?дап ?оймай, ?нні?, к?йді? шы?у тарихын, композиторды?, ?здеріне ?на?ан ?ншілерді? де ?мір баянын, шы?армашылы?ын ?здері ?осымша ?дебиеттерден о?ып, зерттеп, жаза бастады. Біртіндеп, ?р сыныптан шы?армашылы?пен ж?мыс істейтін о?ушылар іріктеле бастады. Бесінші сыныпта?ы «?аза? хал?ыны? музыкалы? аспаптары» та?ырыбы бойынша, о?ушыларды? білімдерін на?ты тексере алдым.
Аспаптар
Шертпелі аспаптар
?рмелі аспаптар
?рмалы аспаптар
Домбыра
?скірік
Дабыл
?обыз
Сыбыз?ы
Шертер
Асатая?
Жетіген
Сазсырнай
Да??ыра
К?нделікті осы ?дістерді саба??а тиімді пайдалануды? ар?асында, о?ушыларда бол?ан, мынадай жа?алы?тар мен ?згерістерді бай?адым.
1. О?ушыларды? келесі саба?ты, та?атсыздана к?тіп, ?зіні? ізденісін, білімін к?рсетуге асы?уы (саба? кестесіне ?арамастан, ма?ан келіп, ?зіні? тапсырманы ?алай орында?анын баяндайды).
2. О?ушыларды? білім сапасы к?терілді.
3. Жа?а саба?ты аз уа?ытта т?сініп, игере алды.
4. Кітапхана?а жиі баратын болды.
5. ?з ойларын ашы? айту?а ?йренді.
6. Шы?армашылы?пен ж?мыс істей бастады.
7. ?ылыми жоба?а ?атысушы талапкерлерді? саны ?сті.
Балаларды? эстетикалы? сезімімен ??ымын, к?ркемдік шы?армашылы? ?абілетін ?діксіз дамыту ?шін, оз хал?ыны? музыкасына ?неріне деген с?йіспеншілігіе оятуымыз керек.
?з хал?ыны? музыкасын ты?дай отырып, бала бойында ?уаныш пен тебіреніс, ?ор?у мен ?міт ?атар ж?реді. Б?л сезімдер балаларды, алда?ы ?мірдегі т?рлі ?иыншылы?тармен к?ресуге ?йретеді.
Музыка - адамзатты? тілмен айтып жеткізе алмайтын ?ш?ыр ?иялы, н?зік сезімі. Музыка саба?ында, халы? музыкасын тек ты?датып ?ана ?оймай, музыкалы? шы?арманы? композиторы туралы жа?а деректер жинап, шы?арманы? шы?у тарихымен де таныстырып отыру ар?ылы баланы? біртіндеп шы?армашылы?пен айналасуына ы?пал етеміз. Музыка?а деген ?ызы?ушылы?ы ар?ылы, балаларды? сезімталды?ын, м?дениеттілігін ?алыптастырамыз. Сонымен бірге, бала бойында шы?армашылы? дарынны? к?ктеп, г?лденіп жеміс беруіне жол ашамыз.
К?йшілер
к?йлері
??рман?азы
«Сарыжайлау»
Дина
«К?кіл»
Д?улеткерей
«Сарыар?а»
Ы?ылас
«Той бастар»
Т?ттімбет «?ос ал?а»

К?нделікті саба? барысында, та?ырып?а байланысты о?ушылар ?здеріні? ой - тол?анысын с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы білдіріп отырады. Мысалы: Берілген шы?армашылы? ж?мысты орындау ?иын болды ма? деген с?ра??а о?ушылар былай жауап берді.
. бірінші тапсырманы орындау ?иын болды. ?зімні? ?андай тапсырма?а шамам келетінін білмедім. Барлы? тапсырманы орындау?а тырыстым. Саба??а келгенде, ?з тапсырмамды таныстыруда ?з ?атемді т?сіндім. Кітапхана?а барып, газет - журналдарды, кітаптарды о?ып танысып, жалпы о?у?а деген ?ызы?ушылы?ым артты. Композиторды? ?мірімен танысу ар?ылы, кез келген ?нні?, к?йді? шы?у тарихын біліп, сол ?нді немесе к?йді ты?дау?а асы?тым.
. шы?армашылы? тапсырмалар ар?ылы, ?зім дайында?ан ж?мысым ар?ылы еркін с?йлеуді ?йрендім. ?з ойымды ашы? айтатын болдым.
. Ма?ан кітапхана?а барып кітап о?у ?те ?найды. Шы?армашылы? тапсырманы ?ана орындап ?оймай, б?рын естімеген, білмеген т?л?армен танысып ?оймай, оларды? ?мірі ар?ылы к?п к?мек алдым. сия?ты жауаптары ар?ылы мынадай н?тижеге жетуі:
- шы?армашылы? ?абілеттерін тани білуге;
- жылдам шешім ?абылдау?а;
- жа?ашыл ?рекет жасау?а;
- білімге деген ??лшынысын арттыру?а;
- к?нделікті кездесетін ?иыншылы?ты ?зі шеше білуге,
- жа?а н?рсені танып білуге ??лшынысын, ?абілетіні? оянуына ?сер етуімізді? ?зі, заман талабына сай ?рпа? дайындап жат?анымыз деп есептеуімізге болады.
