МАТЕМАТИКАНЫ О?ЫТУ БАРЫСЫНДА ТАРИХИ МАТЕРИАЛДАРДЫ ?ОЛДАНУ
МАТЕМАТИКАНЫ О?ЫТУ БАРЫСЫНДА ТАРИХИ МАТЕРИАЛДАРДЫ ?ОЛДАНУ
МАТЕМАТИКАНЫ О?ЫТУ БАРЫСЫНДА ТАРИХИ МАТЕРИАЛДАРДЫ ?ОЛДАНУ
Мырзалиева Ж?зікжамал Бекен?ызы
?азіргі кезде мектептерде математиканы о?ытуды? негізгі бір кемшілігі ?рбір математикалы? білімні? пайда болуыны? ж?не оны? дамуыны? тарихына с?йене отырып, оны? м?н -ма?ынасын ашып к?рсету ар?ылы ол білімді ме?гертуді? орнына формальды т?рде ?стірт т?сіндірулер ке?інен ?олданылып ж?р. Математикалы? ??ымдар мен ережелерді т?сіндіру барысында о?ан байланысты тарихи материалдарды ?олдануды? ?ажеттілігіне ?аза?ты? белгілі ?алымдары А. Закарин, О. Ж?утіков, М. Ис?а?ов ж?не т.б.аса назар аудар?ан.
Орынбек Ахметбек?лы Ж?утіков (1911—1989)—белгілі математик, физика математика ?ылымдарыны? ?аза? арасынан шы??ан т???ыш докторы (1961), професcop (1961), ?аза?стан ?лтты? ?ылым Академиясыны? акедемигі, ?аза? ССРіні? ?ылым?а е?бек сі?ірген ?айратері (1974), ?аза? ССР Мемлекеттік сыйлы?ыны? ж?рдегері (1976).
Орынбек Ахметбек?лы дифференциалды? те?деулер теориясымен, ?оз?алысты? орны?тылы? теориясымен ж?не оны? механика есептерінде ?олданылуымен, математикалы? физикамен, жер асты су динамикасымен, математика тарихымен, математика ?діснамасымен, математиканы о?ыту ?дістемесімен айналысты.
Мы?бай ?тежан?лы Ис?а?ов (1921—1983)— ?аза? математигі, педагогика ?ылымдарыны? кандидаты (1961), профессор ?ызметін ат?арушы (1968). Ол К?кшетау облысы, Зеренді ауданында ?арашілік ауылында туды. Мы?бай ?тежан?лы е?бек жолын 1940 жылы математика, физика ж?не астрономия м??алімі болудан бастады. 1947 жылы Абай атында?ы ?аза?ты? Педагогикалы? институтыны? физика-математика факультетін ?здік бітірді.
1942—1943 жылдары со?ыста болып, ?анын т?кті. 1953 жылды? тамызына дейін Зерендіні? орыс ж?не ?аза? орта мектебінде м??алім болды. Осы жылды? тамызында ?аза?ты? педагогикалы? институтына м??алым болып орналасты. М?нда ?уелі кіші, кейін а?а о?ытушы, ал 1962 жылы доцент, а?ырында, профессор ?ызметін ат?арды. 1962 жылы диссертация ?ор?ап, педагогика ?ылымдарыны? кандидаты атанды. ?азПИде математикалы? анализден, аналитикалы?, проективтік ж?не жо?ары геометриядан, геометрия негіздерінен, жо?ары алгебрадан саба?тар жургізіп, амали саба?тар ?ткізді. оны? д?рістері мида тас?а басыл?андай ?абылданып ?алатын.
М. ?. Ис?а?овты? от басы т?гел математик. Оны? «?аза?ты? байыр?ы календары (I960)», «Халы? календары» (1980), «Математика мен математиктер жайында?ы ??гімелері» (1967, 1970, 1971) сия?ты кітаптары к?пшілікке кен, тара?ан.
