Жа?ашыл ?стаз ?ана заман талабына ілесе алады. Жа?сы ?стаз ?ана білім бере алады. «М??алім ?зіні? білімділігімен, жайдары мінезімен, ж?ріс-т?рысымен, тіпті сырт пішіні, киген киімімен де о?ушысына жа?сы ма?ынада ?атты ?сер етеді» - деп М?лік ?абдуллин а?амыз айт?анындай, ?рбір м??алім жа?ашыл, білімді, білікті болса, онда алдында?ы ш?кірті де сондай болады. ?лы педагог Я.А.Коменский «М??алім – м??гі н?рды? ?ызметшісі, ол барлы? ой мен ?имыл-?рекетіне а?ылды? д?нін сеуіп, н?р ??ятын тынымсыз лаула?ан жалын иесі» - деп ?стазды? е?бегіне ба?а берген.
Елбасымыз Н.?. Назарбаев халы??а жолдауында " Болаша?та ?ркениеті дамы?ан елдерді? ?атарына ену ?шін заман талабына сай білім ?ажет. ?аза?станды дамы?ан 50 елді? ?атарына жеткізетін, терезесін те? ететін- білім" делінген. (Елбасыны? халы??а жолдауынан) Экономикалы? ынтыма?тасты? ж?не даму ?йымы (ЭЫД?) жаса?ан ??зыреттерді аны?тау ж?не іріктеу жобасы да?дыларды? барынша ке? ау?ымын ?амтитын ХХІ ?асыр да?дыларыны? моделі болып табылады. ?азіргі та?да ?аза?станды? білім саласына да ?згеріс енгізілуде. ?ар?ынды ?згеріс білім саласында?ы жалпы мектептерде м??алімдер ?шін де е? бастысы, ма?ызды м?селе болып отыр?аны: «ХХІ ?асырда нені о?ыту керек?» ж?не «М??алімдер о?ушыларды ХХІ ?асыр?а ?алай дайындайды?» Осы ма?сатта ?аза?стан Республикасы педагог ?ызметкерлеріні? «сындарлы о?ыту теориясына» ба?ыттал?ан де?гейлік ба?дарламасы бойынша біліктілігін арттыру курстарына м??алімдерді ?атыстыру ар?ылы о?ыту мен о?у ж?йесін жан жа?ты дамыту ?шін ?ажетті білімдер мен да?дыларды беру болып табылады. Жеке т?л?а?а ж?не н?тижеге ба?ыттал?ан білім беру ж?йесіне к?шуде жа?а технология мен озы? т?жірибені ?лтты? ж?не жалпы адамзатты? ??ндылы? ?а?идаларымен саба?тасты?та зерттеу - б?гінгі к?н талабынан туындап отыр?ан педогогика ?ылымыны? міндеттеріні? бірі. Б?л ма?сат к?рделі болуымен ?атар, к?п е?бек етуді талап етеді. Дегенмен м??алім тиімді т?сілдерді д?рыс ?олдан?ан жа?дайда сыныпта, мектепке ?згеріс енгізе алады. Заманауи т?сілді? е? негізгі ерекшелігі о?ушыларды? ал?ан білімдерін жай ?ана иеленіп ?оймай, оларды орынды жерде ?олдана білуіне басты назар аудару болып табылады. Мектеп ?абыр?асынан шы??ан о?ушы біреуді? ?олдауына м??таж болмай, ?з м?селесіне ?зі шешім таба білетіндей ш?кірт болып т?рбиеленуі тиіс. ХХІ ?асырда талап етілетін білім беру саласында?ы да?дыларды? м?ні осы.
