?АЗА?СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
?ызылopдa ?aлaсы
?лия Молда??лова атында?ы №173
орта мектебіні? математика
п?ніні? м??aлімі
Бабашева Жанар М?рат?ызы
МАТЕМАТИКА САБА?ЫНДА ДИДАКТИКАЛЫ? ОЙЫНДАРДЫ ?ОЛДАНУ АР?ЫЛЫ О?УШЫЛАРДЫ? П?НГЕ ?ЫЗЫ?УШЫЛЫ?ЫН АРТТЫРУ
Математика п?ні- к?рделі п?н, сол себептен оны ?ызы?ты ету м?мкіндігінен айырылып ?алмау керек.
Паскаль.
?азіргі та?да сапалы білім беру м?селесі ?о?амды тол?андырып отыр. Себебі
?арыштап дамып келе жат?ан технологиялы? прогресс кезе?інде ?скеле? ?рпа?ты? білім де?гейі ?азіргі заман талабына сай болуы баршаны? ма?саты болып отыр. Елбасы биыл?ы Жолдауында «Сапалы білім беру ?аза?станны? индустрияландырылуыны? ж?не инновациялы? дамуыны? негізіне айналуы тиіс», — деп атап к?рсетті.
Ал о?ушыларды? жаратылыстану-математикалы? ба?ытта п?ндерді игеруі- математикадан басталады. Математика п?нін д?рыс игермеген о?ушы осы ба?ытта?ы ?ай сала?а да маман болып барса да шеберлік шы?ына жетуі ?иын?а со?ады. Сонды?тан ?ылымны? негізі болып табылатын математика п?нін о?ушы сапалы т?рде игеруі тиіс.
?азіргі заманны? о?ушысына о?у?а, білім алу?а не кедергі? О?у?а ?ызы?ушылы?ты? жо?ты?ы десем ?ателеспеймін.
?азір о?ушыны жан-жа?тан, ?орша?ан ортадан ала?дататын к?птеген ?ызы?ты, ?олжетімді «объектіліер» к?п-теледидар, компьютер, интернет желісі, т.б. ??рыл?ылар.
Осындай ортадан о?ушыны? назарын о?у?а, білімге тарту о?ай?а т?спейтіні белгілі. Біра? ?ай заманда болсын ?стазды? шеберлігі сонымен сомдалады, т?рлі кедергілерді же?е біліп, о?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?ын дамыта отырып, білімді ш?кірт т?рбиелеу.
М??алімні? шеберлігіні? кілті оны? саба? технологиясын ме?геруі, ?дістемелік т?сілдерді тиімді ?олдана білуі болып табылады.
Осындай тиімді де, н?тижелі ?дістерді? бірі-дидактикалы? ойындар деп есептеймін. Ойын-адамны? ?мір танымыны? ал?аш?ы ?адамы. Ал о?ыту процесінде жа?а технологияны? ма?ызды б?лігі т.б.
Ойынсыз а?ыл-ойды? ?алыпты дамуы да жо?. Ойын ар?ылы баланы? рухани сезімі жасампаз ?мірмен ?штасып, ?зіне ?орша?ан д?ние туралы т?сінік алады.
Математикалы? ойын дегеніміз-тынысы ке?, алыс?а ме?зейтін, ойдан-ой?а жетелейтін, адам?а ?иял мен ?анат бітіретін ?ажайып н?рсе, а?ыл-ой жетекшісі.
Ойын-екі немесе одан да к?п адамдардан ??рылатын топтарды? ?з м?дделерін іске асыру ?шін к?рес ж?ргізу процесі. ?рбір топты? ?з ма?саты, стратегиясы болады.
Педагогика саласында пайдаланатын ойындарды дидактикалы? ойындар дейді.
Дидактикалы? ойындарды? ма?саты мен міндеттері
Дидактикалы? ойындар баланы? ынтасын саба??а аудару?а, к??іл ?ой?ызу?а, ?абылдауын же?ілдетуге, білімді толы? игеруге к?мектеседі,саба??а эмоциялы? бояу береді.
Ойынны? ма?саты:
Баланы п?нге ?ызы?тыру, логикалы? ойлауын дамыту, таным ?рекетін ?алыптастыру, тияна?тау, пысы?тау, ал?ан білімді тексеру, ?ызы?ушылы?ын ояту, белсенділігін арттыру.
Міндеті:
1) Танымды?: баланы? тану, іздену ?рекетін дамыту.
2) Т?рбиелік: айналасымен ?арым-?атынас жасау?а, ?ажетті да?дыны,
адамгершілік ?асиеттерін ?алыптастыру.
Дидактикалы? ойындарды ?йымдастыруда т?мендегі элементтерге с?йінеміз:
Дидактикалы? ойынны? ??ралы, саба?ты? да ??ралы болып есептеледі. Мысалы: таблицалар, модельдер, таратылу материалдары, интерактивті та?та, т.б. Дидактикалы? ойынды саба?ты? кезе?деріне байланысты ?олдануды? орындылы?ы да бай?алады.