Б?л ?алымдарды? айтуынша, егер о?ушылар ?рбір дерексіз математикалы? ??ымдар мен символдарды? пайда болуыны? себебін біліп, оларды? дамуыны? тарихы туралы ма?л?мат алса, онда оларды? математика?а деген ынтасы мен ??штарлы?ы артады. ?йткені математикалы? ??ымдар мен идеяларды? шы?у ж?не даму тарихын келтіре отырып т?сіндіру, оларды? ішкі ма?ыналары мен байланыстарын, ?олдану реттерін ме?геруге ?лкен ?сер етеді. Сонымен ?атар, тарихи материалдар о?ушылар ойында жа?сы са?талады, сонды?тан математикалы? материалдарды? тарихын айту ар?ылы ол материалды? о?ушылар ойында ?за? уа?ыт?а са?талуын ?амтамасыз етуге болады.
Математикалы? тарихи материалдарды саба? барысында ?олдану о?ылатын материалдарды? сипатына ж?не оны? сол ?ылымны? тарихында баяндалу д?режесіне байланысты болады. Осы?ан орай, математиканы о?ыту барысында тарихи материалдарды пайдалануды? мынандай дидактикалык шарттарын атап айту?а болады:
Б?л жа?дайда тарихи материалдарды? елеулі, тартымды жа?тарына ?ана к??іл б?ліп, мардымсыз, ма?ызды емес жа?тарын ?арастырмай кеткен ж?н. Т?сінуге о?ай тілмен математиканы? осы ?арастырып отыр?ан материалдарды? пайда болуына ж?не дамуына ?андай идеялар мен ?мірлік ?ажеттіліктерді? ?сер еткенін айтып беру керек.
2. Белгілі бір на?ты математикалы? ??ымды немесе ережені ?ткенде тарихи материал о?ушыларды? білімін жалпылап, бір ж?йеге келтіріп, бір сарынды абстракциялы?. баяндау?а жол бермеуге жа?дай жасайтын кездерде ?олдану ?те орынды.
3. Тарихи материал о?ушылар ме?геретін материалды? ма?ыздылы?ын арттырып ж?не ол материалды? ме?геру барысында о?ушылар осы ?здері о?ып, біліп отыр?ан материалдан математика ?ылымын дамыту?а, техника мен технологияны жетілдіруге тигізген ?серлерін немесе адамдарды? белгілі бір на?ты проблеманы шешуге ?алай к?мектескенін білуге ба?ыттал?ан болса, ондай тарихи материалдарды жиі ?олдан?ан ж?н.
4. Тарихи материалдарды ?олдану ме?герілетін материалды? ?исы? т?сінуіне жол бермейтін болса, немесе б?рын математика ?ылымында ?олданылып келген, біра? ?азіргі кезде жо??а шы?арылып, ?абылданбай ж?рген т?сініктерді жою?а к?мектесетін болса, онда осы?ан с?йкесті тарихи материалдарды ?олдану ?те орынды.
5. О?у материалдарын о?ушыларды? ме?геруін ?сіресе, т?менгі сыныптарда же?ілдетуге ?серін тигізетін тарихи материалдарды ?олдануды?, о?у процесін жетілдіруге тигізетін ?сері ?те зор.
О?ушыларды? математика тарихыны? материалдарымен о?у процесіні? мынандай кезе?дерінде таныстыру?а болады:
а) математикалы? ??ымдар меи терминдер бастап?ы ?арастыр?ан кезде, оларды? пайда болу себептері мен бастап?ы м?н-ма?ыналарымен таныстыру кезінде;
?) математикалы? белгілер мен символдарды ал?аш?ы ?олдану кезінде, оларды? шы?у тарихымен таныстыру барысында;
б) математиканы? белгілі бір тарауын ?туге арнал?ан бастап?ы саба?тарда, осы тарауды? негізгі ??ымдарыны? ж?не идеяларыны? даму caтысын айту?а арнал?ан ??гіме кезінде ж?не ?андайда бір ?алымны? математиканы? осы саласын дамыту?а арнал?ан е?бегін атап ?ту барысында;
в) ?р т?рлі халы?тарда математиканы? ?андай да бір тарауыны? ?ар?ынды даму мезгілдерін баяндау кезінде;
г) Кіндік Азияны?, оны? ішінде ?аза?стан ?алымдарыны? математика ?ылымын дамыту?а ?ос?ан е?бектерін атап айту барысында тарихы материалдар ?олданылады.
