М?мкіндігі шектеулі балаларды? ерекшеліктері

М?мкіндігі шектеулі балаларды о?ытуды? ерекшеліктері
В статье говорится о характерных особенностях обучения детей с ограниченными возможностями в начальных классах

The article refers characteristic features of the education of children with disabilities in primary school
Педагогика ж?йесіндегі балаларды о?ыту мен дамытуды? ма?ызды ??рамдас б?лігіні? бірі – м?мкіндіктері шектеулі балаларды мінез - ??л?ында?ы кемшіліктерді ескере отырып о?ыту, оларды? ой - ?рісін дамыту, ?орша?ан орта?а бейімділігін арттыру болып табылады. Жалпы, м?мкіндігі шектеулі балаларды? ж?ріс - т?рысында?ы кемшіліктер оларды? жеке т?л?а болып ?алыптасуына, оны? жеке ?асиеттеріне, я?ни о?у, жазу, орта?а бейімделу ?рекеттеріні? б?зылуын ?алыптастырып, баланы? ?лкендермен, ??рдастарымен ?арым - ?атынасына кері ?сер етеді. Сонды?тан да психикалы? даму м?мкіндігі шектеулі балалар?а о?у ?рдісін ?абылдау ж?не танымды? ?абілеттеріні? ?алыптасу ?иынды?ы т?н ??былыс. Ал танымды? ?абілетті дамыту ойлау ?ызметін жетілдірумен ты?ыз байланысты. Баланы? ойлау ?абілетін дамыту м?селесі мектеп т?жірибесінде ?лкен орын алады. О?ушы ?абілетіне ?арай е? басты м?селені айыра білсе, демек ол м?нді тапсырмаларды орындай алады.

Мені? ?стазды? жолымда ?алыпты балалармен ж?мыс істегеніме 29 жыл, ал м?мкіндігі шектеулі балалармен ж?мыс істеп келе жат?аныма екінші жыл. Осы аз ?ана уа?ытты? ішінде мен м?мкіндігі шектеулі балалармен ж?мыс істеуді? ?иынды?ы мен ?лкен жауапкершілікті ?ажет ететіндігін сезініп те ?лгердім. Себебі, ?алыпты балалар?а саба? беру барысында е?бегі?ні? жемісін тез к?ресі?. ?алыпты балалар ?орша?ан орта?а тез бейімделеді, айт?аны?ды тез ??ады. Тіпті, саба? о?ымай келген ?алыпты бала?а ?аттыра? с?йлесе?, ?рыс?анны? ?зін ол д?рыс ?абылдай алады, келесі жолы ондай ?ателік жібермеуге тырысады. Мектеп табалдыры?ын енді ?ана аттап бас?ан б?лдіршінні? о?ы?анын, жаз?анын, саба??а деген ??лшынысын к?руді? ?зі бір ба?ыт.

Ал м?мкіндігі шектеулі балалар болса, даму ж?йесінде ауыт?ушылы?тар бол?анды?тан ?з ?атарластарынан артта ?ал?ан, ?орша?ан орта?а бейімделуі баяу, кейбіреулері денсаулы?ына байланысты а?ырын ?имылдайды, к?біне к??іл - к?йі т?мен болатынды?тан да ?атты с?йлегенді ?абылдай алмайды. М?ндай балаларды? ата - аналарымен ж?мыс істеуді? де ?зіндік ?иыншылы?тары бар. М?мкіндігі шектеулі бала ?йреткені?ді ?абылдайды, дегенмен, б?л ?за? ж?ретін процесс. Бір сыныпта бес м?мкіндігі шектеулі бала болатын болса, ?р?айсысыны? ?абылдау де?гейі ?р т?рлі. Бірі т?сінгенді екіншісі т?сінбейді, бірін - бірі ты?да?ысы келмейді, саба?ты? ?зін к??іл - к?йіне ?арай ?абылдайды. Б?л балалар?а ?атты с?йлеуге болмайды, тек ас?ан шыдамдылы?пен баланы? тілін таба білу керек. Я?ни, саба? т?сіндіру барысында ?р бала?а ?абылдау де?гейіне ?арай т?рлі т?сілді ?олдану керек. Баланы? а?ыл - ойыны? дамуы тек белгілі бір білім к?леміне емес, танымды? іс - ?рекет, я?ни баланы? жанына жа?ын заттарды еске са?тату, ойландыру, елестету, бала бойында?ы т?рлі ?абілеттерін дамытумен ты?ыз байланысты. М?мкіндігі шектеулі баланы? дамуы ?шін есте са?тауы мен ойлау ?абілетіні? м?ні ?те зор. Б?ларды? б?рі ?орша?ан орта мен білім, білік да?дысыны? ?алыптасуы, еске са?тау ж?не ойлау ?абілетімен ты?ыз байланысты.