Дидактикалы? ойындарды ??ру мына негіздерге с?йенеді:
1) Балаларды? іс-?рекетіне ойын т?рлерімен о?уды байланыстыру,біртіндеп ?ызы?ты
же?іл ойындардан ойын-тапсырмалар ар?ылы берілген о?у-т?рбие м?селелеріне к?шу.
2) Шарты мен міндеттеріні? біртіндеп к?рделенуі.
3) Берілген тапсырмаларды шешуде баланы? а?ыл-ой белсенділігіні? к?шеюі.
4) О?у-т?рбие ма?саттарыны? бірлігі.
Дидактикалы? ойындарды? сапалылы?ы:
Оларды? саба?ты? ?р кезе?індегі орны мен міндетін, ма?сатын д?л аны?тау?а, оны ?олдануды? теориясы мен практикасын м??алімні? жетік ме?геруіне, шеберлік танытуына, ойын?а ?ажеті материалдарды алдын-ала дайындап алуына, ойын ?рдісіне о?ушыларды белсенді ?атыстыруына байланысты болады.
Математикалы? мазм?нында?ы дидактикалы? ойынны? сапалылы?ына ?сер ететін келесі с?ра?тарды ?арастыру керек:
• Ойынны? ма?саты. Ойынны? кезінде о?ушылар ?андай математикалы? білік пен да?дыны ?алыптастырады?
• ?атысушыларды? саны.
• Ойын?а ?андай дидактикалы? материалдар ?ажет болады ?
• Ойынны? ережесімен таныстыру?а ?аншама уа?ыт кетеді?
• ?анша уа?ытт?а ойын есептелінген? Ойын ?ызы?ты ж?не ?серлі бола ма? Осы ойынды та?ы ойнау?а келіседі ме?
• О?ушыларды т?гелдей ?атыстыруды? ?андай амалдары бар?
• О?ушыларды? ойын?а ?атысуын ба?ылауды ?алай ?йымдастыру керек?
• Ойынды ?ызы?ты етіп, о?ушыларды? белсенділігін к?теру ?шін ?андай ?згерістер ендіру керек болады?
• Ойыннан со? ?андай ?орытынды жасау керек?
Ойын кезінде келесі жа?дайларды ескеру керек:
Ескеретін жай Кері ?сері
Ойынны? шарты ?арапайым ж?не аны? болу керек, ал ?сынылатын материалды? математикалы? мазм?ны о?ушылар?а ?абылдауына сай болуы керек. Ойын о?ушыларды ?ызы?тырмауы ж?не формальды т?рде ?туі м?мкін.
Ойын кезінде ?олданылатын дидактикалы? материалды? ?олдану?а ы??айлы болуы. Керісінше жа?дайда ойынны? ?сері т?мендейді.
Математикада ойынны? ?з м?нері болуы шарт. Ойын ережесінен асып кету, о?ушыларды барлы? ісі?ізді «Ойын» деп ?абылдау?а итермелейді.
Ойынны? кезінде о?ушылар ?з ойын ?ыс?а ж?не сауатты тілмен жеткізу керек. Математикалы? тілде сауатты с?йлеуі т?мендейді.
Ойынды сол саба?ты? ?стінде ая?тап, ойынны? н?тижесіне жету. Егер уа?ытылы н?тиже шы?арылмаса ойынны? м?ні кетеді.
Дидактикалы? ойынны? белгілі бір н?тижесі болады, ол ойынны? финалы болып есептелінеді, я?ни ойынны? ая?ы.
М??алім ?шін ойынны? н?тижесі о?ушыларды? математика саласында?ы жетістіктеріні? к?рсеткіші болып табылады немесе о?у-білімді игеру де?гейі болып есептелінеді.
Мен ?з т?жірибемде «Математикалы? лото» ойынын «Онды? б?лшектер», «Б?тін сандар» та?ырыбына байланысты пайдалан?ан кезде о?ушылар белсенді ?атысып, ойынны? н?тижесіне к??ілдері толды.
Ауызша есептеулерге ойын ?йымдастыру?а к?п уа?ыт кетпейді, біра? о?ушыларды? ойлау ?абілетін дамыту?а жа?сы ?серін береді. О?ушылар шапша?, д?рыс есептегеніне к?зі жете отырып, ?уанышта болады. «?здік сана?ыш», «Кім жылдам?» ойындары о?ушыларды? жа?сы к?ретін ойындары болып табылады. Ол ойындарды ?йымдастыруда м??алімні? ?зі немесе о?ушылар бір-біріне тапсырмалар ?зірлеуі м?мкін.
«Суретшілер бай?ауы» ойыны барлы? о?ушылар?а ?нады, координаталы? ж?йеде сурет шы?ару. О?ушылар ?йден ?здері суреттер ??растырып бір-біріне тапсырмалар ?зерледі. Б?л ойын о?ушыларды? координаталы? ж?йеде ешбір ?атесіз ж?мыс жасап ?йренуге м?мкіндік береді.