О?ушыларды математика тарихымен таныстыру е? алдымен математика саба?ында ж?зеге асу керек. Ал, саба?тан тыс ж?мыстарда саба?та айтыл?ан ма?л?маттар ке?ейтіліп, тере?детілу ?ажет. ?дістемелік жа?ынан ал?анда тарихи материалдарды та?дап алып, оны ?тілетін математикалы? ??ымдармен немесе ережелермен ?штастыра білу ?иын м?селе болып табылады. М?ны ж?зеге асыру ?шін м??алімні? математика тарихы ж?нінде ?лкен ма?л?маты болып, ?ажетті жа?дайда оны ?олдана алуы ?ажет. Тарихи ма?л?маттарды о?ушылар?а жеткізуді? т?рлерін м??алім ?тілетін та?ырып?а, о?ушыларды? ол ма?л?маттар?а деген ??штарлы?ы мен оларды? математикалы? дайынды?тары мен жас ерекшеліктеріне ?арай аны?талуы ?ажет. Математиканы о?ыту барысында тарихи ма?л?маттар беруді? мынандай т?рлерін атап ?туге болады:
- Саба?та 2-3 минуттан 8-10 минут?а дейін ?тіліп жат?ан материал?а байланысты тарихи шолу жасау;
- тарихи ма?л?маттарды айту математиканы? ?андай да бір теориялы? материалымен немесе есептерді? белгілі бір т?рлерін шы?арумен байланыстыра ж?зеге асырады;
- ?ажетті жа?дайда, о?ан м?мкіндік болып жатса, математика тарихына арнап ?дейі саба? ж?ргізу;
-математикалы? ?йірмелер, м?мкіншілік болып жат?ан жа?дайда математика тарихына арнал?ан ?йірме ??ру;
- математика тарихына арнал?ан кештер ?йымдастыру;
- ?абыр?а газеттеріні? беттерінде математика тарихы бойынша м?ліметтер жариялау, жылына 2-3 рет математика тарихыны? негізгі м?селелеріне арнал?ан газет шы?ару;
- сыныптан тыс кітап о?у ар?ылы о?ушыларды? ?йде шы?арма немесе рефераттар жазуы;
- «Халы?ты? математика» туралы ма?л?маттар жина?тау ж?ніндегі ж?мыстар;
- сынып жиналыстарында м??алімні? математика тарихы туралы м?лімдемесі немесе алдынала дайындал?ан о?ушыны? баяндамасын ты?дау.
- арнаулы ?ылыми-тарихи кинофильмдер мен диапозитивтерді к?руді ?йымдастыру?а болады.
Мектепте ?тілетін математика курсына байланысты тарихи материалдарды соншама ?ыс?а т?рде де болса да, айтып шы?у?а м?мкіндік жо?, біра? та о?ушыларды математика?а ?ызы?тыратын, оларды? ынтасын арттыратын математикалы? білімні? шы?уы мен дамуы туралы ??гімелерді ?р уа?ытта да ?йымдастыру?а болады. Тек ?ана, м??алімні? о?ан деген ?мтылысы болуы ?ажет.
Жо?ары мектепті? о?у процесіндегі п?наралы? байланысты? ?зіне т?н объективтік даму негіздері бар.
Бірінші негіз - о?ытуды? жан-жа?ты ж?ргізілу керектігі. П?нді на?ты білу ?шін оны бас?а п?ндермен байланыстыра отырып, ?рт?рлі ?ырынан толы? зерттеп, сол ?ырларымен ?оса игеру ?ажет. Д?ниені? ?рбір ??былысы ?рт?рлі ?ылымны? к?мегімен ?р жа?ынан т?сіндіріледі. Студенттер санасында зерттелетін объектіні? сондай сан ?илы жа?тарын бір арна?а келтіретін п?наралы? байланысты ?алыптастыру, негіздеу ?ажеттігі айдан аны?.
П?наралы? байланыс дамуыны? екінші негізі — ?ылымдарды? бір-бірімен ?штаса, тізе ?оса дамуында. Мамандар дайынды?ыны? сапасы к?п жа?дайда білім салаларынын? ?зара ?атынасынан т?уелді.