?лемдік жо?ары де?гейге ?ол жеткізілген ана??рлым танымал білім беру ?дістемелері арасында орта білім беру ж?йесінде сындарлы теориялы? о?ыту?а негізделген т?сіл ке? тара?ан. О?ушыларды? ойлауын дамыту оларды? б?рын?ы ал?ан білімдері мен жа?а немесе сыныпта?ы т?рлі дерек к?здерінен, м??алімнен, о?улы?тан ж?не достарынан ал?ан білімдерімен ?зара ?рекеттесуі жа?дайында ж?зеге асады деген т?жырым?а б?л теория негізделген. Сындарлы теорияны? тиімділігін жа?таушыларды? к?пшілігі дайын білім беруге негізделген о?ыту т?сілдеріні? о?ушыларды? білімді ме?геруі былай т?рсын, олар бойынша тере? т?сінік ?алыптастырып, бастап?ы білімді жа?а біліммен ?зара байланыстыру?а да м?мкіндік тудыра бермейтінін тілге тиек етеді. Дайын білім беруге негізделген «д?ст?рлі» ?діс ар?ылы алын?ан білім о?ушыларды? жина?та?ан ?зге білімдерімен тиімді сі?ісе алмайды, сол себепті де механикалы? есте са?тау, ?стірт білім алу жа?дайлары туындайды. Д?ст?рлі о?ытудан алын?ан механикалы? т?рде есте са?тал?ан м?ліметтерді емтихан кездерінде ?тымды пайдалану?а болады, біра? м?н-ма?ынасы тере? игерілмей, ж?й ?ана жаттал?анды?тан, та?ырыпты о?ыту ая?тал?ан со? немесе емтихан біткен со? керексіз болып ?алады ж?не о?ушы оны ?мірде пайдалана алмайды. Сындарлы о?ытуды? ма?саты – о?ушыны? п?нді тере? т?сіну ?абілетін дамыту, ал?ан білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жа?дайда тиімді пайдалана білуін ?амтамасыз ету болып табылады. О?ушылар ал?ан білімдерін м??гі есте са?тап, оны кез келген жерде пайдалана алса, онда білімні? сапалы бол?аны деп білемін. Ал егер о?ушыларды? ал?ан білімдері механикалы? т?рде есте са?талып, м?н-ма?ынасы тере? ме?герілмесе, онда о?ушы оны ?мірде ?олдана алмайды ж?не ол білім ?ажет етілмей ?ала береді. Сонды?тан ж?й ?ана к?сіби міндеттерді жауапкершілікпен орында?аннан г?рі, к?бірек к?ш-жігерді талап ететін сапалы ?рі табысты білім беруге ерекше назар аударуымыз ?ажет. «Ма?ан айт, мен оны ?мытамын, к?рсет, м?мкін есімде са?тармын, мені ?ызы?тыр, мен сонда т?сінемін»- деген ма?ал негізінде сапалы білім беруде жа?а технологияны? ?діс-т?сілдерін тиімді пайдалана отырып, о?ушыларды? ізденімпазды?, зерттеушілік, танымды? ?абілеттерін дамыту, сондай-а? ата-ана, м??алім ж?не о?ушы арасында?ы ынтыма?тасты?ты ?алыптастыра отырып, білім сапасын арттыру, саба??а жеті модульді кіріктіре о?ыту ар?ылы, орта мерзімді ж?не ?ыс?а мерзімді жоспарларды сапалы т?рде жаза отырып ?ткізу – мені? саба?тарымны? негізгі б?лігіні? бірі. « О?у - адамды білімді болу?а, ??гімелесу -тап?ырлы??а, естігенді жазып отыру - д?лелдікке т?рбиелейді»,-деп Ф.Бэкон айт?анындай о?у материалын о?ып ?йрену кезінде о?ушыларды? таным белсенділігі жо?ары болатын саба? ?ана білімні? сапалы к?рсеткішін береді. Ол ?шін осы атал?ан ?діс-т?сілдерді саба?та м??алімні? тиімді пайдалануы оны? шеберлігіне байланысты.
