Научная статья : Технология развития познавательной деятельности учащихся на уроках математики на узбекском языке

Технология развития познавательной деятельности учащихся на уроках математики.

Саидова Гулчехра Музаффаровна

Общеобразовательная средняя школа № 32 города Бухары, Узбекистан

МАТЕМАТИКА ДАРСЛАРИДА ЎҚУВЧИ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Дарҳақиқат, юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш бугунги кун педагоги, тарбиячисининг энг асосий вазифасидир. Бу вазифани ҳал этишда математика фани ва уни ўқитиш методикаси ўзининг етарлича ўрнига эгаки, унинг муваффақиятли ўзлаштирилиши баробарида мустақил фикрлайдиган, атроф-борлиқ ва воқеликка нисбатан ўзининг муносабатини билдира оладиган, муаммоларни мантиқий мушоҳада этиш салоҳияти орқали ижобий ҳал эта оладиган ўқувчи-ёшларни камол топтириш вазифаси амалга оширилади.

Бизга маълумки, таълим-тарбия жараёнини педагогик технологияларни қўллаш орқали, яъни аввалдан лойиҳалаштирилган таълим жараёнини яхлит тизим асосида, босқичма-босқич амалга ошириш, аниқ мақсадга эришиш йўлида муайян метод, усул ва воситалар тизимини ишлаб чиқиш, улардан самарали, унумли фойдаланиш ҳамда таълим жараёнини юқори даражада бошқаришни ифодалайди.

Таълим жараёнида бошқариш – бу, йўналтириш; вазифа қўйиш; ўргатиш; ёрдам бериш; қўллаб-қувватлаш; маслаҳат бериш; раҳбарлик қилиш; кузатиш; талаб қилиш; кўрсатма бериш каби функцияларни амалга оширишдир.

Мазкур вазифаларни ҳал этиш учун математикадан узвийлаштирилган Давлат таълим стандарти талаблари асосида ҳар бир мавзунинг педагогик технология асосида дарс ишланмаси – лойиҳаси “Дарс муқаддас” тавсиясининг мантиқий давоми бўлган “Ўрган-ўргат” тамойили асосида яратилмоқда ва таълим-тарбия жараёни амалга оширилмоқда.

Математика дарсларида ўқувчиларда ижодий тафаккур этиш кўникмасини шакллантириш, математикага оид атама ва тушунчаларнинг мазмун-моҳияти кўникма ва малака даражасида ўзлаштирилиши, олинган билимларни амалиётга татбиқ этиш даражаси юқори бўлиши, яъни юқори даражада тафаккур этиш қобилияти ривожланиши учун ўқитувчидан 5-6- синфларда математика ўқитиш, 7-9-синфларда алгебра ва геометрия курсини ўқитиш мақсадлари ва мазмунига мос равишда технологияларни танлаш ҳамда қўллаш талаб этилади. Тафаккурни юқори даражада ривожлантириш учун ва бунга мос равишда технологияларни танлашда Бенжамин Блум томонидан ишлаб чиқилган таксономия асосида ўқув жараёни ташкил этилиши мақсадга мувофиқдир. Блум таксономиясига кўра у тафаккурни 6 та даражага бўлади:

Таксономия асосида қуйи даражадан – билим даражасидан бошлаб тафаккур доираларига мос равишда мисол ва масалалар, топшириқлар ва уларнинг ўзлаштирилиши учун интерфаол методлар танланади.

Математика дарсларида узвийлаштирилган Давлат таълим стандарти талабларига эришиш учун замонавий педагогик технологиялар асосида ўтилиши, шунингдек дарсларда интерфаол методларни танлаш ва уларни қўллаш учун юқорида келтирилган таксономияга асосланган ҳолда қуйидаги тавсияларга риоя этилиши мақсадга мувофиқдир:

• Ҳар бир дарс технологиясини ишлаб чиқишда мавзу бўйича ўзлаштирилиши керак бўлган ДТС талаблари, дарс мақсадларидан келиб чиқиб асосий мазмунни танлаш, бунда ўзлаштирилиши муракаб бўлган мисол ва масалалар, мавзуга оид қизиқарли тарихий материалларни киритиш ва уларнинг ўзлаштирилиш учун интерфаол методларни танлаш;

• 5-6-синф математика дарсларида тушунчаларнинг мазмун-моҳиятини ўқувчилар чуқур ўзлаштиришлари учун интерфаол методларни танлаши; бунда ўқитувчи дарс жараёнида асосан ўқувчиларни билимларни ўзлаштириш сари йўналтириш; ўргатиш; ёрдам бериш; қўллаб-қувватлаш; маслаҳат бериш каби бошқариш функцияларини амалга оширади; “Тушунчалар таҳлили”, “Синквейн”, “Кластер”, “Зинама-зина” каби методларни қўллаш;

• 7-9-синф алгебра ва геометрия дарсларида бевосита 1-9-синфларда математикага оид дастлабки билимларни мустаҳкамлаш ва уларни ривожлантириш йўналишида ўқувчилар фаоллигини оширишга йўналтирилган методларни танлаш; бунда ўқитувчи асосан йўналтириш; вазифа қўйиш; қўллаб-қувватлаш; раҳбарлик қилиш; кузатиш; талаб қилиш; кўрсатма бериш каби ўқув жараёнини бошқариш функцияларини амалга оширади; “Тушунчалар таҳлили”, “Венн диаграммаси”, “Блок-сўров” методлари, “ФСМУ”, “Лойиҳа” технологияларини қўллаш;

• функциялар, координаталар системаси, формулалар билан ишлашга оид, мантиқий масалаларга оид мавзуларни ўтишда АКТнинг имкониятларидан фойдланишга доир технологияларни қўллаш;

• Амалий мазмундаги машқ (топшириқ)лар тизимини ишлаб чиқиш; бунда ишлаб чиқилган машқ (топшириқ)лар тизимининг самарадорлигига эришиш асосий шарт ҳисобланади. Шунингдек, ишлаб чиқилган машқлар тизимини қуйидаги гуруҳларга бўлиш мақсадга мувофиқдир:

а) машғулот жараёнида ўқувчилар томонидан бажарилиши лозим бўлган машқлар;

б) дарсдан ташқари шароитларда бажарилиши кўзда тутилган машқлар - уй вазифалари ва бошқалар.

Ўқувчилар эътиборига ҳавола этилаётган машқлар бир-бирини тўлдириши, ўзаро алоқадорлик, боғлиқлик ва энг муҳими эволюцион хусусият касб эта олиши лозим.

Шунингдек, математика таълимининг сифат ва самарадорлигини оширишда ўқувчилар фаолликларини оширишга йўналтирилган қуйидаги педагогик технология турларидан фойдаланиш тавсия этилади:

Хулоса қилиб айтиш мумкинки, ўқитувчининг интеллектуал салоҳияти, ижодкорлик маҳорати орқали математикадан ташкил этиладиган дарс жараёнида ўқувчиларнинг фаол иштироклари, ижодий билим даражалари ортишига ва ўз навбатида, жамиятимизнинг эркин, мустақил фикрли, баркамол авлод вакили бўлиб шаклланишларига замин яратади.