Дамуды? ?шінші негізі — И. П. Павлов іліміне сай, а?ыл-ой ?рекетіні? таби?аты т?йсіктік (ассоциативтік) т?рде болатынды?ы. Танымпазды? ?рдісіні? ал?аш?ы элементі болып ау?ымды емес т?йсік (локальды ассоциация) саналады. Алайда о?ытуды? сапасын арттыру ?шін т?йсіктерді? бір ж?йеге т?сіп, ке?ейе отырып, ж?йеаралы?, п?наралы? де?гейге дейін к?терілуі ?ажет.
?р т?рлі т?йсіктер о?ытуды? п?наралы? байланысыны? психологиялы? негізі болып саналады. П?наралы? байланысты д?йекті т?рде т?сіну ?шін санада т?йсікті? бір т?ріні? орны?а бастау мезеті ал?аш?ы т?йсікті? тияна?ты орын ал?ан мезетіне с?йкес келуі керек.
П?наралы? байланысты білімділікті, біліктілікті, машыкты?ты ?тымды ?алыптастыратын, о?ыту процесі?де ?ылымдылы? ?станымын басшылы?ка ала отырып, о?ушыларды? танымды? ізденімпазды?ын, ынта-жігерін арттыра т?сетін дидактикалы? к?рал есебінде ?абылдайтын да к?з?арас бар.
Мазм?нды-а?паратты? байланысты? ?зі п?н курсыны? мазм?ны негізінде деректік, теориялы?, ??ымды? болып ?ш т?рде ажыратылады.
Ш??ыл-?рекеттік байланыс біліктілік пен машы?ты?ты ?алыптастыратын — деректілік; ойлау ?рекетін, о?у біліктілігін арттыру?а ж?мылдыратын-танымды?; д?ниетанымды? к?з?арасты ке?ейтіп, білімді с?рыптай отырып, жан-жа?ты игеруге итермелейтін-ба?алай-ба?дарлау болып ?ш т?рге жіктеледі.
?йымдастыру-?дістемелік байланыс студенттерді? жалпы п?наралы? катынастарды толы?ынан игеріп, білікті болуыны? негізін ?алайды. Ол ?олдану т?сіліне, ж?зеге асу сипаты кезе?іне, облысына, п?наралы? айырмашылы?тарына, о?у-т?рбие ?рдісін ?йымдастыру т?рлері мен де?гейіне ?арай генетикалы?, ??рылымды?, хронологиялы? болып б?лінеді.
К?сіби - педагогты? ба?ытта о?ыту ?рдісінде п?наралы? байланыс?а айры?ша к??іл б?лінеді. Б?л т?сінікті де. Болаша? ?стаздар тек ?з п?нін ?ана емес, к?ршілес п?ндерді, айта берсек, д?ниетанымды? к?з?арасты ке?ейтетін бас?а п?ндерді де ойда?ыдай игергені ж?н.
Просмотр содержимого документа
«МАТЕМАТИКАНЫ О?ЫТУ БАРЫСЫНДА ТАРИХИ МАТЕРИАЛДАРДЫ ?ОЛДАНУ »
МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДАТАРИХИ МАТЕРИАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ
Мырзалиева Жүзікжамал Бекенқызы
Қазіргі кезде мектептерде математиканы оқытудың негізгі бір кемшілігі әрбір математикалық білімнің пайда болуының және оның дамуының тарихына сүйене отырып, оның мән -мағынасын ашып көрсету арқылы ол білімді меңгертудің орнына формальды түрде үстірт түсіндірулер кеңінен қолданылып жүр. Математикалық ұғымдар мен ережелерді түсіндіру барысында оған байланысты тарихи материалдарды қолданудың қажеттілігіне қазақтың белгілі ғалымдары А. Закарин, О. Жәутіков, М. Исқақов және т.б.аса назар аударған.
Орынбек Ахметбекұлы Жәутіков (1911—1989)—белгілі математик, физика математика ғылымдарының қазақ арасынан шыққан тұңғыш докторы (1961), професcop(1961), Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының акедемигі, Қазақ ССРінің ғылымға еңбек сіңірген қайратері (1974), Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығының жүрдегері (1976).