«Сындарлы о?ыту теориясына» ба?ыттал?ан де?гейлік ба?дарламада к?рсетілгендей ?р м??алім т?рлі т?сілдерді к?нделікті саба?та ?олданса ?ана е?бегіні? жемісін к?реді. Сонды?тан жа?а білім парадигмасы бірінші орын?а баланы? білімін, білігі мен да?дысын емес, оны? т?л?асын, білім ар?ылы дамуын ?ойып отыр. Я?ни, бала жан-жа?ты дамы?ан, білімді, ?з ісіне ж?не ?згені? ісіне ?діл ба?а бере алатын, ?зіне сенімді, отаныны? ?леуметтік-экономикалы? жа?ынан дамуына зор ?лесін ?оса алатын азамат болуы тиіс. Сонда ?ана ол жан-жа?ты дамып, ?з ой-пікірін еркін жеткізе алатын болады.
«К?сіби біліктілік пен білім жай ?абылданбайды, м??алімдер оны ?з ?олымен жасайды. Адамгершілік ма?сатты к?здейтін м??алімдер ?здеріні? ?ріптестері мен айналасында?ылар?а ?сер ету ?шін, к?шбасшылы? ?асиеттерді к?рсетеді. Оларды? к??ілінде ?немі к??ілге сай о?ыту т?рады» (Frost, 2011). ?ріптестеріне ы?пал ету ?шін, сондай а? о?ыту мен о?уды? дамуына ?олдау к?рсету ?шін ??зырлы м??алімдер коучинг пен т?лімгерлікке ж?гініп, бас?а м??алімдерді? идеяларын ж?зеге асыру?а ?олдау к?рсетіп, ?з т?жірибелерін зерделеумен айналысады. Сонымен ?шінші де?гей ба?дарламасы ??зырлы м??алімдерді? ?асиеттерін, икемдіктері мен ж?мыс т?ртібін дамыту?а ба?ыттал?ан болса, екінші де?гей ба?дарламасы берілген мазм?н?а ?осымша, ?з ?ріптестеріне ы?пал етуге ?ажетті т?лімгерлік да?дыларын дамытуды ма?сат етеді. Б?лар?а ?оса Бірінші де?гей ба?дарламасы ?ріптестеріне б?кіл мектеп жа?дайында коучингті (с?збе с?з дайындау, жатты?тыру; ?ріптестерді? ??пия, белсенді ж?не жасампаз ?зара ?рекеттестік ?дерісі) коуч іске асыруды ?йрететін к?шбасшыларды дайындау?а арнал?ан. ?азіргі а?паратты? ?о?амда табыспен ?мір с?ру ?шін балалар мен жас?спірімдер м?н жайды т?сініп, т?уелсіздік алу ма?сатында белсенді, сындарлы о?уды? тиімді т?сілдеріне тартылуы ?ажет. О?уды дербестендіру ж?не даралау ?ажеттігі к?н санап ?суде, олар о?ушыларды? ?рт?рлі топтарына инклюзивті ж?не сезімталды?пен білім алу?а м?мкіндік бере алады. ?з кезегінде, мектеп к?шбасшыларына педагогика?а ?згеріс енгізу ?шін жа?аша о?ыту т?жірибесін ж?ргізуге м?мкіндік алу ма?сатында педагогикалы? жа?а нысандарын игеруге м?мкіндік береді.
Сындарлы о?ыту?а негізделген саба?тар о?ушылар?а ?з білімдері мен ?станымдары жайында ойланып, с?ра?тар ?ойып, білімін толы?тырып, белгілі бір та?ырыпты о?ып білу кезе?інде ?з т?сінігін ?згертуге м?мкіндік береді. Б?л ?деріс о?ушыны? ?з болжамдарына к?м?нмен, сын т?р?ысынан ?арай отырып, сол ар?ылы ?лем, тіршілік, жаратылыс туралы ?зіні? т?сінігін тере?детіп, ке?ейтуге ?мтылу м?мкіндігін ?л?айтады.
