Педагогты? к?сіби ??зіреттілігі-білім сапасын к?теруді? факторы
?лемдік білім ке?істігіне ене отырып,б?секеге ?абілетті т?л?а даярлау ?шін адамны? ??зырлылы? ?абілетіне с?йену ар?ылы н?тижеге ба?дарлан?ан білім беруж?йесін ?сыну –?азіргі та?данегізгі ?зекті м?селелерді? бірі.
Білім беру процесінденегізгі ??зіреттіліктерді ?алыптастыру ретінде о?ушыларды? жобалау,зерттеу іс-?рекеттері ?йымдастырылады.О?у жылыны? бойында о?ушылар жеке ж?не топ ??рамында п?н аралы? ж?не п?н?стілік мазм?н базасында т?л?алы? ма?ызды жобаны ?зірлеп,іске асырады. Жобалау,зерттеу іс-?рекетінде ба?алау нысаны –арнайы ?зірленген талаптар мен к?рсеткіштер негізінде негізгі ??зіреттіліктерді? ?алыптасуы. Ал, осы ??зіреттілік дегеніміз не?
??зыр-?мір,билік дегенді білдірсе,??зірет-?ойыл?ан ма?саттар?а жету ?шін ішкі ж?не сырт?ы ресурстарды тиімді іске асыру?а дайынды? ;жеке ж?не ?о?амды? ?ажеттіліктерді ?ана?аттандыру ма?сатында табысты іс-?рекетке дайынды?, я?ни бізді? пайымдауымызша,білім беру ж?йесінде ?леументтік тапсырысты ??райды. Ал ??зіреттілік дегеніміз –о?ушыларды? іс-?рекетті? ?мбебап т?сілдерін ме?геруінен к?рінетін білім н?тижесі.
Білім ?о?амды ?леуметтік,м?дени ?рдіспен ?амтамасыз ететін жо?ар?ы ??ндылы?.Осы ??ндылы? сапасын к?теруді? басты шарты-педагогтарды? к?сіби ??зіреттілігін дамыту.
«К?сіби ??зіреттілік-жеке т?л?аны? к?сіби іс-?рекетін арттыру?а теориялы? ж?не практикалы? ?зірлігі мен ?абілеттілігіні? бірлігі».
Я?ни,педагогты? ??зіреттілігі-жеке т?л?аны? білімі мен т?жірибесін на?ты бір жа?дайда ?олдана білу іскерлігімен байланысты ??ым деуге болады. Кей зерттеушілер «біліктілік» ??ымын «??зіреттілік» ??ымымен на?тылайды.Алайда,осы екі ??ымды салыстыра отырып, «??зіреттілік » ??ымыны? ма?ынасы ке? екенін а??ару?а болады.Таза к?сіби біліммен ж?не іскетлікпен ?оса топта, ?леументтік ортада ж?мыс істеуге,коммуникативтік ?абілет,о?у,ба?алау,логикалы? ойлау,а?паратты? технологияларды пайдалана білу бар.
?рбір к?н ?згерістерге толы замана к?шінен ?алмай уа?ыт талабына сай ерте?гі болаша? ?рпа?ты білімді етіп т?рбиелеу ?стаздар?а к?п жауапкершілікті ж?ктейді.
Білім беру ж?йесінде ??зіреттілікті тудыратын т?рт негіз бар:
-к?сіби-?дістемелік ??зіреттілік;
-іс-?рекет негізіндегі ??зіреттілік;
-?леументтік ?арым-?атынас ??зіреттілік;
-Жеке т?л?а негізіндегі ??зіреттілілектер сыншыл ойлауды,рефлексияны,?з позициянын аны?тау ?абілеттілігін,?здігінен ба?алайтын ойды? дамуы.
Педагог маманды? ??зіреттіліктерін ?алыптастыруды? 8 де?гейдегі ?абілеттілігін ?арастыру?а болады:
1.П?н-маманды? ?ызметтеріне байланысты ?ойылытын проблемаларды шешу;
2.Аналитикалы? ба?ылау-п?ндік іс-?рекеттерін талдау мен ба?ылау проблемаларын шешу;
3.?йымдастырушылы?-о?ушыларды? ?зіндік іс-?рекеттерін ?йымдастыру?а ба?ыттал?ан поблемаларды шешу;
4.Коммуникативтік-«М??алім-О?ушы» ,«О?ушы-О?ушы» ,«М??алім-Ата-ана»ж?не т.б.ж?йелердегі ?арым-?атынасты проблемаларды шешу.
5.Бейімделген –?азіргі жа?дайды? ?згерістері мен талаптарына с?йкес проблемаларды шешу.