Орынбек Ахметбекұлы дифференциалдық теңдеулер теориясымен, қозғалыстың орнықтылық теориясымен жәнеоның механика есептерінде қолданылуымен, математикалық физикамен, жер асты су динамикасымен, математика тарихымен, математика әдіснамасымен, математиканы оқыту әдістемесімен айналысты.
Мыңбай Өтежанұлы Исқақов (1921—1983)— қазақ математигі, педагогика ғылымдарының кандидаты (1961), профессор қызметін атқарушы (1968). Ол Көкшетау облысы, Зеренді ауданында Қарашілік ауылында туды. Мыңбай Өтежанүлы еңбек жолын 1940 жылы математика, физика және астрономия мүғалімі болудан бастады. 1947 жылы Абай атындағы Қазақтың Педагогикалық институтының физика-математика факультетін үздік бітірді.
1942—1943 жылдары соғыста болып, қанын төкті. 1953 жылдың тамызына дейін Зерендінің орыс және қазақ орта мектебінде мұғалім болды. Осы жылдың тамызында Қазақтың педагогикалық институтына мұғалым болып орналасты. Мүнда әуелі кіші, кейін аға оқытушы, ал 1962 жылы доцент, ақырында, профессор қызметін атқарды. 1962 жылы диссертация қорғап, педагогика ғылымдарының кандидаты атанды. ҚазПИде математикалық анализден, аналитикалық, проективтік және жоғары геометриядан, геометрия негіздерінен, жоғары алгебрадан сабақтар жургізіп, амали сабақтар өткізді. оның дәрістері мида тасқа басылғандай қабылданып қалатын.
М. Ө. Исқақовтың от басы түгел математик. Оның «Қазақтың байырғы календары (I960)», «Халық календары» (1980), «Математика мен математиктер жайындағы әңгімелері» (1967, 1970, 1971) сияқты кітаптары көпшілікке кен, тараған.
Бұл ғалымдардың айтуынша, егер оқушылар әрбір дерексіз математикалық ұғымдар мен символдардың пайда болуының себебін біліп, олардың дамуының тарихы туралы мағлұмат алса, онда олардың математикаға деген ынтасы мен құштарлығы артады. Өйткені математикалық ұғымдар мен идеялардың шығу және даму тарихын келтіре отырып түсіндіру, олардың ішкі мағыналары мен байланыстарын, қолдану реттерін меңгеруге үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, тарихи материалдар оқушылар ойында жақсы сақталады, сондықтан математикалық материалдардың тарихын айту арқылы ол материалдың оқушылар ойында ұзақ уақытқа сақталуын қамтамасыз етуге болады.
Математикалық тарихи материалдарды сабақ барысында қолдану оқылатын материалдардың сипатына және оның сол ғылымның тарихында баяндалу дәрежесіне байланысты болады. Осыған орай, математиканы оқыту барысында тарихи материалдарды пайдаланудың мынандай дидактикалык шарттарын атап айтуға болады:
1. Оқу материалының дәлелдігін күшейте түсу үшін қолдану.
Бұл жағдайда тарихи материалдардың елеулі, тартымды жақтарына ғана көңіл бөліп, мардымсыз, маңызды емес жақтарын қарастырмай кеткен жөн. Түсінуге оңай тілмен математиканың осы қарастырып отырған материалдардың пайда болуына және дамуына қандай идеялар мен өмірлік қажеттіліктердің әсер еткенін айтып беру керек.
2. Белгілі бір нақты математикалық ұғымды немесе ережені өткенде тарихи материал оқушылардың білімін жалпылап, бір жүйеге келтіріп, бір сарынды абстракциялық. баяндауға жол бермеуге жағдай жасайтын кездерде қолдану өте орынды.
Тарихи материал оқушылар меңгеретін материалдың маңыздылығын арттырып және ол материалдың меңгеру барысында оқушылар осы өздері оқып, біліп отырған материалдан математика ғылымын дамытуға, техника мен технологияны жетілдіруге тигізген әсерлерін немесе адамдардың белгілі бір нақты проблеманы шешуге қалай көмектескенін білуге бағытталған болса, ондай тарихи материалдарды жиі қолданған жөн.