??зырлы о?ытуды? ма?ызды факторы м??алімні? о?ушыны? та?ырып
м?нін ?з бетінше ме?геруін т?сінуі мен ба?алай алуы болып табылады. М?ндай т?сіл б?л ?деріске о?ушыны? ?зіні? де ?атысуын талап етеді. Осылайша о?ушы да ?зіні? о?уы ?шін жауапты болады. О?ушы м?ндай жауапкершілікті к?бінесе саба? беру барысында м??алім ?алыптастыратын ортада сезініп, ?абылдайды. Сонды?тан м??алімде Шульманны? «?ш к?мекші» деп ата?ан ?асиеттері бол?ан жа?дайда ?ана о?ыту табысты болып саналады. Шульман ілімі бойынша м??алімні? к?мекшілері Бас - к?сіби т?сінік о?ыту мен о?у, сондай- а? жеке т?л?а ретінде о?ушылар туралы т??ырлы теориялы? база?а негізделген, жеткілікті білімні? болуын талап етеді. Ж?не де т?жірибені т?сіну, дамыту, жетілдіру ?шін д?лелдер, зерттеулер н?тижелерін ?алай ?олдану керектігін білуді к?здейді. ?ол - о?ытуды? т?жірибелік да?дылары. Б?л ілім к?рсету, таныстыру, т?зету ж?не о?ытуды ба?алау сия?ты ?рт?рлі т?сілдер ар?ылы идеяларды т?сіндіре білуді? техникалы?, т?жірибелік да?дылары мен т?сілдерін білуді талап етеді. Сонымен ?атар ынталандыру, к?термелеу, шектеу, саба?тар кезе?дерін жоспарлау ж?не о?ушыларды ба?алау ?дістемелерін ме?геру ?ажет.
Ж?рек - к?сіби адамгершілік т?тасты?. М??алімдер ?стаз маманды?ыны? этикалы? ж?не моральды? ??ндылы?тарын ?сынады. Демек, олар шыншыл, батыл, т?зімді, о?ушылар?а сенімділік, ??рмет к?рсете білетін ?діл адамдар. М??алімдер ?з маманды?ын с?йетін, о?у?а ?атысты т?жырымды пікірлері мен ?станымдары ?алыптас?ан жандар, оларды? б?л ба?ытта?ы ойлары бір жерден шы?ып жатады.
Сапалы о?ыту м??алім бейнесімен танылатын сан алуан элементтер арасында?ы байланыс болып табылады, ол ?зі белгілі бір де?гейде т?уелді жа?дайлар жасалын?ан кезде ж?зеге асады. Сапалы о?ыту о?ушыларды?, ?орша?ан орта жа?дайы ж?не о?ыту, білім алу м?мкіндіктеріні? бірлігі ретінде ?арастырылады.
Елбасымызды? мемлекеттік сара саясатында еліміз т?уелсіздік ал?ан ал?аш?ы к?ннен бастап, білім беруді дамыту, адам капиталын жетілдіру б?лжымас басым ба?ыт болып келеді. Елбасымыз ?аза?стан ?арыштап даму жолына т?су ?шін на?ты шешім ?абылдай алатын ж?не оны ж?зеге асыру?а ?абілеті жететіндей ?азіргі заман?ы біліммен ?арулан?ан мамандар ?ажет екенін ?адап айт?аны баршамыз?а м?лім. Елбасымыз: «Білім дегеніміз – жекелеген адамдар ?шін де, сондай-а? б?тіндей ел ?шін де е? басты ??ндылы? ж?не табыс?а жетуді? негізі» екенін атап к?рсетіп, ?лемдегі озы? елдерді? ?атарына ?аза?стан да ?осылу ?шін барынша тиімді ы?пал ететін жа?аша білім беру ж?йесін ?алыптастыру аса ?ажетті екенін н?с?а?ан еді. Орысты? ?лы химик ?алымы Д.И.Менделеев былай деп айт?ан: «Мектеп дегеніміз – б?кіл халы? пен мемлекетті? та?дырын ай?ындайтын аса ?уатты к?ш болып табылады». М??алім – мектепті? басты тірегі. Сонды?тан да б?л маманды? е? ??рметті, е? беделді к?сіп болу?а тиіс. Біліктілікті арттыру ж?йесінде м??алім м?ртебесін ?алыптастыру бірнеше ма?ызды талаптан ??ралады. Олар жо?ары к?сіби шеберлік ж?не со?ан сай ?зіні? білімін, т?жірибесін жас ?рпа??а беруге деген ?ажеттілік, ?зіні? білігі мен білімін жетілдіруге ?мтыла білу ?асиеті; м??алімні? бойында?ы жо?ары ізгілік ??ндылы?ы, патриотизм мен адамгершіліктен айнымауы, мейірбандылы?ы, ма?сатына жетудегі табандылы?ы. Міне, осындай ?асиеттер бойына жина?тал?ан м??алім жастар ?шін тек білімні? ?айнар б?ла?ы ?ана емес, жас адамдарды рухани т?л?а болу?а бастайтын шынайы т?лімгері болма?. М??алімдерді? біліктілігін арттыру?а ынталандыратын лайы?ты е?бека?ы болуы тиіс. Сонымен ?атар ?о?амда?ы ??рметі мен жо?ары абырой-беделі.
