Ўрта Осиёлик қомусий олимлар илмий меросидан математика дасрларида фойдаланиш

Мавзу: Ўрта Осиёлик қомусий олимлар илмий меросидан математика

дасрларида фойдаланиш.

Р Е Ж А

1. Мавзу бўйича математикадан ДТС асосида ўқувчиларнинг тайёгарлик даражасига қўйиладиган мажбурий минимал талаблар.

1. Математика ўқитишда буюк алломаларимизнинг меросидан фойдаланишнинг аҳамияти ва мақсади.

1. Марказий Осиёлик алломаларнинг ҳаёти, фаолияти ва асарларидан лавҳалар.

1. Буюк алломаларимизнинг ёзган асарларидаги ғояларнинг ҳозирги мактаб математика курсида мавжудлиги.

1. Уларнинг математика фани тараққиётига қўшган хиссалари.

1. Мавзу бўйича тингловчиларга бериладиган саволлар.

1. Фойдаланиладиган адабиётлар рўйхати.

Мавзу: Ўрта Осиёлик қомусий олимлар илмий меросидан

математика дарсларида фойдаланиш

1. Мавзу бўйича математикадан ДТС асосида ўқувчиларнинг тайёргарлик даражасига қўйиладиган мажбурий минимал талаблар.

— Буюк алломаларимиз ва уларнинг ривожига қўшган ҳиссалари ҳақида тасаввурга эга бўлишлари шарт.

2. Математика ўқитишда буюк алломаларимизнинг меросидан фойдаланишнинг аҳамияти ва мақсади.

— Ўзлигимизни англаш, маънавий ва маданий меросга бой эканлигимизни англаш, ўзбек халқига бўлган мехр муҳаббатни кучайтириш.

— Мерос асарларини ўрганиш орқали математика фанига бўлган қизиқишни орттириш.

3. Марказий Осиёлик алломаларнинг ҳаёти, фаолияти ҳамда асарлардан лавхалар.

Умумтаълим мактабларидан қуйидаги алломаларнинг ҳаёти, фаолияти ва илмий меросларини ўрганишлик мақсадга мувофиқдир.

1. Муҳаммад Хоразмий (783-850 й. ўзбек)

2. Абу Наср Фаробий (873-950 й. турк)

3. Абу Райхон Беруний (973-1048 й. ўзбек)

4. Абу Али Ибн Сино (980-1037 й. ўзбек)

5. Умар Хайём (1048-1131 й. ўзбек)

6. Насриддин Тусий (1201-1274 й. озар)

7. Мирзо Улуғбек (1394-1449 й. ўзбек)

8. Қозизода Румий (1360-1437 й. ўзбек)

9. Ѓиёсиддин Жамшид Қоший(1385-1430 й. ўзбек)

10. Али Қушчи (1402-1471 й. ўзбек)

Ал.Хоразмий (783-850 й.)

Алгебра фанининг асосчиси.

Унинг 1) Ҳисоб ал-Ҳинд

2) Ал жабр ва ал муқобала ҳисоби ҳақидаги қисқача китоби мавжуд.

Абу Наср Фаробий (873-950 й.)

Унинг қуйидаги асарлари мавжуд.

1) Астрология бўйича изохлар.

2) Хажм ва миқдор ҳақида китоб.

3) Фазо геометриясиги кириш ҳақида қисқача китоб ва бошқа 160 дан ортиқ асарлар ёзган.

Абу Райхон Беруний (973-1048 й.)

Унинг қуйидаги асарлари мавжуд.

1) Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар.

2) Ҳиндистон.

3) Китоб ат-Тавхим.

Абу Али Ибн Сино (980-1037 й.)

Асарлари:

1) Донишнома.

2) Аш-шифо каби 400 дан ортиқ асар ёзган.

Умар Хайём (1048-1131 й.)

1) Алжабр ва муқобала масалаларини исботлари ҳақида.

Насриддин Тусий (1201-1274 й.)

1) Тахта ва тупроқ ёрдамида арифметикадан тўплам.

2) Шақлул-кита.

Мирзо Улуғбек (1394-1449 й.)

“Зижи жадиди Кўрагоний” ва 1019 та юлдуз вазиятини аниқлаган.

Қозизода Румий (1360-1437 й.)

1) Арифметика ҳақида рисола.

2) Синус Ҳақида рисола.

3) Асосий жумлаларга шархлар ёки Самарқанднома.

4) Синус чораги ҳақида рисола.

Гиёсиддин Жамшид Қоший (1385-1430 й.)

1) Ҳаққоний астраномия жадвали.

2) Осмон нарвони.

3) Ватар ва синус ҳақида рисола.

4) Устурлаб ясаш ҳақида.

5) Айлана узунлигини диематрига нисбати.

6) Арифметика калити.

Али Қушчи (1402-1474 й.)

1) Касрлар Ҳақида рисола.

2) Ҳисоб рисоласи.

3) Китобул Мухаммадия каби 21 та асар ёзган.

4.5. Буюк алломаларимизнинг ёзган асарларидаги ғояларнинг ҳозирги мактаб математика курсида мавжудлиги.

