О?ушылар?а математика біліміні? ?ыр-сырын жетік таныту, ?абілеттерін шы?дау, кез-келген ортада ?зін еркін ?стау?а, ?аза?стан Республикасыны? азаматы деген ат?а лайы? болатындай етіп т?рбиелеу – бізді? міндетіміз болма?. Осы орайда о?ушыларды? білім де?гейін арттыру – ма?ызды іс. Б?л м?селе к?птеген жылдар бойы ?арастырылып келе жатыр. Матеметиканы? ?иынды?ына, к?рделілігіне ?арамастан, болаша? ?рпа?ты осы п?нге ?ызы?тыру, білім де?гейін к?теру біз ?шін орасан зор жауапкершілікті ?ажет ететін о?ыту ?дісі болуы тиіс.
?стазды? ?рбір ?ылы?ы о?ушы?а ?сер ?алдырып, оны? ары ?арай жетілуіне ы?пал ететіні б?рімізге белгілі. М??алім – о?ушы атаулы?а ?лгі болатын ?міріні? сан алуан жолынан адаспай ?туде о?ан ба?ыт беріп, ж?н сілтеуші, баланы адамгершілікке, е?бек с?йгіштікке, адалды??а ж?не бас?а да сол сия?ты ізгі ?асиеттерге баулитын жан.
?азіргі заманымызда о?ушыны? білім де?гейін к?теру м?селесі е? басты м?селелерді? бірі болып отыр. О?ушыны? білім де?гейін к?терудегі басты т?л?а – ?стаз екені б?рімізге белгілі.
О?ушыны? білім де?гейін к?теру дегеніміз – о?ушыны жан-жа?ты т?рбиелеп, ?ылым негіздерінен берік білім беру, болаша? ?о?ам?а пайдалы ?ызмет ететін азамат етіп шы?ару. О?ушыны? бойында?ы білімін ары ?арай тере?детіп, жетілдіре т?су.
О?ушыны? білім де?гейін к?терудегі м??алімні? іс-?рекеті деген не?- деген с?ра??а жауап іздеп к?рейік.
?ылыми-педагогикалы? ж?не психологиялы? ?дебиеттерді зерттеу барысында біз е? алдымен «іс-?рекет» дегеніміз не деген с?ра??а жауап іздедік. О?ушыларды? білім де?гейін арттыруда?ы м??алімні? іс-?рекеті дегеніміз – о?ушыны? білімін жетілдірудегі, т?рлі ?ажеттерді ?теуге байланысты белгілі ма?сат?а жетуге ба?ыттал?ан процессті айтамыз. Я?ни м??алімні? саба? ?стінде о?ушы?а білім беру ма?сатымен ж?ргізілетін ж?мыс т?рлері. О?ушыларды? білім де?гейін арттыруды? жолдарына то?тала кетейік.
Ауызша есептеуге ?йрету т?сілдері.
5 сыныпп математикасын о?ыту ?рдісінде есепті шы?ара білу шеберлігін ?алыптастыру, жетілдіру ж?не дамытуды? шешуші ба?ыттарына то?талайы?.
1. Есеп шы?ару?а ?йрету – математиканы о?ытуда?ы е? ?иын ?рі к?рделі м?селелерді? бірі. Б?л балаларды? шама-шар?ына, психологиялы? жас ерекшелігіне с?йкес салыстыру, жан-жа?ты талдау жасау, ?арама-?арсы ?ою. Жалпылау, т?рлендіру, зерттеу, ?р алуан категориялар?а біріктіру, ?орытындылау, абстрактциялау сия?ты т?рліше ме?геруіне байланысты бірдей д?режеде орындала бермейді.
2. Балаларды? топты?, ?зіндік ерекшеліктері ?абілет де?гейлеріні? ?р т?рлілігіне байланысты, оларды? б?рінен де бір тара?ты? ж?зінен шы??андай есепті шы?ара білуге біркелкі ?йренеді деуге болмайды.
3. Есеп шы?ару?а ?йрету ал?аш?ы саба?тарды? ?зінде-а? басталып, сынып ілгерілген сайын бірте-бірте с?йкес шеберлік те ?алыптаса бастайды.
