Параллел тў?ри чизи?лар .

Параллел тўғри чизиқлар.

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі Куралов Ботирали

1. Мавзу: Параллел тўғри чизиқлар.

2. Илмий мақсад.

1. Ўқувчиларга параллел тўғри чизиқлар хақида тушунча бериш.

2. Хаётда қўллай билиш.

1. Ривожлантирувчи мақсад:

Ўқувчиларни мустақил фикрлашга ўргатиш.

1. Дарснинг тарбиявий мақсади:

Каттага ҳурматда кичикка иззатда бўлишга тарбиялаш.

1. Дарснинг услуби: Аралаш дарс.

2. Дарснинг жихози: геометрик фигуралар, карточкалар ва тест таркатмалари.

3. Дарснинг бориши:

1. Дарсни ташкил этиш.

2. Уқувчиларни дарсга тайёргарлиги.

3. Уй вазифасини текшириш. (тест орқали).

Бир текисликда ётган икки тўғри чизиқ кесишиши ёки кесишмаслиги мумкин. Икки тўғри чизиқ кесишиши учун улар битта умумий нуқтага эга бўлиши кераклиги бизга маълум.

Техника ва турмушда умумий нуқтага эга бўлмаган тўғри чизиқлар ҳам учрайди. Масалан, тўғри йулдаги автомобиль ғилдиракларининг қолдирган излари, тўғри йулдаги темир йўл рельслари, кубнинг қирралари ва хокозалар.

r

Бир текисликда ётиб, ўзаро кесишмайдиган тўғри чизиқлар параллел тўғри чизиқлар деб аталади. “Параллел” сўзи грекча parallelos – “қатор юрувчи” деган сўзидан олинган.

а

c

L

C

A

B

b

d

D

Тўғри чизиқларнинг паралеллиги ІІ белги билан белгиланади. а ІІ b ёзув бундай ўқилади: а тўғри чизиқ b тўғри чизиққа параллель. а ІІ b, c ІІ d.

Параллел тўғри чизиқларда ётган кесмалар ҳам ўзаро параллел бўлади.

r ІІ L

AB кесма r тўғри чизиқда, CD кесма L тўғри чизиқда ётгани учун, AB кесма билан CD кесма ўзаро параллел: AB ІІ CD.

Масалан, квадратнинг, тўғри тўртбурчакнинг қарама-қарши томонлари ўзаро параллел кесмалардан иборат.

F

K

B

C

L

E

D

A

П

а

b

а

b

араллел тўғри чизиқларни ясаш учун учбурчакли чизғич ва оддий чизғичдан фойдаланилади.

Параллел a ва b тўғри чизиқларни ясаш учун:

1. Учбурчакли чизғичнинг бир томонини оддий чизғич қиррасига тираб туриб, унинг иккинчи томони бўйлаб а тўғри чизиқ чизамиз:

2. Оддий чизғич қирраси бўйлаб учбурчакли чизғични ўрнидан бошқа жойга силжитиб, (ихтиёрий йўналишда) иккинчи b тўғри чизиқни чизамиз.

Хосил бўлган а ва b тўғри чизиқлар ўзаро параллел тўғри чизиқлардан иборат бўлади. а ІІ b: b ІІ а.

Агар текисликдаги икки тўғри чизиқ учунчи бир тўғри чизиққа перпендикуляр бўлса, бу икки тўғри чизиқ ўзаро параллел бўлади.

С тўғри чизиқ r тўғри чизиққа перпендикуляр: с I r. d тўғри чизиқ r тўғри чизиққа перпендикуляр: d I r. У холда с тўғри чизиқ билан d тўғри чизиқлари ўзаро параллелдир: c ІІ d.

Параллел тўғри чизиқларнинг асосий хоссалри:

Тўғри чизиқда ётмайдиган битта нуқта орқали бу тўғри чизиққа фақат битта параллел тўғри чизиқ ўтказиш мумкин.

А нуқта t тўғри чизиқда ётмайди. А нуқта орқали t тўғри чизиққа параллел s тўғри чизиқ ўтказилган, s ІІ t.

с

r

d

s

A

t

8

D

С

F

K

34-мисол: фигуранинг қайси томонлари ўзаро параллел?

В

A

E

L

8

E

а

E

E

35- мисол: а тўғри чизиқ чизинг: 1) а тўғри чизиқдан ташқарида ўхшаш вазиятда Е нуқтани белгтланг.

а

а

2)Е нуқта орқали а тўғри чизиққа параллел тўғри чизиқ ўтказинг.

836-мисол: s тўғри чизиқ чизинг: 1) s тўғри чизиқдан ташқарида ўхшаш вазиятда А ва В нуқталарини танлаб олинг:

sw

sw

sw

Aw

Bw

Aw

Aw

Bw

Bw

1))w

2))w

3))w

2. A нуқта орқали s тўғри чизиққа перпендикуляр r тўғри чизиқ чизинг. В нуқта орқали s тўғри чизиққа перпендикуляр L тўғри чизиқ чизинг. r ва L тўғри чизиқлар ўзаро параллел бўладими?

837-мисол: ўхшаш а ІІ b; b ІІ с; тўғри чизқлар ўтказинг. Улар орасидаги масофани берилган тўғри чизиқларга перпендикуляр ўтказиш билан топинг.

“Сеҳрли квадратлар ўйини”.

1. Мустахкамлаш

Мустахкамлаш учун саволлар:

1. Қандай тўғри чизиқлар параллел тўғри чизиқлар деб аталади?

2. Параллел тўғри чизиқда ётган кесмалар ўзаро параллел бўладими?

3. Берилган тўғри чизиққа ундан ташқарида ётган нуқтадан нечта параллел тўғри чизиқ ўтказиш мумкин?

1. Ўқувчиларни бахолаш.

2. Уйга вазифа. № 842

ТЕСТ САВОЛЛАРИ

1. Перпендикуляр белгисини топинг?

А) В) С)

2. Перпендикуляр тўғри чизиқлар текисликни қандай бурчакларга бўлади?

А) ўткир бурчак В) ўтмас бурчак С) тўғри бурчак

3. Тўғри чизиққа берилган нуқтадан нечта перпендикуляр тўғри чизиқ ўтказиш мумкин?

А) 1 В) 4 С) 2

4. икки тўғри чизиқ кесишишидан нечта бурчак хосил бўлади?

А) 3 В) 4 С) 2

5) ўзаро тўғри бурчак ясаб кесишувчи иккита тўғри чизиқ қандай аталади?

А) перпендикуляр В) кесишувчи С) параллел

6) Бурчак белгисини топинг?

А) С)

ТЕСТ САВОЛЛАРИ

1. Перпендикуляр белгисини топинг?

А) В) С)

2. Перпендикуляр тўғри чизиқлар текисликни қандай бурчакларга бўлади?

А) ўткир бурчак В) ўтмас бурчак С) тўғри бурчак

3. Тўғри чизиққа берилган нуқтадан нечта перпендикуляр тўғри чизиқ ўтказиш мумкин?

А) 1 В) 4 С) 2

4. икки тўғри чизиқ кесишишидан нечта бурчак хосил бўлади?

А) 3 В) 4 С) 2

5) ўзаро тўғри бурчак ясаб кесишувчи иккита тўғри чизиқ қандай аталади?

А) перпендикуляр В) кесишувчи С) параллел

6

А) В) С)

) Бурчак белгисини топинг?