6.Ынталы?-психологикалы?,психологикалы?,жекет?л?алы?, жеке т?л?алар арасында?ы ?зара ?арама-?айшылы?ты шешу проблемалары.
7.Жобалы? мектепті,м??алімді ж?не о?ушыны дамыту жобаларын шешу.
8.?ылыми-ізденістік-мектепті?,м??алімні? ж?не о?ушыны? даму н?тижелерін зерттеуді ?йымдастыру ж?не оны ?ткізу проблемаларын шешу.
?аза?стан Республикасыны? 12 жылды? білім беру т?жырымдамасында педагог кадрларды? к?сіби-т?л?алы? ??зіреттілігін ?алыптастыру басты ма?сат екенін аны?тай келе,12 жылды? білім беруде педагог т?мендегідей ??зіреттіліктерді игеруі міндетті деп к?рсетілген.
1.Арнайы ??зіреттілік-?зіні? к?сіби дамуын жобалай білетін ?абілеті.
2.?леуметтік ??зіреттілік-к?сіптік ?ызметімен айналысу ?абілеті.
3.Білім беру ??зіреттілігі-педагогикалы? ж?не ?леуметтік психологияны? негіздерін ?олдана білу ?абілеті.
Білім саясатында?ы т?бегейлі ?згерістерді к?нделікті о?у ?рдісінде берілетін тапсырмалардан бастау ?ажет.О?ушылар ?стаздар ?ауымымен тек білімге ?ана емес,?мірге де ?йрететін ?абілеттілікті ?ажет етеді.Демек,болаша? педагогтеріміз осы а?паратты? ?о?амнан ?алыспай,жедел ойлауды,жедел шешім ?абылдаушы,ерекше ?йымдастырушылы? ?абілеті,на?ты ба?ыт-ба?дар беруші болып шы?уы-?азіргі заманны? талабы.
М?ндай ??зырлылы?ты? ?атарына мыналар жатады:
-ба?дарлы;
-м?дениеттанымды?;
-о?у-танымды?;
-коммуникативтік;
-а?паратты?-технологиялы?;
-?леуметтік-е?бек;
-т?л?алы? ?зін-?зі дамыту ??зіреттілігі.
Атал?ан ??зіреттілік ?асиеттерді т?л?а бойына дарытуда педагог ?ауымыны? арнайы ?леуметтік білім беру ??зіреттілігіні? жан-жа?ты болуы талап етіледі.Егер педагог ?зіні? к?сіби ?су жобасын д?рыс жол?а ?оя отырып,?зіні? к?сіптік ?ызметіне на?ты берілу ар?ылы т?л?аны? ал?ан білімін ?мірде ?олдана білетіндей тапсырмалар ж?йесін ?сына алатын жа?дайда бол?анда ?ана о?ушы ??зіреттілігін ?алыптастыру?а м?мкіндік табады.
Б?л мынадай фактілерге байланысты:
-о?ытуды? ?р алуан т?рлері мен ?дістерін ?олдану.
-топты? ж?мыс да?дыларын дамыту,
-?рекеттерге ?йрету,
-на?ты ситуацияларды талдау.
М??алім-а?параттанушы емес,о?ушыны? жеке т?л?алы? ж?не интелектуалды дамуын жобалаушы.Осыдан о?ушыларды ?азіргі ?о?амны? т?бегейлі ?згерістеріне лайы? бейімдеу, оларды? зерттеушілік да?дыларын дамыту ба?ыттары туындайды.
?азіргі жа?а т?рпатты м??алім:
-Ба?ылауды? орнына ынталандырады;
-М?жб?рлеуді? орнына ке?ес береді;
-Ауыстыруды? орнына сенім білдіреді;
-?гіттеуді? орнына т?сіндіреді;
-Дауыс к?теруді? орнына ?зілдейді;
-Кін?лауды? орнына ?ор?айды;
-Талап етуді? орнына бірге ж?мыс істейді;
-Н?тижені талап етпей,н?тижеге ба?ыттайды;
-О?ушыны ?йрете отырып, ?зі де ?йренеді;
-О?ушыны шы?армашылы??а баули отыра ?зі де ?дайы ізденеді.
Жа?а білім мазм?нын ж?зеге асыру ?шін о?ытуды? жа?а технологияларын пайдаланады.
Технология-білім мазм?нын ж?зеге асыратын ке? ??ымды ?діс –т?сілдер жиынты?ы.
?азіргі білім саласында?ы о?ытуды? озы? технологияларын ме?гермейінше сауатты,жан-жа?ты маман болуы м?мкін емес.