Ауызша есептеуге ?йрету бастауыш сыныптан басталатыны б?рімізге м?лім. Ол уа?ыт ?немдеу т?р?ысынан тиімді. Бір ?ана мысалды? н?тижесін бірнеше т?сілмен есептегенде берілетін т?сіндірмелер, аралы? н?тижелерді? ?алай шы?атыны, а?ты? н?тижеде не болатыны ауызша айтылады да, оларды жазу?а уа?ыт ж?мсалмайды. О?ан ?оса ?ай т?сілді ?олдану о?ушыны? ?з еркінде бол?анымен, оларды? барынша тиімдісін іріктеп алуды ?йретуге де м?мкіндік мол.
Математика саба?ында ауызша есептеу да?дыларын ?алыптастыру ж?мыстарын ж?ргізуді? ма?ызы зор. Саба?та о?ушыларды? ойлау ?абілетін дамыту ?шін есеп шы?ар?анда орындайтын амалдарды ойша шешіп алуды да?дыландыр?ан ж?н.
5 сыныпта математиканы о?ыту тек математикалы? білімді берумен шектелмейді. Б?л п?н о?ушыларды? логикалы? ойлауын дамытуда ма?ызы ?те зор. О?ушыларды? ойлау процесіні? на?тылы?ын, тере?дігін аны?тау ?шін оларды? белсенді іс-?рекетімен бірге ?з бетінше ж?мысын ?йымдастыру керек.
О?ушыларды? саба?та ?здігінен орындайтын ж?мыстарын тиімді ?йымдастыру ?шін математика кабинеттерінде дидактикалы? материалды, ?лестірмелі материалдар, баспа негіздегі д?птерлер, та?ы бас?а о?у ??ралдары жинастырылуы ?ажет. Дегенмен о?ушылар?а о?улы?пен ж?мыс істеуді ?йретуді? орны ерекше. Барлы? ?ылыми-техникалы? білімні? к?зі – кітап?а, оны? ішінде о?улы??а о?ушыларды? с?йіспеншілігі мен ??рметін арттыру, олармен ?здігінен ж?мыс істеуді ?йрету м??алімні? басты міндетіні? бірі. ?р сынып о?улы?тары ?ажетіне орай орындалу?а тиісті жатты?улармен, есептермен, практикалы? тапсырмалармен, суреттермен ?амтамассыз етілген. ?здігінен ж?мыс істеуді о?ушыларды? саба? ?стіндегі ?ызметіне енгізу саба?ты? ??рылымына да, элементтеріне де ?серін тигізеді.
Балаларды? саба?та ?з бетімен орында?ан ж?мысы сыныпта ?андай формада болса да ескерілуі тиіс. М??алім тапсырманы? орындалуын ?арап шы?у?а уа?ыт б?луі ж?не ?з ба?асын айтып, жа?сы ж?мыстарды атап к?рсетіп, ?атесін табу?а к?мектесуі тиіс.
Мектеп о?ушыларыны? ?з бетінше ж?мыстарын ?йымдастыруды? басты формасы – ж?мыстарды орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік да?дысын дамыту. Б?л ?шін т?мендегідей тиісті талаптарды орындау?а тура келеді:
1. ?з бетінше істелетін кез-келген ж?мысты? на?ты ма?саты болу керек. ?рбір о?ушы ж?мысты? орындалу т?ртібін жетік білу керек.
2. ?з бетінше ж?мыс о?ушыларды? бойында?ы танымды? ?абілетін, творчестволы? ойлау ж?йесін ?алыптастыру?а м?мкіндік береді.
3. Ж?мысты? мазм?ны о?ушыны? ?ызы?уын, талпынысын оята білуі тиіс. Я?ни оны? тілегі ж?мысты? со?ына дейін б?сендемейтіндей болуы керек.
4. ?з бетінше ж?мысты о?ушылар е?бек да?дылары мен ?дістерін жетік игеріп т?сетіндей етіп ?йымдастыру ?ажет.