?орыта айт?анда, б?гінгі та?да е? алдымен жеке т?л?аны? ?ажеттілігі мен ?ызы?ушылы?ына к??іл аударуды к?шейтіп, жеке т?л?аны? ?асиеттеріні? барлы? байлы?ын дамытып, оны толы? ашу?а м?мкіндік жасау керек. Сындарлы о?ыту теориясыны? негіздері елімізді? білім беру саласына тере?інен енсе, білімді де т?рбиелі, ?з елін с?йетін, рухани ??ндылы?ты бойына сі?ірген жастар ?сіп шы?ары с?зсіз.
Просмотр содержимого документа
«Сындарлы о?ыту - заманауи білім талабы. Баяндама»
Кощанова Миригуль Ережеповна
Ақтау қаласы
СЫНДАРЛЫ ОҚЫТУ - ЗАМАНАУИ БІЛІМ ТАЛАБЫ
Жаңашыл ұстаз ғана заман талабына ілесе алады. Жақсы ұстаз ғана білім бере алады. «Мұғалім өзінің білімділігімен, жайдары мінезімен, жүріс-тұрысымен, тіпті сырт пішіні, киген киімімен де оқушысына жақсы мағынада қатты әсер етеді» - деп Мәлік Ғабдуллин ағамыз айтқанындай, әрбір мұғалім жаңашыл, білімді, білікті болса, онда алдындағы шәкірті де сондай болады. Ұлы педагог Я.А.Коменский «Мұғалім – мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі» - деп ұстаздың еңбегіне баға берген.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев халыққа жолдауында " Болашақта өркениеті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін- білім" делінген. (Елбасының халыққа жолдауынан) Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) жасаған Құзыреттерді анықтау және іріктеу жобасы дағдылардың барынша кең ауқымын қамтитын ХХІ ғасыр дағдыларының моделі болып табылады. Қазіргі таңда Қазақстандық білім саласына да өзгеріс енгізілуде. Қарқынды өзгеріс білім саласындағы жалпы мектептерде мұғалімдер үшін де ең бастысы, маңызды мәселе болып отырғаны: «ХХІ ғасырда нені оқыту керек?» және «Мұғалімдер оқушыларды ХХІ ғасырға қалай дайындайды?» Осы мақсатта Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің «сындарлы оқыту теориясына» бағытталған деңгейлік бағдарламасы бойынша біліктілігін арттыру курстарына мұғалімдерді қатыстыру арқылы оқыту мен оқу жүйесін жан жақты дамыту үшін қажетті білімдер мен дағдыларды беру болып табылады. Жеке тұлғаға және нәтижеге бағытталған білім беру жүйесіне көшуде жаңа технология мен озық тәжірибені ұлттық және жалпы адамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастықта зерттеу - бүгінгі күн талабынан туындап отырған педогогика ғылымының міндеттерінің бірі. Бұл мақсат күрделі болуымен қатар, көп еңбек етуді талап етеді. Дегенмен мұғалім тиімді тәсілдерді дұрыс қолданған жағдайда сыныпта, мектепке өзгеріс енгізе алады. Заманауи тәсілдің ең негізгі ерекшелігі оқушылардың алған білімдерін жай ғана иеленіп қоймай, оларды орынды жерде қолдана білуіне басты назар аудару болып табылады. Мектеп қабырғасынан шыққан оқушы біреудің қолдауына мұқтаж болмай, өз мәселесіне өзі шешім таба білетіндей шәкірт болып тәрбиеленуі тиіс. ХХІ ғасырда талап етілетін білім беру саласындағы дағдылардың мәні осы.
Әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізілген анағұрлым танымал білім беру әдістемелері арасында орта білім беру жүйесінде сындарлы теориялық оқытуға негізделген тәсіл кең тараған. Оқушылардың ойлауын дамыту олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен өзара әрекеттесуі жағдайында жүзеге асады деген тұжырымға бұл теория негізделген. Сындарлы теорияның тиімділігін жақтаушылардың көпшілігі дайын білім беруге негізделген оқыту тәсілдерінің оқушылардың білімді меңгеруі былай тұрсын, олар бойынша терең түсінік қалыптастырып, бастапқы білімді жаңа біліммен өзара байланыстыруға да мүмкіндік тудыра бермейтінін тілге тиек етеді. Дайын білім беруге негізделген «дәстүрлі» әдіс арқылы алынған білім оқушылардың жинақтаған өзге білімдерімен тиімді сіңісе алмайды, сол себепті де механикалық есте сақтау, үстірт білім алу жағдайлары туындайды. Дәстүрлі оқытудан алынған механикалық түрде есте сақталған мәліметтерді емтихан кездерінде ұтымды пайдалануға болады, бірақ мән-мағынасы терең игерілмей, жәй ғана жатталғандықтан, тақырыпты оқыту аяқталған соң немесе емтихан біткен соң керексіз болып қалады және оқушы оны өмірде пайдалана алмайды. Сындарлы оқытудың мақсаты – оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылар алған білімдерін мәңгі есте сақтап, оны кез келген жерде пайдалана алса, онда білімнің сапалы болғаны деп білемін. Ал егер оқушылардың алған білімдері механикалық түрде есте сақталып, мән-мағынасы терең меңгерілмесе, онда оқушы оны өмірде қолдана алмайды және ол білім қажет етілмей қала береді. Сондықтан жәй ғана кәсіби міндеттерді жауапкершілікпен орындағаннан гөрі, көбірек күш-жігерді талап ететін сапалы әрі табысты білім беруге ерекше назар аударуымыз қажет. «Маған айт, мен оны ұмытамын, көрсет, мүмкін есімде сақтармын, мені қызықтыр, мен сонда түсінемін»- деген мақал негізінде сапалы білім беруде жаңа технологияның әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалана отырып, оқушылардың ізденімпаздық, зерттеушілік, танымдық қабілеттерін дамыту, сондай-ақ ата-ана, мұғалім және оқушы арасындағы ынтымақтастықты қалыптастыра отырып, білім сапасын арттыру, сабаққа жеті модульді кіріктіре оқыту арқылы, орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарларды сапалы түрде жаза отырып өткізу – менің сабақтарымның негізгі бөлігінің бірі. « Оқу - адамды білімді болуға, әңгімелесу -тапқырлыққа, естігенді жазып отыру - дәлелдікке тәрбиелейді»,-деп Ф.Бэкон айтқанындай оқу материалын оқып үйрену кезінде оқушылардың таным белсенділігі жоғары болатын сабақ қана білімнің сапалы көрсеткішін береді. Ол үшін осы аталған әдіс-тәсілдерді сабақта мұғалімнің тиімді пайдалануы оның шеберлігіне байланысты.
«Сындарлы оқыту теориясына» бағытталған деңгейлік бағдарламада көрсетілгендей әр мұғалім түрлі тәсілдерді күнделікті сабақта қолданса ғана еңбегінің жемісін көреді. Сондықтан жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім арқылы дамуын қойып отыр. Яғни, бала жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, отанының әлеуметтік-экономикалық жағынан дамуына зор үлесін қоса алатын азамат болуы тиіс. Сонда ғана ол жан-жақты дамып, өз ой-пікірін еркін жеткізе алатын болады.