Тарихи материалдарды қолдану меңгерілетін материалдың қисық түсінуіне жол бермейтін болса, немесе бұрын математика ғылымында қолданылып келген, бірақ қазіргі кезде жоққа шығарылып, қабылданбай жүрген түсініктерді жоюға көмектесетін болса, онда осыған сәйкесті тарихи материалдарды қолдану өте орынды.
5. Оқу материалдарын оқушылардың меңгеруін әсіресе, төменгі сыныптарда жеңілдетуге әсерін тигізетін тарихи материалдарды қолданудың, оқу процесін жетілдіруге тигізетін әсері өте зор.
Оқушылардың математика тарихының материалдарымен оқу процесінің мынандай кезеңдерінде таныстыруға болады:
а) математикалық ұғымдар меи терминдер бастапқы қарастырған кезде, олардың пайда болу себептері мен бастапқы мән-мағыналарымен таныстыру кезінде;
ә) математикалық белгілер мен символдарды алғашқы қолдану кезінде, олардың шығу тарихымен таныстыру барысында;
б) математиканың белгілі бір тарауын өтуге арналған бастапқы сабақтарда, осы тараудың негізгі ұғымдарының және идеяларының даму caтысын айтуға арналған әңгіме кезінде және қандайда бір ғалымның математиканың осы саласын дамытуға арналған еңбегін атап өту барысында;
в) әр түрлі халықтарда математиканың қандай да бір тарауының қарқынды даму мезгілдерін баяндау кезінде;
г) Кіндік Азияның, оның ішінде Қазақстан ғалымдарының математика ғылымын дамытуға қосқан еңбектерін атап айту барысында тарихы материалдар қолданылады.
Оқушыларды математика тарихымен таныстыру ең алдымен математика сабағында жүзеге асу керек. Ал, сабақтан тыс жұмыстарда сабақта айтылған мағлұматтар кеңейтіліп, тереңдетілу қажет. Әдістемелік жағынан алғанда тарихи материалдарды таңдап алып, оны өтілетін математикалық ұғымдармен немесе ережелермен ұштастыра білу қиын мәселе болып табылады. Мұны жүзеге асыру үшін мұғалімнің математика тарихы жөнінде үлкен мағлұматы болып, қажетті жағдайда оны қолдана алуы қажет. Тарихи мағлұматтарды оқушыларға жеткізудің түрлерін мұғалім өтілетін тақырыпқа, оқушылардың ол мағлұматтарға деген құштарлығы мен олардың математикалық дайындықтары мен жас ерекшеліктеріне қарай анықталуы қажет. Математиканы оқыту барысында тарихи мағлұматтар берудің мынандай түрлерін атап өтуге болады:
Сабақта 2-3 минуттан 8-10 минутқа дейін өтіліп жатқан материалға байланысты тарихи шолу жасау;
тарихи мағлұматтарды айту математиканың қандай да бір теориялық материалымен немесе есептердің белгілі бір түрлерін шығарумен байланыстыра жүзеге асырады;
қажетті жағдайда, оған мүмкіндік болып жатса, математика тарихына арнап әдейі сабақ жүргізу;
-математикалық үйірмелер, мүмкіншілік болып жатқан жағдайда математика тарихына арналған үйірме құру;
математика тарихына арналған кештер ұйымдастыру;
қабырға газеттерінің беттерінде математика тарихы бойынша мәліметтер жариялау, жылына 2-3 рет математика тарихының негізгі мәселелеріне арналған газет шығару;
сыныптан тыс кітап оқу арқылы оқушылардың үйде шығарма немесе рефераттар жазуы;
«Халықтық математика» туралы мағлұматтар жинақтау жөніндегі жұмыстар;
сынып жиналыстарында мүғалімнің математика тарихы туралы мәлімдемесі немесе алдынала дайындалған оқушының баяндамасын тыңдау.
арнаулы ғылыми-тарихи кинофильмдер мен диапозитивтерді көруді ұйымдастыруға болады.
Мектепте өтілетін математика курсына байланысты тарихи материалдарды соншама қысқа түрде де болса да, айтып шығуға мүмкіндік жоқ, бірақ та оқушыларды математикаға қызықтыратын, олардың ынтасын арттыратын математикалық білімнің шығуы мен дамуы туралы әңгімелерді әр уақытта да ұйымдастыруға болады. Тек қана, мұғалімнің оған деген ұмтылысы болуы қажет.