К?рнекі т?рде о?ыту – о?ушыларды? тиісті ба?ылауларына с?йеніп о?ыту, біра? к?рнекі о?ыту дегенді тек к?рнекі ??ралдарды пайдаланып отыру деп т?сінбеу керек. К?рнекілік ?дісімен о?у – о?ушыларды ?з бетінше бай?ау?а ?йретуге негізделеді. Себебі ?андай н?рсені болса да ?абылда?анда сезім м?шелеріміз не??рлым к?бірек ?атынасса зат ж?не ??былыс ж?ніндегі ?абылданба?ан ??ым, т?сінік есі?ізге со??рлым берік, тияна?ты есте са?талады.
Сонды?тан саба?та к?збен к?ру, дыбыс органымен айту, ?олмен жазу, та?ы бас?а сезім м?шелеріні? белсенді ?атысуы тиіс. К?рнекілікті ?олдану о?ушыларды? білім сапасын арттырады, к?рнекі ??ралды пайдалана отырып, м??алімні? жетегімен, о?ушылар ?здігінен о?ай ?орытындылар жасай алады.
К?рнекі ??ралдар ар?ылы балалар амалды? идеясын да т?сінетін болады, мысалы, т?релкедегі с?тті жалап жат?ан екі мысы??а ?шінші бір мысы? ж?гіріп келе жат?анын к?ргенде, бала барлы?ы неше мысы? деген с?рау?а жауап беру ?шін, 2+1 керек деген ой келеді.
К?рнекіліік математика саба?ында білім к?зі ретінде ?олданыл?ан, ол елеулі м?селеде берілетін білімдерді на?тылау ма?сатында к?рнекі ??ралдар да т?рлі т?сілдермен ?олданылады.
О?ушылар саба?та, ойын ?стінде, ойлау, ?лшеу, есептеу, табу, зерттеу ж?мыстарымен ш??ылданады. Оларды ?штап, жетілдіріп отыру м??алімні? міндеті деп білеміз. Бастауыш сыныптарда математика п?нін о?ытуда баланы? ой-?рісін дамытып, ба?дарламада ?тілген негізгі материалдарды практикада ?олдана білуіне, о?ушыларды? саба??а деген ынта-ы?ыласын арттыруына, ?ткен материалды ?з м?нінде толы? игеруіне м?мкіндік жасайтын т?сілдерді? ішінде дидактикалы? ойынны? м?ні зор. Саба?та ?тілген метериал?а с?йкес д?рыс ж?ргізілген дидактикалы? ойындар о?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын, белсенділігін арттырып, та?ырыпты д?рыс ме?геруіне ы?пал тигізеді.
Математика – ?лы ?ылым, адам а?ылыны? е? бір асыл ?абілеттеріні? тамаша жемісі. Ш?кірттерді білім н?рімен сусындататын, ?мірді? асулары мен шы?дарына ?ажымай-талмай шы?уына ал?аш?ы жол н?с?аушысы – ?стазы.
?ДЕБИЕТТЕР
1. Айма?амбетова Б. К??ілге ?он?ан к?рнекілік / Б. Айма?анбетова // Бастауыш мектеп. - 1989. - № 8.-14-17 бет.
2. Баржы?паева С. К?рнекілікті тиімді пайдалану / С.Баржы?паева // Бастауыш мектеп.- 1991.-№ 8.- 46-48 бет.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту, қабілеттерін шыңдау, кез-келген ортада өзін еркін ұстауға, Қазақстан Республикасының азаматы деген атқа лайық болатындай етіп тәрбиелеу – біздің міндетіміз болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру – маңызды іс. Бұл мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр. Матеметиканың қиындығына, күрделілігіне қарамастан, болашақ ұрпақты осы пәнге қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор жауапкершілікті қажет ететін оқыту әдісі болуы тиіс.
Ұстаздың әрбір қылығы оқушыға әсер қалдырып, оның ары қарай жетілуіне ықпал ететіні бәрімізге белгілі. Мұғалім – оқушы атаулыға үлгі болатын өмірінің сан алуан жолынан адаспай өтуде оған бағыт беріп, жөн сілтеуші, баланы адамгершілікке, еңбек сүйгіштікке, адалдыққа және басқа да сол сияқты ізгі қасиеттерге баулитын жан.