Сын т?р?ысынан ойлау технологиясыны? о?ушы бойында?ы коммуникативтік ??зіреттілікті арттыруды? бірден –бір ?айнар к?зі.Б?л технологияны бастауыш сыныптарда д?рыс ?йымдастыр?ан жа?дайда ?з даму де?гейіне с?йкес ойы шы?далып,белгілі бір жетістіктерге жетері с?зсіз.
-Ал сыни т?р?ысынан ойлау деген не?
Осы терминге ?р ?дебиеттерде ?р т?рлі аны?тамалар беріледі.Сонды?тан аны?тамаларды? біріне келсек:
-Біріншіден,сын т?р?ысынан ойлау принциптеріне негізделген болса,?ркім ?з ойлары мен пікірлерін ж?не ба?алауларын т?уелсіз ??ратын болады.Біз ?шін бас?а біреу сыни ойлай алмайды,біз барлы?ын ?зіміз ?шін жасаймыз.
-Екіншіден,а?парап сыни т?р?ыдан ойлауды? со??ы емес,жіберілген пункті болып табылады.
-?шіншіден,Сыни т?р?ыдан ойлау-с?ра?тар ?ойып,шешімін табуды ?ажет ететін м?селені аны?таудан басталады.
-Т?ртіншіден,сыни т?р?ыдан ойлау к??ілге ?онымды д?лелге ?мтылады. сыни т?р?ыдан ойлайтын адам м?селені шешуді? жолын іздеп табады да,сол шешімдерді негізі бар,саналы д?лелдермен на?тылай т?седі.
-Бесіншіден сыни т?р?ыдан ойлау ?леуметтік ойлау.Барлы? ойлар орта?а салын?анда тексеріліп,?ткірлене т?седі.Бас?алар таласып о?ы?анда,тал?ылап,?арсы пікір айт?анда немесе ой б?ліскенде біз к?з?арасымызды ,д?лелдеп,о?ан тере? бойлай т?семіз. сыни т?р?ыдан ойлау аны?тамасыны? бес пунктіні? барлы?ы о?у ?рекетіні? кез келген т?рінде орын алуы м?мкін.
Б?л технологияны? тиімділігі –о?ушыны? ??зіреттілігін арттырып ?ана ?оймайды,сонымен ?атар:
Жеке т?л?аны? жетілуіне,дамуына ба?ытталады;
М??алім мен о?ушылар арасында ізгілікті ?арым-?атынас орнауы;
О?ушы ?здігінен жан-жа?ты білім алуына жа?дай жасалады;
Ал?ан біліміне сын к?збен ?арау,білімді сапалы т?рде алу;
О?ушы ойын ашы? айта алу?а,пікір айту?а,алмасу?а ?йренеді;
Бірін-бірі сыйлау?а баулиды;
М?селені? е? негізгі т?йінін табу?а да?дыланады;
О?ушыны? шы?армашылы? белсенділігін арттырады.
?орытындылай келе,С.Т.О технологиясын ж?йелі пайдалана отырып,о?ушыны? коммуникативтік ??зіреттілігін дамытуда о?ушыларды? к?рсеткен н?тижесі:
О?ушылаар сыни т?р?ыдан ойлай біледі;
?з алдына с?ра?тар ?ойып,жауап іздейді;
М?селеге байланысты ?з пікірлерін айтады;
Білімні? ?айнар к?зін ?здері тауып,білімді ме?герту ?ажет да?дыларды ?з бетімен ?олдану?а ?йренеді ;
?депті ,батыл с?йлей алады;
?з ойын т?жырымдай біледі;
Бір-біріні? пікірін ты?дайды;
Белсенділіктері артады;
Шы?армашылы?пен ж?мыс жасай алады;
Білімді сапалы ме?гереді;
О?ушыны? о?улы??а ба?ынышты к?йден шектейді.;
?з пікірін ашы? жеткізуге жетелейді;
О?ушы т?гелдей ?рекетке ?атысады;
?з бетінше зерттеуге талпынады;
?з пікірін сырт?а шы?ару?а ?рекет барысында ,?зіне деген сенім пайда болады;
О?ушыда жауапкершілік сезімі пайда болады,болжам жасайды.;
?рекетке ?атыспа?ан о?ушы ?алмайды.
Сонымен ?атар,тиімді о?ыту ?дістерді? бірі-о?ытуды? интерактивті ?дістерін о?у іс-?рекеттерде пайдалану.