?згеріске, жа?алы??а толы б?гінгі заман талабы м??алімге алдында отыр?анбірі шапша?, бірі баяу, енді біреулері зейіні т?мен, ?абылдауы, есте са?тауы, ойлауы ?р ?илы ш?кірттерді? ж?регіне жол таба білетін білім біліктілігі жо?ары, жа?ашыл, ізденімпаз ерен ?асиет иесі болуды міндеттейді.

?азіргі та?да еліміздегі м?мкіндігі шектеулі балалар ?зіні? ?адыр - ?асиетін ?амтамасыз ететін, ?зіне деген сенімділігін арттырып ж?не ?о?амды? ?мірге белсене араласуына ж?рдемдесуін толы??анды жа?дайлардалайы?ты ?мір с?руге, я?ни, м?мкіндігі шектеулі балалар?а жан - жа?ты педагогикалы? ?олдау к?рсетіліп, ?рбір о?ушы шама - шар?ына ?арайбілім к?лемін ме?геруде. Жалпы, а?ыл - ойында ?рт?рлі ауыт?уы бар балаларды? к?бі толы? емес ж?не ?леуметтік жа?дайы нашар отбасыларынан шы?ады. М?ндай балалар ?з отбасымен толы? ?арым - ?атынас жасай алмайды ж?не б?л оларды? ж?не т?л?асыны? ?алыптасуына жа?ымсыз ?сер етеді.

Интеллектуалды? жетіспеушілік салдарынан м?мкіндігі шектеулі балаларды? ?алыптасуы ?рт?рлі аспектілерінде ?иын жа?дайларда ?теді. Олар мада?тау?а, ?олдау?а ж?не ренжісуге ?сершіл болып келеді. Дегенмен, жаратпау ж?не еркелету эмоцияларын ажырата алады. Біра?, ?з эмоцияларын вербалды т?рде к?рсете алмайды. ?зіні? адамдар?а деген ?атынасын жымиюмен, адам бетіне аянышты т?рде ?араумен білдіреді. Негізінен, м?мкіндігі шектеулі балалар селсо?, ?зіне - ?зі сенімсіз, кейбіреулері шектен тыз ыза?ор болып келеді. Оларды? эмоциялары ?лсіз, алайда к?йзелістері т?ра?ты, тере? болады. М?ндай балалар ай?айлау?а, ж?гіруге, р??сатсыз зат алу?а, шулау?а, ?ырсы?у?а болмайтынды?ын т?сінбейді. Міне, м?мкіндігі шектеулі балалармен ж?мыс істеуді? ?иынды?ыны? ?зі де осында.
Жалпы, м?мкіндігі шектеулі балалар?а саба? ж?ргізетін м??алімге ?ойылатын талап та жо?ары. Ол м??алімні? басшылы??а алатын негізгі ?станымдары:
1. М?мкіндігі шектеулі бала мен м??алім арасында?ы педагогикалы? ?деп пен ынтыма?тасты?ты? са?талуы;
2. Балалар?а берілген тапсырманы? шектен тыс ауыр болмауы;
3. Балаларды? міндетті ж?не м?мкіндік де?гейлерін ескеру;
4. Балалар?а саба? ж?ргізу барысында тапсырманы? бала зердесіне ?сер етуін, оны? ?абылдауын, есте са?тауын назардан тыс ?алдырмау;
5. Бала ата - анасымен ты?ыз байланыста болу;
6. Саба? ж?ргізу барысында т?рлі ойын элементтерін к?бірек ?олдану.
Негізінен, м?мкіндігі шектеулі балалар?а саба?ты, к?біне, оларды? жанына жа?ын ойын т?рінде ?ткізу тиімді. ?йткені, м?мкіндігі шектеулі балаларды? эмоциялы? к??іл - к?йі к?бінесе ойын ж?не е?бек іс - ?рекетінде к?рініс береді.