Ал Хоразмийнинг қуйидаги ғоялари мактаб курсида мавжуд:

1) Квадрат тенгламани ечиш ва тенгламалар ечиш.

2) сонидан илдиз чиқариш.

a) 2 б)

в) г)

д)

Абу Наср Фаробий.

Тўртбурчак ясаш, 8 бурчак, 6 бурчак, мунтазам 3 бурчак, квадрат ясаш кабилар ҳозирда мавжуд.

Абу Райҳон Беруний.

Туб ва мураккаб сонлар соннинг квадрати ва куби Ҳақида ғоялари ҳозирги кунда ҳам қўлланилади. Куб, икосаэдр, октаэдр, тетраэдр, додекоэдр, тўғрисидаги ғоялари мактабларда қўлланилмоқда.

Абу Али Ибн Сино.

1. Сонларни квадратга кўтарганда 1, 4, 6, 9, 5 билан тугаши тўғрисидаги фикрлар.

2. бўлса нисбат Ҳақида.

3. Кетма-кетликлар йиғиндиси хусусан арифметик ва геометрик прогрессияларнинг хадлари йиғиндисини топиш формулалари Ҳозирги кунда қўлланилмоқда.

Умар Хайём.

х³+b x=a x³+c x²+b x=a

x³+a=b x x³+c x²a=b x

x³=b x+a x³+b x+a=c x²

x³+c x=a c x²+b x+a=x³

x³+a=c x² x³+c x²=b x+a

x³=a+c x² x³+b x²=c x²+a

x³+a=c x²+bx

каби тенгламаларни ечиш йўлларини берган.

Насриддин Тусий.

1. (бунда а )

³ (a³ )

ⁿ (aⁿ )

такрибий илдиз чиқариш ҳозир ҳам қўлланилади.

Али Қушчи.

1. ⁿ

2. Мусбат ва манфий сонлар термини.

3. Учбурчак юзларини топиш формулалари.

4. Ўнли касрлар тўғрисидаги ғоялар ҳозирги мактаб амалиётида мавжуд.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

1. М.Ахадова “Ўрта Осиёлик машхур олимлар ва уларнинг математикаги оид ишлари” Ўқитувчи-1983 й.

2. Ё.Саитов “Математика ва математиклар Ҳақида”

Ўқитувчи-1992 й.

1. А.Абдурахмонов “Ал Хоразмий буюк математик”

Ўқитувчи-1983 й.

1. М.Хайруллаев “Мантиқ”

Ўқитувчи-1993 й.

1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 21 май ПФ-3431 рақамли Фармони.

2. 2.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004 йил июлдаги 321-рақамли Қарори.

3. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”.

8.Ўзбекистон Республикаси ХТВнинг 2005 йил 10 ноябрдаги 35-сонли Ҳайъат қарори.

9.Халқ таълими Вазирлигининг 2006 йил 7 июндаги «Педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида»ги 149-сонли буйруғи.

10.А.Авлоний номидаги ХТРХМОМИнинг 2004 йил 3 августдаги илмий кенгаш тавсиялари.

11.Ж.Г.Йулдошев С.А.Усмонов «Педагогик технология асослари» Тошкент, Укитувчи 2004 й.

12.А.Аъзамов А.Юсупов «Укувчиларга билим беришда» инновацион усуллардан фойдаланиш Тошкент-2002 йил.

.13.Ёш математик қомусий луғати.- Т.: қомуслар Бош таҳририяти, 1991 й.

14. Икромов Ж., Мирзааҳмедов М., Раҳимқориев А., Саиджонов Й., Юсупов О. Математика. Ўрта мактабнинг 5-6-синфлари учун ўқув қўлланма.–Т.: “Ўқитувчи”, 2002 й.

15. Мирзааҳмедов М., Раҳимқориев А. Математика 6-синф. Умумий ўрта таълим мактаблари 6-синфи учун дарслик. –Т.: “Ўқитувчи”, 2007 й.

16. Алимов Ш.А., Холмуҳамедов О.Р., Мирзааҳмедов М. Алгебра. Умумий ўрта таълим мактаблари 6-9-синфлари учун дарслик.–Т.: “Ўқитувчи”, 2006 й.

17. Хўжаев Б., Бахромов Ф., Усмонов Ф., Бахромов А. Геометрия. Умумий ўрта таълим мактаблари 7-синфи учун дарслик. –Т.: “Шарқ”, 2005 й.

18. Рахимбердиев А.А. Геометрия 8-синф. дарслик.–Т.: “Ўқитувчи”, 2006 й.

19. Хайдаров Б., Сариков Е., Қўчқоров А. Геометрия. 9-синф.–Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси”, 2006 й.

20. Дадажонов Р. Ўқувчиларда математик қобилиятни ўстириш ҳақида. Мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умуммиллий дастури асосида малака ошириш ва қайта тайёрлаш сифат ва самарадорлигини таъминлашнинг илмий-педагогик асослари. Республика илмий-амалий конференция материаллари-Тошкент,2006 й.

21. Дадажонов Р. Хатога йўл қўймайлик. Физика-математика ва информатика. Илмий-услубий журнал, 2002 йил, 3-сон.