Интерактивті ?дісдеп отыр?анымыз бірлесе жо?ары де?гейде ?рекет ету,я?ни,о?ан іскерлік ойындар,рольдерді орындау,логикалы? ойындар т.б.жатады.Осы ?дістерді ?рбір шы?армашылы? ??зіреттіліктерде пайдалана отырып,?о?амны?талабына сай,?ркениетті дамы?ан елдерді? білім де?гейіне жеткізуге,жеке т?л?аны жо?ар?ы де?гейде ?алыптастыру ма?сатында ба?ытталып,ж?мыстар ж?ргізілуде. О?у-т?рбие процесінде а?паратты? технологияны пайдалану м??алімдерді?, білімгерлерді? м?мкіндіктерін ке?ейтеді. Ендеше а?паратты? технологияларды ?йлесімді пайдалану ?азіргі кезе?де ?зекті м?селеге айналып отыр?аны даусыз.
Б?гінгі та?да білім беру ж?йесіні? барлы? саласында а?паратты? технологияларды жоспарлы т?рде енгізіп, ж?йелілік интеграциялауды ?ткізу немесе ?амтамсыз ету ?ажеттілігі туып отыр. Интеграция латын тілінен аударыл?анда, ?алпына келтіру, толы?тыру. Интеграция дегеніміз педагогикалы? т?тасты?ты ?алыптастырып , білімді ж?йелеу мен жина?тауда ?рт?рлі ?ылымдарды біріктіру.
Математикадан саба? беру ?дістемесі педагогикалы? ?ылымдар ж?йесіні? бір б?лігі болып табылады. П?н ерекшелігіне ?арай матаматика курсын толы?ымен компьютерлік негізде ауыстыру?а болмайды. Мысалы, аксиома, теорема, оларды д?лелдеулер жолымен о?ушыларды? абстрактылы? ойлау ?абілетін дамыту істері б?рын?ы т?сілдермен ж?ргізілуі тиіс. Тек кейбір та?ырыптар мен тарауларды о?ып ?йренуді ?ана компьютерлік технология?а ж?ктеу керек.
Білім ж?йесін а?параттандыру ж?не м?селені шешу ??зыреттілігін ?рі?арай дамыту барлы? п?ндер бойынша компьютерлік о?улы?тарды кеніне? о?у процесіне енгізу ар?ылы о?уі ж?йесін жа?а саты?а к?теру болып табылады. Міне осы?ан байланысты т?л?алы? ?зекті та?ырыпты? ма?саты:
О?у танымдылы? коммуникативтік ??зіреттілікті? ж?не а?паратты? о?у технологияларын жетілдіре отырып, математика?а деген ?ызы?ушылы?ын арттырып о?ушыларды? ой-?рісін ке?ейту.
Математика п?нін о?ытуда жа?а педагогикалы? а?паратты? – коммуникативтік технологияларды пайдалануда?ы басты ма?саты – о?ушылар?а білім алу процесінде к?мектесу. Б?л ма?саттар?а о?ыту программалары, д?рістерді ?олдау?а арнал?ан электронды? о?улы?тар, тексеру программалары сия?ты программалы? ?німдер ?ызмет етеді.
Математика п?нін о?ытуда?ы а?паратты? технологияларды? педагогикалы? ма?саттары:
- ?олданушы мен а?паратты? ж?не коммуникациялы? ??рыл?ылар арасында?ы жылдам байланыс;
- О?ытылу а?паратыны? компьютерлік к?зге елестетілуі;
- А?паратты? - ?дістемелерді? о?ыту процесін ?йымдастыруда?ы ба?ылауын автоматтандыру.
Осы?ан орай ойынды алатын болса?,ойын-бала таби?атымен егіз,?йткені бала ойынсыз ?спейді,жан-жа?ты дамыма? емес.Ойын-бала миын жатты?тыратын ?рі тыны?тыратын негізгі жатты?у.
В.А.Сухомлинский«Ойынсыз а?ыл-ойды? ?алыпты дамуы жо? ж?не олай болуы м?мкін емес,Ойыд?ниеге ашыл?ан ?лкен жары? терезе істептес,ол ар?ылы баланы? рухани байлы?ы жасампаз д?ние туралы т?сінік алады.йын дегеніміз-?ш?ын,білуге ??штарлы? пен еліктеуді? маздап жанар оты»-деген.
Ойын балаларды? шынайы ж?не ойлап тап?ан шынды?ына тез,еркін енуіне,шы?армашылы??а,мы?ты белсенділікке,?з-?зін дамыту?а м?мкіндік береді.
?орытынды.
?Р.Елбасы Н.?.Назарбаев«Болаша?та е?бек етіп,?мір с?ретіндер-б?гінгі мектеп о?ушылары.М??алім оларды ?алай т?рбиелесе,?аза?стан сол де?гейде болады.Сонды?тан ?стаз?а ж?ктелген міндет ауыр» деген болатын.
Ел болаша?ы ?азіргі жас?спірімдерді? ?аншалы?ты білімді ,т?рбиелі болуына тікелей байланысты.