Осы орайда мен де саба?ты, к?біне ойын т?рінде ?ткізуге тырысамын. Негізінен, мен 4 «В» дамыта т?зету сыныбына саба? беремін. Осы сыныпта?ы кезекті математика саба?тарыны? бірінде «А?дар бізде ?она?та» та?ырыбында саба? ?ткіздім. Б?л саба? ?а?тар айында ?ткізілген. А?дарды та?дап ал?ан себебім, балаларды? жанына а?дарды? бейнесі жа?ын, ?йткені, олар оны? алдында ?ана Жа?а жыл шыршасында ?ас?ыр, аю, т?лкі болып киінген еді. Сонды?тан, осы а?дар та?далынып алынды. Саба? барысында интерактивті та?та ар?ылы атал?ан а?дарды? суреттері к?рсетіліп, осы а?дар ?сын?ан тапсырмалар орындалды. Саба? барысы т?мендегідей ж?ргізілді.

Саба? та?ырыбы: К?п та?балы сандарды бір та?балы сандар?а к?бейту ж?не б?лу.
Саба? ма?саты: О?ушыларды? ойлау ?абілеттерін, д?ниетанымын дамыту, жануарлар?а деген жылы сезімдерін ояту, оларды ?ор?ау?а ж?не ?ам?орлы? жасау?а ?йрету.
К?рнекілігі: интерактивті та?та, а?дарды? суреттері.
Саба? барысы: ?йымдастыру кезе?і. Саба? басталар алдында о?ушылар?а жыл мезгілдері, ?р жыл мезгілдеріні? ?зіндік ерекшеліктері туралы с?ра?тар ?ойылды. Балалар шамаларыны? келгенінше жауап берді. Одан со? ?ыс мезгілі туралы, ?ыс мезгіліндегі а?дарды? тіршілігі туралы айтылды ж?не слайд ар?ылы суреттер к?рсетілді.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«М?мкіндігі шектеулі балаларды? ерекшеліктері»

Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың ерекшеліктері
В статье говорится о характерных особенностях обучения детей с ограниченными возможностями в начальных классах

The article refers characteristic features of the education of children with disabilities in primary school
Педагогика жүйесіндегі балаларды оқыту мен дамытудың маңызды құрамдас бөлігінің бірі – мүмкіндіктері шектеулі балаларды мінез - құлқындағы кемшіліктерді ескере отырып оқыту, олардың ой - өрісін дамыту, қоршаған ортаға бейімділігін арттыру болып табылады. Жалпы, мүмкіндігі шектеулі балалардың жүріс - тұрысындағы кемшіліктер олардың жеке тұлға болып қалыптасуына, оның жеке қасиеттеріне, яғни оқу, жазу, ортаға бейімделу әрекеттерінің бұзылуын қалыптастырып, баланың үлкендермен, құрдастарымен қарым - қатынасына кері әсер етеді. Сондықтан да психикалық даму мүмкіндігі шектеулі балаларға оқу үрдісін қабылдау және танымдық қабілеттерінің қалыптасу қиындығы тән құбылыс. Ал танымдық қабілетті дамыту ойлау қызметін жетілдірумен тығыз байланысты. Баланың ойлау қабілетін дамыту мәселесі мектеп тәжірибесінде үлкен орын алады. Оқушы қабілетіне қарай ең басты мәселені айыра білсе, демек ол мәнді тапсырмаларды орындай алады.

