К?рнекі ??рал- жабды?тар: рим цифрлары жазыл?ан кесте
Саба? типі: жа?а саба?ты ме?герту
Саба? ?дісі: т?сіндіру, ??гімелеу, с?ра?- жауап
Саба?ты? барысы
І. ?йымдастыру б?лімі
ІІ. Жа?а саба?
М??алімні? кіріспесі
Цифрларды да арифметика ережелері сия?ты, ешкім бірден ойлап шы?ар?ан емес. Осы заман?ы цифрлар ?асырлар бойы ?алыптасып жасалын?ан. Цифрлар да жазуларды? дамуымен бірге жетіліп отыр?ан. ?уелде ?ріптер де болма?ан. Адамдар ?з ойын, с?зін жар тастарды?, ??гір ?абыр?аларды?, тастарды? беттеріне сал?ан суреттері ар?ылы білдірген. Сандарды есте са?тау ?шін адам а?аштар?а, тая?тар?а кертіп белгі салуды ж?не жіптерге т?йіндер жасауды ?олдан?ан. М?нан кейін бір санын сызы?шамен, екі санын екі сызы?шамен та?ы сол сия?ты белгілеуден келіп шы?уы таби?и н?рсе, І,ІІ,ІІІ...
Алайда ?ндіріспен м?дениет ?ркендеп, ?лкен сандарды жазып к?рсету ?ажет бол?анда сызы?шаларды ?олдану ?олайсыз бол?ан. Сонда жеке сандарды белгілеу ?шін ерекше та?балар ?олданыл?ан.
І, ІІ, ІІІ, І?, ?, ?І, ?ІІ, ?ІІІ, ІХ, Х, L C D M
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 50, 100, 500, 1000
Римдіктер ?олдан?ан б?л цифрлар ?уелгі кезде ы??айлы бол?анмен, келе – келе олар?а амал ?олдану ?иындай берген, к?бейту, б?лу амалдарын жазбаша орындау?а болмайтын, барлы? амалдарды ойша орындау керек болатын. Тіпті санды атап айту керек, ол ?шін ауызша ?осу не ?сіру керекті. ?йткені рим цифрларыны? ?р?айсысы ?алай т?рса да бір ?ана санды білдіреді. Мысалы: ?І тек 6 бірліктерді білдіреді. Ал, осы к?нгі жазбаша нумерациядан цифрды? м?ні тек оны? т?ріне, кескініне байланысты болмайды, бас?а цифрлар арасында алып т?р?ан орнына байланысты болады. Мысалы: 15 санында 5цифры 5 бірлікті, 53 санында 5 цифры 5 онды?ты білдіреді.
Сонды?тан бізді? ?олданып отыр?ан цифрларымызды рим цифрларынан айыру ?шін ?згеше араб цифрлары деп атайды. Сонымен 0, 1, 2, 3... 10, 19, 20...араб цифрлары.
2. Есептер шы?ару
№ 1
640046 санын жазу ?шін неше цифр пайдаланыл?ан?
№2
80 цифрын бес ?айтара жаз, шы??ан санды о?ы: 8080808080.
Көрнекі құрал- жабдықтар: рим цифрлары жазылған кесте
Сабақ типі: жаңа сабақты меңгерту
Сабақ әдісі: түсіндіру, әңгімелеу, сұрақ- жауап
Сабақтың барысы
І. Ұйымдастыру бөлімі
ІІ. Жаңа сабақ
Мұғалімнің кіріспесі
Цифрларды да арифметика ережелері сияқты, ешкім бірден ойлап шығарған емес. Осы заманғы цифрлар ғасырлар бойы қалыптасып жасалынған. Цифрлар да жазулардың дамуымен бірге жетіліп отырған. Әуелде әріптер де болмаған. Адамдар өз ойын, сөзін жар тастардың, үңгір қабырғалардың, тастардың беттеріне салған суреттері арқылы білдірген. Сандарды есте сақтау үшін адам ағаштарға, таяқтарға кертіп белгі салуды және жіптерге түйіндер жасауды қолданған. Мұнан кейін бір санын сызықшамен, екі санын екі сызықшамен тағы сол сияқты белгілеуден келіп шығуы табиғи нәрсе, І, ІІ,ІІІ...
Алайда өндіріспен мәдениет өркендеп, үлкен сандарды жазып көрсету қажет болғанда сызықшаларды қолдану қолайсыз болған. Сонда жеке сандарды белгілеу үшін ерекше таңбалар қолданылған.
І, ІІ, ІІІ, ІҮ, Ү, ҮІ, ҮІІ, ҮІІІ, ІХ, Х, L C D M
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 50, 100, 500, 1000
Римдіктер қолданған бұл цифрлар әуелгі кезде ыңғайлы болғанмен, келе – келе оларға амал қолдану қиындай берген, көбейту, бөлу амалдарын жазбаша орындауға болмайтын, барлық амалдарды ойша орындау керек болатын. Тіпті санды атап айту керек, ол үшін ауызша қосу не өсіру керекті. Өйткені рим цифрларының әрқайсысы қалай тұрса да бір ғана санды білдіреді. Мысалы: ҮІ тек 6 бірліктерді білдіреді. Ал, осы күнгі жазбаша нумерациядан цифрдың мәні тек оның түріне, кескініне байланысты болмайды, басқа цифрлар арасында алып тұрған орнына байланысты болады. Мысалы: 15 санында 5цифры 5 бірлікті, 53 санында 5 цифры 5 ондықты білдіреді.
Сондықтан біздің қолданып отырған цифрларымызды рим цифрларынан айыру үшін өзгеше араб цифрлары деп атайды. Сонымен 0, 1, 2, 3... 10, 19, 20...араб цифрлары.
Есептер шығару
№ 1
640046 санын жазу үшін неше цифр пайдаланылған?
№3
80 цифрын бес қайтара жаз, шыққан санды оқы. 8080808080.