К?нделікті саба? барысында, шы?армашылы? тапсырмалар беру ар?ылы о?ушы бойына мынадай ?асиеттерді ?алыптастыруымыз?а болады:
• шы?армашылы? ?асиет;
• белсенділік ?асиет;
• ой - ?рісіні? даму ?аситі;
• м?дениетті с?йлеу ?асиеті;
• халы? музыкасына деген ?ызы?ушылы? ?асиет;
• шыдамдылы? ?асиеті;
?рине музыканы жа?сы к?рмейтін, ?нді ты?дамайтын адам кем де кем. Біра?, ?азіргі кезде, батыс музыкасын ты?дап, еліктейтін ?аза? жастары да аз емес. ?кінішке орай, ?з хал?ыны? д?ст?рлі ?німен - к?йін ты?дамайтын да жастар бар. Міне, осы сия?ты м?селелерге де о?ушылар сыни т?р?ыдан ?арап, салыстыра отырып зерттей алды. Саба?тан ой т?йіп кеткен балалар, тіптен ары ?арай ?здері зерттеп, келесі к?ні ?з ойларын айтып жатты. О?ушылар ?тілген саба??а байланысты мынадай м?селелерді зерттеп, салыстырды:
- Хал?ымызды? д?ст?рлі ?ні мен к?йін, ?азіргі жастар к?нделікті ты?дау ?шін не істеуге болады?
- К?йді тек домбыра аспабында немесе ??деу ар?ылы бас?а аспаптармен бірге ойнал?анына ?алай ?арайсы??
- к?нделікті отбасында халы? ?нін, к?йлерді ты?дауды ?ол?а алу?а, кім кедергі жасайды?
- Халы? аспаптарында, ?сіресе домбыра аспабында ойнап - ?йренуге балаларды? ?ызы?ушылы?ын ?алай арттырамыз?- деген с?ра?тар?а жауап бере отырып, ?здері шешімін табады.
Мысалы:
- д?ст?рлі ?н, к?й ты?дап келген о?ушылар, музыка ты?дау пара?ын толтырады;
- к?йді ?ай аспапта ты?да?анын, не себепті ?на?аны жайлы баяндайды;
- ?йде ата - аналарымен бірге ты?да?анын, композиторы жайлы т?сінік бергенін ма?танышпен баяндайды;
- о?ушылар біртіндеп, домбыра ?йірмесіне ?атыса бастайды;
О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілеттерін ?осымша ?йірме ж?мыстарында дамытып отыруды? ар?асында, музыкалы? т?рбие ж?мысы ?з жемісін береді. Балаларды? ?ндері о?ушыларды? д?ние танымын ?алыптастырады. ?н - ?уен ар?ылы д?ниені танып - білу адам, таби?ат, ?о?ам арасында?ы байланыс, осыларды? барлы?ы ?н ар?ылы, музыка ар?ылы балаларды? сана - сезімдері тез ?абылдап, ой - ?рісіні? дамуына ?лкен ?серін тигізеді.
- ?аза? хал?ыны? ?ндерін айтып, ?йрену;
- ?лтты? музыкалы? аспаптарда( домбыра, ?обыз т. б.) ойнап ?йрену;
- ?азіргі заман музыкаларын с?йіп ты?дау ар?ылы музыкалы? есту, ты?дау ?абілеттерін дамыту;
- ?аза? хал?ыны? халы? музыкасына деген ??рмет, с?йіспеншілік дарынды, м?дениетті, сезімтал, ?лтты? музыкасын ?астерлей алатын, ?з Отанын с?йетін жеке т?л?аны ?алыптастыру болып табылады.
О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін арттырып, ынталандыру ?шін саба?тарды мынадай жолдармен ?ткізуге болады:
- Саба?та ке? к?лемде к?рнекі ??ралдарды пайдалану;
- Саба?ты т?рлендіріп ?ткізу;
- Саба?та о?ушылар ?здері жаса?ан суреттер, схемаларды пайдалану;
- Техникалы? ??ралдарды тиімді ?олдану;
- Саба??а ?атысты бейнетаспаларды, фильмдерді к?рсету.
Болаша? ?рпа?ты? ал?а ?арай ?мтылуы, іс - ?рекеттегі жа?ашылды?ына, жа?аны ойлап табуына, шы?армашылы?пен ж?мыс істеуіне байланысты. Ал шы?армашылы? іс - ?рекет, жа?ашылды??а ба?ыттылы? тек ?ана шы?армашылы? ?ызы?ушылы?тан басталады.
Жас жеткіншекті? ?лт ретінде ?алыптасуы, ?лтты? шы?армашылы? ?леуеті де ?р жеке т?л?аны? шы?армашылы? де?гейімен аны?талады. Сонды?тан, ?ркениетке жетуді? жолын о?ушыларды? шы?армашылы? ?ызы?ушылы? де?гейімен, жа?ашылды? болмысымен байланыстыруымыз керек.
Мектеп о?ушыларына музыкалы? білім мен т?рбие беруді тек «Музыка» саба?ында ?ана шектеліп ?оймай, ?абілеттеріне ?арай шы?армашылы?тарын дамытып отыру п?н м??алімдеріні? басты міндеті болып, табы