Менің ұстаздық жолымда қалыпты балалармен жұмыс істегеніме 29 жыл, ал мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеп келе жатқаныма екінші жыл. Осы аз ғана уақыттың ішінде мен мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеудің қиындығы мен үлкен жауапкершілікті қажет ететіндігін сезініп те үлгердім. Себебі, қалыпты балаларға сабақ беру барысында еңбегіңнің жемісін тез көресің. Қалыпты балалар қоршаған ортаға тез бейімделеді, айтқаныңды тез ұғады. Тіпті, сабақ оқымай келген қалыпты балаға қаттырақ сөйлесең, ұрысқанның өзін ол дұрыс қабылдай алады, келесі жолы ондай қателік жібермеуге тырысады. Мектеп табалдырығын енді ғана аттап басқан бүлдіршіннің оқығанын, жазғанын, сабаққа деген құлшынысын көрудің өзі бір бақыт.

Ал мүмкіндігі шектеулі балалар болса, даму жүйесінде ауытқушылықтар болғандықтан өз қатарластарынан артта қалған, қоршаған ортаға бейімделуі баяу, кейбіреулері денсаулығына байланысты ақырын қимылдайды, көбіне көңіл - күйі төмен болатындықтан да қатты сөйлегенді қабылдай алмайды. Мұндай балалардың ата - аналарымен жұмыс істеудің де өзіндік қиыншылықтары бар. Мүмкіндігі шектеулі бала үйреткеніңді қабылдайды, дегенмен, бұл ұзақ жүретін процесс. Бір сыныпта бес мүмкіндігі шектеулі бала болатын болса, әрқайсысының қабылдау деңгейі әр түрлі. Бірі түсінгенді екіншісі түсінбейді, бірін - бірі тыңдағысы келмейді, сабақтың өзін көңіл - күйіне қарай қабылдайды. Бұл балаларға қатты сөйлеуге болмайды, тек асқан шыдамдылықпен баланың тілін таба білу керек. Яғни, сабақ түсіндіру барысында әр балаға қабылдау деңгейіне қарай түрлі тәсілді қолдану керек. Баланың ақыл - ойының дамуы тек белгілі бір білім көлеміне емес, танымдық іс - әрекет, яғни баланың жанына жақын заттарды еске сақтату, ойландыру, елестету, бала бойындағы түрлі қабілеттерін дамытумен тығыз байланысты. Мүмкіндігі шектеулі баланың дамуы үшін есте сақтауы мен ойлау қабілетінің мәні өте зор. Бұлардың бәрі қоршаған орта мен білім, білік дағдысының қалыптасуы, еске сақтау және ойлау қабілетімен тығыз байланысты.

Өзгеріске, жаңалыққа толы бүгінгі заман талабы мұғалімге алдында отырғанбірі шапшаң, бірі баяу, енді біреулері зейіні төмен, қабылдауы, есте сақтауы, ойлауы әр қилы шәкірттердің жүрегіне жол таба білетін білім біліктілігі жоғары, жаңашыл, ізденімпаз ерен қасиет иесі болуды міндеттейді.

Қазіргі таңда еліміздегі мүмкіндігі шектеулі балалар өзінің қадыр - қасиетін қамтамасыз ететін, өзіне деген сенімділігін арттырып және қоғамдық өмірге белсене араласуына жәрдемдесуін толыққанды жағдайлардалайықты өмір сүруге, яғни, мүмкіндігі шектеулі балаларға жан - жақты педагогикалық қолдау көрсетіліп, әрбір оқушы шама - шарқына қарайбілім көлемін меңгеруде. Жалпы, ақыл - ойында әртүрлі ауытқуы бар балалардың көбі толық емес және әлеуметтік жағдайы нашар отбасыларынан шығады. Мұндай балалар өз отбасымен толық қарым - қатынас жасай алмайды және бұл олардың және тұлғасының қалыптасуына жағымсыз әсер етеді.