«Кәсіби біліктілік пен білім жай қабылданбайды, мұғалімдер оны өз қолымен жасайды. Адамгершілік мақсатты көздейтін мұғалімдер өздерінің әріптестері мен айналасындағыларға әсер ету үшін, көшбасшылық қасиеттерді көрсетеді. Олардың көңілінде үнемі көңілге сай оқыту тұрады» (Frost, 2011). Әріптестеріне ықпал ету үшін, сондай ақ оқыту мен оқудың дамуына қолдау көрсету үшін құзырлы мұғалімдер коучинг пен тәлімгерлікке жүгініп, басқа мұғалімдердің идеяларын жүзеге асыруға қолдау көрсетіп, өз тәжірибелерін зерделеумен айналысады. Сонымен үшінші деңгей бағдарламасы құзырлы мұғалімдердің қасиеттерін, икемдіктері мен жұмыс тәртібін дамытуға бағытталған болса, екінші деңгей бағдарламасы берілген мазмұнға қосымша, өз әріптестеріне ықпал етуге қажетті тәлімгерлік дағдыларын дамытуды мақсат етеді. Бұларға қоса Бірінші деңгей бағдарламасы әріптестеріне бүкіл мектеп жағдайында коучингті (сөзбе сөз дайындау, жаттықтыру; әріптестердің құпия, белсенді және жасампаз өзара әрекеттестік үдерісі) коуч іске асыруды үйрететін көшбасшыларды дайындауға арналған. Қазіргі ақпараттық қоғамда табыспен өмір сүру үшін балалар мен жасөспірімдер мән жайды түсініп, тәуелсіздік алу мақсатында белсенді, сындарлы оқудың тиімді тәсілдеріне тартылуы қажет. Оқуды дербестендіру және даралау қажеттігі күн санап өсуде, олар оқушылардың әртүрлі топтарына инклюзивті және сезімталдықпен білім алуға мүмкіндік бере алады. Өз кезегінде, мектеп көшбасшыларына педагогикаға өзгеріс енгізу үшін жаңаша оқыту тәжірибесін жүргізуге мүмкіндік алу мақсатында педагогикалық жаңа нысандарын игеруге мүмкіндік береді.
Сындарлы оқытуға негізделген сабақтар оқушыларға өз білімдері мен ұстанымдары жайында ойланып, сұрақтар қойып, білімін толықтырып, белгілі бір тақырыпты оқып білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге мүмкіндік береді. Бұл үдеріс оқушының өз болжамдарына күмәнмен, сын тұрғысынан қарай отырып, сол арқылы әлем, тіршілік, жаратылыс туралы өзінің түсінігін тереңдетіп, кеңейтуге ұмтылу мүмкіндігін ұлғайтады.
Құзырлы оқытудың маңызды факторы мұғалімнің оқушының тақырып мәнін өз бетінше меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы болып табылады. Мұндай тәсіл бұл үдеріске оқушының өзінің де қатысуын талап етеді. Осылайша оқушы да өзінің оқуы үшін жауапты болады. Оқушы мұндай жауапкершілікті көбінесе сабақ беру барысында мұғалім қалыптастыратын ортада сезініп, қабылдайды. Сондықтан мұғалімде Шульманның «үш көмекші» деп атаған қасиеттері болған жағдайда ғана оқыту табысты болып саналады. Шульман ілімі бойынша мұғалімнің көмекшілері Бас - кәсіби түсінік оқыту мен оқу, сондай- ақ жеке тұлға ретінде оқушылар туралы тұғырлы теориялық базаға негізделген, жеткілікті білімнің болуын талап етеді. Және де тәжірибені түсіну, дамыту, жетілдіру үшін дәлелдер, зерттеулер нәтижелерін қалай қолдану керектігін білуді көздейді. Қол - оқытудың тәжірибелік дағдылары. Бұл ілім көрсету, таныстыру, түзету және оқытуды бағалау сияқты әртүрлі тәсілдер арқылы идеяларды түсіндіре білудің техникалық, тәжірибелік дағдылары мен тәсілдерін білуді талап етеді. Сонымен қатар ынталандыру, көтермелеу, шектеу, сабақтар кезеңдерін жоспарлау және оқушыларды бағалау әдістемелерін меңгеру қажет. Жүрек - кәсіби адамгершілік тұтастық. Мұғалімдер ұстаз мамандығының этикалық және моральдық құндылықтарын ұсынады. Демек, олар шыншыл, батыл, төзімді, оқушыларға сенімділік, құрмет көрсете білетін әділ адамдар. Мұғалімдер өз мамандығын сүйетін, оқуға қатысты тұжырымды пікірлері мен ұстанымдары қалыптасқан жандар, олардың бұл бағыттағы ойлары бір жерден шығып жатады. Сапалы оқыту мұғалім бейнесімен танылатын сан алуан элементтер арасындағы байланыс болып табылады, ол өзі белгілі бір деңгейде тәуелді жағдайлар жасалынған кезде жүзеге асады. Сапалы оқыту оқушылардың, қоршаған орта жағдайы және оқыту, білім алу мүмкіндіктерінің бірлігі ретінде қарастырылады.