Жоғары мектептің оқу процесіндегі пәнаралық байланыстың өзіне тән объективтік даму негіздері бар.
Бірінші негіз - оқытудың жан-жақты жүргізілу керектігі. Пәнді нақты білу үшін оны басқа пәндермен байланыстыра отырып, әртүрлі қырынан толық зерттеп, сол қырларымен қоса игеру қажет. Дүниенің әрбір құбылысы әртүрлі ғылымның көмегімен әр жағынан түсіндіріледі. Студенттер санасында зерттелетін объектінің сондай сан қилы жақтарын бір арнаға келтіретін пәнаралық байланысты қалыптастыру, негіздеу қажеттігі айдан анық.
Пәнаралық байланыс дамуының екінші негізі — ғылымдардың бір-бірімен ұштаса, тізе қоса дамуында. Мамандар дайындығының сапасы көп жағдайда білім салаларынынң өзара қатынасынан тәуелді.
Дамудың үшінші негізі — И. П. Павлов іліміне сай, ақыл-ой әрекетінің табиғаты түйсіктік (ассоциативтік) түрде болатындығы. Танымпаздық үрдісінің алғашқы элементі болып ауқымды емес түйсік (локальды ассоциация) саналады. Алайда оқытудың сапасын арттыру үшін түйсіктердің бір жүйеге түсіп, кеңейе отырып, жүйеаралық, пәнаралық деңгейге дейін көтерілуі қажет.
Әр түрлі түйсіктер оқытудың пәнаралық байланысының психологиялық негізі болып саналады.Пәнаралық байланысты дәйекті түрде түсіну үшін санада түйсіктің бір түрінің орныға бастау мезеті алғашқы түйсіктің тиянақты орын алған мезетіне сәйкес келуі керек.
Пәнаралық байланысты білімділікті, біліктілікті, машыктықты ұтымды қалыптастыратын, оқыту процесіңде ғылымдылық ұстанымын басшылықка ала отырып, оқушылардың танымдық ізденімпаздығын, ынта-жігерін арттыра түсетін дидактикалық кұрал есебінде қабылдайтын да көзқарас бар.
Мазмұнды-ақпараттық байланыстың өзі пән курсының мазмұны негізінде деректік, теориялық, ұғымдық болып үш түрде ажыратылады.
Шұғыл-әрекеттік байланыс біліктілік пен машықтықты қалыптастыратын — деректілік; ойлау әрекетін, оқу біліктілігін арттыруға жұмылдыратын-танымдық; дүниетанымдық көзқарасты кеңейтіп, білімді сұрыптай отырып, жан-жақты игеруге итермелейтін-бағалай-бағдарлау болып үш түрге жіктеледі.
Ұйымдастыру-әдістемелік байланыс студенттердің жалпы пәнаралық катынастарды толығынан игеріп, білікті болуының негізін қалайды. Ол қолдану тәсіліне, жүзеге асу сипаты кезеңіне, облысына, пәнаралық айырмашылықтарына, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру түрлері мен деңгейіне қарай генетикалық, құрылымдық, хронологиялық болып бөлінеді.
Кәсіби - педагогтық бағытта оқыту үрдісінде пәнаралық байланысқа айрықша көңіл бөлінеді. Бұл түсінікті де. Болашақ ұстаздар тек өз пәнін ғана емес, көршілес пәндерді, айта берсек, дүниетанымдық көзқарасты кеңейтетін басқа пәндерді де ойдағыдай игергені жөн.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Бидосов Ә. Математиканы оқыту методикасы.-А.Мектеп. 1989.
Көбесов А. Математика тарихы.-А.1998
Математика журналы, №6. 2007
Пышкало А.М. Методика обучения элементам геометрии в начальных классах. Пособие для учителей и студентов. М., Просвещение, 1970
Менчинская Н.А. Мышление в процессе обучения М.Наука, 1996-с 354-397
Абылкасымова А.Е. Методика преподавания математики. Учебное пособие Алматы Санат 1993-85с
Информатика негіздері. №2, 2002.
Аналитикалық геометрия және сызықтық алгебра элементтері.