Интеллектуалдық жетіспеушілік салдарынан мүмкіндігі шектеулі балалардың қалыптасуы әртүрлі аспектілерінде қиын жағдайларда өтеді. Олар мадақтауға, қолдауға және ренжісуге әсершіл болып келеді. Дегенмен, жаратпау және еркелету эмоцияларын ажырата алады. Бірақ, өз эмоцияларын вербалды түрде көрсете алмайды. Өзінің адамдарға деген қатынасын жымиюмен, адам бетіне аянышты түрде қараумен білдіреді. Негізінен, мүмкіндігі шектеулі балалар селсоқ, өзіне - өзі сенімсіз, кейбіреулері шектен тыз ызақор болып келеді. Олардың эмоциялары әлсіз, алайда күйзелістері тұрақты, терең болады. Мұндай балалар айқайлауға, жүгіруге, рұқсатсыз зат алуға, шулауға, қырсығуға болмайтындығын түсінбейді. Міне, мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеудің қиындығының өзі де осында.
Жалпы, мүмкіндігі шектеулі балаларға сабақ жүргізетін мұғалімге қойылатын талап та жоғары. Ол мұғалімнің басшылыққа алатын негізгі ұстанымдары:
1. Мүмкіндігі шектеулі бала мен мұғалім арасындағы педагогикалық әдеп пен ынтымақтастықтың сақталуы;
2. Балаларға берілген тапсырманың шектен тыс ауыр болмауы;
3. Балалардың міндетті және мүмкіндік деңгейлерін ескеру;
4. Балаларға сабақ жүргізу барысында тапсырманың бала зердесіне әсер етуін, оның қабылдауын, есте сақтауын назардан тыс қалдырмау;
5. Бала ата - анасымен тығыз байланыста болу;
6. Сабақ жүргізу барысында түрлі ойын элементтерін көбірек қолдану.
Негізінен, мүмкіндігі шектеулі балаларға сабақты, көбіне, олардың жанына жақын ойын түрінде өткізу тиімді. Өйткені, мүмкіндігі шектеулі балалардың эмоциялық көңіл - күйі көбінесе ойын және еңбек іс - әрекетінде көрініс береді.

Осы орайда мен де сабақты, көбіне ойын түрінде өткізуге тырысамын. Негізінен, мен 4 «В» дамыта түзету сыныбына сабақ беремін. Осы сыныптағы кезекті математика сабақтарының бірінде «Аңдар бізде қонақта» тақырыбында сабақ өткіздім. Бұл сабақ қаңтар айында өткізілген. Аңдарды таңдап алған себебім, балалардың жанына аңдардың бейнесі жақын, өйткені, олар оның алдында ғана Жаңа жыл шыршасында қасқыр, аю, түлкі болып киінген еді. Сондықтан, осы аңдар таңдалынып алынды. Сабақ барысында интерактивті тақта арқылы аталған аңдардың суреттері көрсетіліп, осы аңдар ұсынған тапсырмалар орындалды. Сабақ барысы төмендегідей жүргізілді.

Сабақ тақырыбы: Көп таңбалы сандарды бір таңбалы сандарға көбейту және бөлу.
Сабақ мақсаты: Оқушылардың ойлау қабілеттерін, дүниетанымын дамыту, жануарларға деген жылы сезімдерін ояту, оларды қорғауға және қамқорлық жасауға үйрету.
Көрнекілігі: интерактивті тақта, аңдардың суреттері.
Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Сабақ басталар алдында оқушыларға жыл мезгілдері, әр жыл мезгілдерінің өзіндік ерекшеліктері туралы сұрақтар қойылды. Балалар шамаларының келгенінше жауап берді. Одан соң қыс мезгілі туралы, қыс мезгіліндегі аңдардың тіршілігі туралы айтылды және слайд арқылы суреттер көрсетілді.