Елбасымыздың мемлекеттік сара саясатында еліміз тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап, білім беруді дамыту, адам капиталын жетілдіру бұлжымас басым бағыт болып келеді. Елбасымыз Қазақстан қарыштап даму жолына түсу үшін нақты шешім қабылдай алатын және оны жүзеге асыруға қабілеті жететіндей қазіргі заманғы біліммен қаруланған мамандар қажет екенін қадап айтқаны баршамызға мәлім. Елбасымыз: «Білім дегеніміз – жекелеген адамдар үшін де, сондай-ақ бүтіндей ел үшін де ең басты құндылық және табысқа жетудің негізі» екенін атап көрсетіп, әлемдегі озық елдердің қатарына Қазақстан да қосылу үшін барынша тиімді ықпал ететін жаңаша білім беру жүйесін қалыптастыру аса қажетті екенін нұсқаған еді. Орыстың ұлы химик ғалымы Д.И.Менделеев былай деп айтқан: «Мектеп дегеніміз – бүкіл халық пен мемлекеттің тағдырын айқындайтын аса қуатты күш болып табылады». Мұғалім – мектептің басты тірегі. Сондықтан да бұл мамандық ең құрметті, ең беделді кәсіп болуға тиіс. Біліктілікті арттыру жүйесінде мұғалім мәртебесін қалыптастыру бірнеше маңызды талаптан құралады. Олар жоғары кәсіби шеберлік және соған сай өзінің білімін, тәжірибесін жас ұрпаққа беруге деген қажеттілік, өзінің білігі мен білімін жетілдіруге ұмтыла білу қасиеті; мұғалімнің бойындағы жоғары ізгілік құндылығы, патриотизм мен адамгершіліктен айнымауы, мейірбандылығы, мақсатына жетудегі табандылығы. Міне, осындай қасиеттер бойына жинақталған мұғалім жастар үшін тек білімнің қайнар бұлағы ғана емес, жас адамдарды рухани тұлға болуға бастайтын шынайы тәлімгері болмақ. Мұғалімдердің біліктілігін арттыруға ынталандыратын лайықты еңбекақы болуы тиіс. Сонымен қатар қоғамдағы құрметі мен жоғары абырой-беделі.
Қорыта айтқанда, бүгінгі таңда ең алдымен жеке тұлғаның қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл аударуды күшейтіп, жеке тұлғаның қасиеттерінің барлық байлығын дамытып, оны толық ашуға мүмкіндік жасау керек. Сындарлы оқыту теориясының негіздері еліміздің білім беру саласына тереңінен енсе, білімді де тәрбиелі, өз елін сүйетін, рухани құндылықты бойына сіңірген жастар өсіп шығары сөзсіз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Мұғалімге арналған нұсқаулық. (І деңгей)
«Математика және физика» оқу әдістемелік журналы
«Ана тілі» Ұлт газеті
«Мектептегі іс-әрекетті зерттеу» әдістемелік құрал Алматы-2013жыл
