O'nli kasrlarni o'nli kasrlarga bo'lish

Ozbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi tassarufidagi barcha umumiy o’rta ta’lim maktablari o’quvchilari uchun

5-sinf matematika fanidan video darslik

Ushbu video darsligimiz barcha 5-sinf o’quvchilar uchun mo’ljallangan. Darsligimiz slayd orqali yaratilgan.

Mavzu: O’nli kasrlarni o’nli kasrlarga bo’lish.

• Dars jarayonida erishishimiz kerak bo’lgan maqsadlar:
• 1) O’nli kasr haqida tushunchaga ega bo’lishimiz;
• 2) O’nli karslarni o’nli kasrlarga bo’lishni o’rganish;
• 3) Ushbu mavzuni misollar yechish bilan mustahkamlash.

1-Savol

• O’nli kasr deb nimaga aytiladi?
• Ushbu savolga javob hammangizda tayyor bo’lishi aniq. Sababi o’tgan mavzularda bu tushuncha haqida suhbatlashganmiz.
• Topgan javoblaringiz to’g’riligini tekshirib olamiz.
• O’nli kasr deb kasrning mahraji 10,100,1000 va hokazo iborat bo’lgan sonlardan tuzilgan kasr o’nli kasrdir.

• =3,171 kabi yozilgan yozuvga yatilishini

bilamiz.

o

• Hurmatli o’quvchi demak, o’nli kasr haqida tushunchaga ega ekanmiz. Bugungi yangi mavzuimizni ham boshlasak bo’ladi.
• Yangi mavzu bugun o’nli kaslarni o’nli kasrlarga bo’lish. Ushbu mavzuni boshlashdan oldin bir masalani ko’raylik.
• 1-masala. To’g’ri to’rtburchakning yuzi 2.34 dm(kv) ga teng. Agar uning eni 1,8 dm ga teng bo’lsa, uning bo’yini toring.
• Biz bilamizki to’g’ri tortburchakning yuzi uning bo’yi va enini ko’paytmasiga teng.
• S=ab

a

b

• Ushbu masalamizda S=2,34 dm(kv), a=1,3 dm, b=?
• Yechish:
• 2,34=1,3•b tenglamani yechsak,
• b=2,34꞉1,3
• b=1,8 dm
• ekanligi kelib chiqadi.
• E’tibor bergan bo’lsangiz tenglamani yechish jarayonida o’nli kasrni o’nli kasrga bo’lishga duch keldik.
• Demak o’nli kasrni o’nli kasrga bo’lish uchun:
• - bo’luvchida verguldan keyin nechta raqam bo’lsa, bo’linuvchida ham bo’luvchida ham vergul o’shancha o’ngga suriladi;
• -so’ng bo’lish o’nli kasrni natural songa bo’lgan kabi amalga oshiriladi.

• 2-misol. 19,376 ni 3,46 ga bo’laylik.
• Bo’luvchi 3,46 da verguldan keyin 2 ta raqam bor. Shuning ham uchun bo’linuvchi 19,376 da ham, bo’luvchi 3,46 da ham vergulni o’ngga 2 xonaga suramiz. Natijada 1937,6 va 346 sonlari hosil bo’ladi. Mana biz o’nli kasrni natural songa bo’lish holiga keldik. Bu mavzuni oldingi darsda ko’rib chiqqan edik.
• Bo’lishni bajarib,
• 1937,6:346=5,6 ekanligini topamiz.
• Demak, 19,376 ning 3,46 ga bo’linmasi 5,6 ga teng bo’ladi:
• 19,376:3,46=5,6
• Javob: 5,6

• 3-misol. 5,248 ni 0,01 ga bo’ling.
• Bo’linuvchi 5,248 da ham, bo’luvchi 0,01 da ham vergulni 2 xona o’ngga surib, ushbu natijani 524,8:1=524,8 ni hosil qilamiz. Demak, 5,248:0,01=524,8 ekan.
• Javob: 524,8
• Bundan quyidagi qoidaga kelamiz.
• O’nli kasr hamda 0,1;0,01;0,001 va hokazo (bir nechta nollar va 1 dan iborat) sonlarning bo’linmasini topish uchun o’nli kasrdagi vergulni bu sonlarda birdan oldin nechta nol turgan bo’lsa, o’shancha xona o’ngga surish kifoya.
• Agar nollar yetishmasa, oldin o’nli kasr oxiriga keragicha nollarni yozish kerak.
• Masalan, 39,12:0,0001=39,12 00 :0,0001=391200

• Bundan shunday xulosaga kelamiz:
• O’nli kasrlarni 0,1;0,01;0,001 va hokazo sonlarga bo’lish – uni mos ravishda 10,100,1000 va hokazo sonlarga ko’paytirish demakdir.
• Shuningdek, o’nli kasrni 10,100,1000 va hokazo sonlarga bo’lish – uni mos ravishda 0,1;0,01;0,001 va hokazo sonlarga ko’paytirish demakdir.

Endi o’quvchilar mavzuni mustahkamlash uchun misollar ham birgalikda ishlab ko’raylik.

Misol. 3,08:0,05 bo’lishni bajaring.

Yuqorida qayd etilgan qoidalarga murojat qilamiz.

Bo’linuvchi 3,08 da ham, bo’luvchi 0,05 da ham verguldan keyin 2 xona son bor, shuning uchun bo’linuvchi va bo’luvchini ham vergulini 2 xona o’ngga suramiz.

• Natijada ushbu 308:5 ikki natural sonni bo’lishga kelamiz.
• 308:5=61,6 natijani hosil qilamiz
• Javob: 61,6
• Misol. 12,2:0,001 bo’lishni bajaring.
• 12,2:0,001=12,2 00 :0,001= 12200
• Javob:12200
• Endi darsimizni mustahkamlash uchun uyda mustaqil ishlash uchun kitobingizdagi 997-999 misollar vazifa qilib beriladi.
• E’tiboringiz uchun rahmat!

• Darslikni Namangan viloyati Uchqo’rg’on tuman XTB xodimlari ko’magi yordamida Uchqo’rg’on tuman XTB ga qarashli 26-sonli umumiy o’rta ta’lim maktabining matematika fani o’qituvchilari tayyorladilar.
• Darsligimizda 5-sinf matematika darsligidan foydalanildi.