Қазіргі заманымызда оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты мәселелердің бірі болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтерудегі басты тұлға – ұстаз екені бәрімізге белгілі.
Оқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп, ғылым негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін азамат етіп шығару. Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп, жетілдіре түсу.
Оқушының білім деңгейін көтерудегі мұғалімнің іс-әрекеті деген не?- деген сұраққа жауап іздеп көрейік.
Ғылыми-педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді зерттеу барысында біз ең алдымен «іс-әрекет» дегеніміз не деген сұраққа жауап іздедік. Оқушылардың білім деңгейін арттырудағы мұғалімнің іс-әрекеті дегеніміз – оқушының білімін жетілдірудегі, түрлі қажеттерді өтеуге байланысты белгілі мақсатқа жетуге бағытталған процессті айтамыз. Яғни мұғалімнің сабақ үстінде оқушыға білім беру мақсатымен жүргізілетін жұмыс түрлері. Оқушылардың білім деңгейін арттырудың жолдарына тоқтала кетейік.
Ауызша есептеуге үйрету тәсілдері.
5 сыныпп математикасын оқыту үрдісінде есепті шығара білу шеберлігін қалыптастыру, жетілдіру және дамытудың шешуші бағыттарына тоқталайық.
1. Есеп шығаруға үйрету – математиканы оқытудағы ең қиын әрі күрделі мәселелердің бірі. Бұл балалардың шама-шарқына, психологиялық жас ерекшелігіне сәйкес салыстыру, жан-жақты талдау жасау, қарама-қарсы қою. Жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға біріктіру, қорытындылау, абстрактциялау сияқты түрліше меңгеруіне байланысты бірдей дәрежеде орындала бермейді.
2. Балалардың топтық, өзіндік ерекшеліктері қабілет деңгейлерінің әр түрлілігіне байланысты, олардың бәрінен де бір тарақтың жүзінен шыққандай есепті шығара білуге біркелкі үйренеді деуге болмайды.
3. Есеп шығаруға үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып, сынып ілгерілген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды.
Ауызша есептеуге үйрету бастауыш сыныптан басталатыны бәрімізге мәлім. Ол уақыт үнемдеу тұрғысынан тиімді. Бір ғана мысалдың нәтижесін бірнеше тәсілмен есептегенде берілетін түсіндірмелер, аралық нәтижелердің қалай шығатыны, ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, оларды жазуға уақыт жұмсалмайды. Оған қоса қай тәсілді қолдану оқушының өз еркінде болғанымен, олардың барынша тиімдісін іріктеп алуды үйретуге де мүмкіндік мол.
Математика сабағында ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру жұмыстарын жүргізудің маңызы зор. Сабақта оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін есеп шығарғанда орындайтын амалдарды ойша шешіп алуды дағдыландырған жөн.
5 сыныпта математиканы оқыту тек математикалық білімді берумен шектелмейді. Бұл пән оқушылардың логикалық ойлауын дамытуда маңызы өте зор. Оқушылардың ойлау процесінің нақтылығын, тереңдігін анықтау үшін олардың белсенді іс-әрекетімен бірге өз бетінше жұмысын ұйымдастыру керек.
Оқушылардың сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін математика кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар, баспа негіздегі дәптерлер, тағы басқа оқу құралдары жинастырылуы қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді үйретудің орны ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі – кітапқа, оның ішінде оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру, олармен өздігінен жұмыс істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен қамтамассыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді оқушылардың сабақ үстіндегі қызметіне енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді.
Балалардың сабақта өз бетімен орындаған жұмысы сыныпта қандай формада болса да ескерілуі тиіс. Мұғалім тапсырманың орындалуын қарап шығуға уақыт бөлуі және өз бағасын айтып, жақсы жұмыстарды атап көрсетіп, қатесін табуға көмектесуі тиіс.