«Кім жылдам» ойыны к?рші о?ушымен ж?мыс жасау?а м?мкіндік береді.
Барлы? о?ушы бірдей карточка ?зірлейді ж?не ?рбір ?атар?а бір н?ктеден ?ойып шы?ады. К?ршілес о?ушылар карточкаларын алмастырады. М??алім н?ктені? бойында?ы сандармен бірдей бір амал орындауды тапсырады. 2-3 минуттан со? о?ушылар карточкаларын ?айтып беріп, н?тижелерін ?зара тексертеді, ба?алайды. Тапсырмаларды тексерген со? м??алім жина?тап алып, ?орытындылайды.
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4
3 *
2 * *
1 *
0 *
1 *
2 *
3 *
Математикалы? ребус, кроссвордтарды, тестті, «си?ырлы квадратты» шешуді интерактивті та?таны? к?мегімен ?йымдастыру м??алімге уа?ытты ?немдеуге к?п м?мкіндік береді.
?лтты? т?рбие беру ма?сатын к?здеген м??алім ?лтты? ойындарды? шартын математикалы? ойын?а байланысты ?згерте отырып ?олдана алады.
?лтты? ойындарды саба?та ?олдану ар?ылы о?ушыларды? математика?а деген ?ызы?ушылы?ын, белсенділігін арттыру?а, тап?ырлы??а, шапша?ды??а, салт-д?ст?р ар?ылы ой-?рісін дамыту?а болады. ?аза?ты? ?лтты? ойындарынан ?осымша ма??лматтар алады. ?лтты? д?ст?рге т?рбиеленеді. «Б?йге», «А? с?йек», «К?кпар», «?ыз ?уу» ойындары о?у барысында к?п ?олданылады. Мысалы: «К?кпар» ойыны. Та?та?а к?кпар тартып жат?ан с?ті бейнеленген сурет ілінеді. Тапсырма беріледі. ?р ауылдан бір бала шы?ып есепті шы?арады. Ойынны? ма?саты берілген есепті тез ?рі ?атесіз шы?ару. Екі бала та?тада бір есепті шы?арады. Б?л ?діс В.Шаталовты? сенім ?дісі бойынша алын?ан. «?ыз ?уу» ойыны. Та?та?а ?ыз ?уу ойыны бейнеленген сурет ілінеді. Та?та?а бір ?ыз бала, бір ер бала шы?ып, тапсырмалар орындайды. Шешімдер тексеріліп, же?імпаз аны?талады. «Б?йге» ойыны. Б?йге ойыны-ат жырысы. О?ан ж?йрік баптал?ан атпен шабандоздар ?атыс?ан. Озып келгендер бас ж?лдеге ие бол?ан. Бізді? ма?сатымыз мыналар: тізімдегі сандарды? ішіндегі е? ?лкені мен е? кішісіні? ?осындысын табу: 3,02; 0,96; 15,4; 5,002; 19,2; 2,6. Жауабы: 0,96+19,2=20,16
Сол ар?ылы о?ушыны? бай?ампазды?ын бай?ау?а ж?не к?з зердесін ?алыптастыру?а болады.
Балалар ойын барысында ?здерін еркін сезінеді, ізденімпазды?, тап?ырлы? ?асиеттері бай?алады. Сезіну, ?абылдау, ойлау, зейін ?ою, ерік ар?ылы т?рлі психологикалы? т?сінікпен сезім ?рекетіне с?йенеді. Ойын ?стінде бала ?уаныш пен реніш сезімдерін сезінеді.
Дидактикалы? ойындар о?ушыларды ?з бетінше ж?мыс істеуге да?дыландырады, оларды? ойлау ?абілеттерін, ізденімпаздылы?ын арттырады, с?з ?орын молайту?а к?мектеседі, саба?та дидактикалы? ойындарды пайдалану мектеп о?ушыларын сол п?нге белсенділігін арттырады, ба?дарламалы? материалдарды ?ажет де?гейде ме?геруге ы?пал етеді.
«Математиканы? аны?тамасын бере алмайсын, оны? бір айры?ша ?асиетін мойындамай — ол ?ызы?ты»-деген Поляни, мен де осы с?здерге ?осыламын ж?не осындай керемет п?нге о?ушыларымызды ?ызы?тыра білейік,- дегім келеді.
Ал о?ушыларды? математика саба?ында п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыруда дидактикалы? ойындарды? ролі айры?ша, себебі ?ай жаста болса да, адам ойын?а ?ызы??ан.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
1. Математика. Тест тапсырмалары: Жалпы білім беретін мектепті? 5-6 сыныптарына арнал?ан/ Алдам?ратова Т.А., Снегуренко Н.Б., Шынтемірова ?.К.-2-басылым.- Алматы: Атам?ра, 2010.
2. Рудик Г. А. «Игры и их педагогическое значения» («Значение» 1949-90 стр)
5. ?аза?ты? ?лтты? ойындары.