Мектеп оқушыларының өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың басты формасы – жұмыстарды орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік дағдысын дамыту. Бұл үшін төмендегідей тиісті талаптарды орындауға тура келеді:
1. Өз бетінше істелетін кез-келген жұмыстың нақты мақсаты болу керек. Әрбір оқушы жұмыстың орындалу тәртібін жетік білу керек.
2. Өз бетінше жұмыс оқушылардың бойындағы танымдық қабілетін, творчестволық ойлау жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
3. Жұмыстың мазмұны оқушының қызығуын, талпынысын оята білуі тиіс. Яғни оның тілегі жұмыстың соңына дейін бәсендемейтіндей болуы керек.
4. Өз бетінше жұмысты оқушылар еңбек дағдылары мен әдістерін жетік игеріп түсетіндей етіп ұйымдастыру қажет.
Қорыта келгенде, оқушылардың өз бетімен орындайтын жұмыстары: карточкалар, өздік жұмыстар, есептер шығарту, кестелер толтыру арқылы жүзеге асады. Тоқсандық бақылау, өздік 5-10 минуттық бақылау жұмыстары жүргізіледі.
Көрнекі түрде оқыту – оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту, бірақ көрнекі оқыту дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып отыру деп түсінбеу керек. Көрнекілік әдісімен оқу – оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге негізделеді. Себебі қандай нәрсені болса да қабылдағанда сезім мүшелеріміз неғұрлым көбірек қатынасса зат және құбылыс жөніндегі қабылданбаған ұғым, түсінік есіңізге соғұрлым берік, тиянақты есте сақталады.
Сондықтан сабақта көзбен көру, дыбыс органымен айту, қолмен жазу, тағы басқа сезім мүшелерінің белсенді қатысуы тиіс. Көрнекілікті қолдану оқушылардың білім сапасын арттырады, көрнекі құралды пайдалана отырып, мұғалімнің жетегімен, оқушылар өздігінен оңай қорытындылар жасай алады.
Көрнекі құралдар арқылы балалар амалдың идеясын да түсінетін болады, мысалы, тәрелкедегі сүтті жалап жатқан екі мысыққа үшінші бір мысық жүгіріп келе жатқанын көргенде, бала барлығы неше мысық деген сұрауға жауап беру үшін, 2+1 керек деген ой келеді.
Көрнекіліік математика сабағында білім көзі ретінде қолданылған, ол елеулі мәселеде берілетін білімдерді нақтылау мақсатында көрнекі құралдар да түрлі тәсілдермен қолданылады.
Оқушылар сабақта, ойын үстінде, ойлау, өлшеу, есептеу, табу, зерттеу жұмыстарымен шұғылданады. Оларды ұштап, жетілдіріп отыру мұғалімнің міндеті деп білеміз. Бастауыш сыныптарда математика пәнін оқытуда баланың ой-өрісін дамытып, бағдарламада өтілген негізгі материалдарды практикада қолдана білуіне, оқушылардың сабаққа деген ынта-ықыласын арттыруына, өткен материалды өз мәнінде толық игеруіне мүмкіндік жасайтын тәсілдердің ішінде дидактикалық ойынның мәні зор. Сабақта өтілген метериалға сәйкес дұрыс жүргізілген дидактикалық ойындар оқушылардың сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттырып, тақырыпты дұрыс меңгеруіне ықпал тигізеді.
Математика – ұлы ғылым, адам ақылының ең бір асыл қабілеттерінің тамаша жемісі. Шәкірттерді білім нәрімен сусындататын, өмірдің асулары мен шыңдарына қажымай-талмай шығуына алғашқы жол нұсқаушысы – ұстазы.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Аймағамбетова Б. Көңілге қонған көрнекілік / Б. Аймағанбетова // Бастауыш мектеп. - 1989. - № 8.-14-17 бет.
2. Баржықпаева С. Көрнекілікті тиімді пайдалану / С.Баржықпаева // Бастауыш мектеп.- 1991.-№ 8.- 46-48 бет.
4. Бидосов Ә. Математиканы оқыту методикасы / Ә. Бидосов.-Алматы: Мектеп, 1981.-221 бет.
5. Гоноболин Ф.Н. Психология / Ф.Н. Гоноболин.- Алматы: Мектеп, 1976.
