Coxh?dli v? onun standart ??kli

Sumqayıt şəhər 18 nömrəli tam orta məktəbin riyaziyyat müəllimi Bağırov Eldarın 7a sinfində cəbrdən “Çoxhədli və onun standart şəkli” mövzusunda acıq dərsi

Məqsəd: Çoxhədlini standart şəklə gətirməyi,onun dərəcəsini müəyyən etməyi şagirdlərə öyrətmək

İş formasI: böyük və kiÇik qruplarla İŞ

İş üsulu: beyin həmləsi, müzakirə

Resurs: dərslik,test kitabÇasI,iş vərəqləri,kompyuter,proyektor

KOMANDALARIN TƏQDİMATI

PİFAQOR

ARXİMED

VİYET

TUSİ

HERON

Pİfaqor eramIzdan əvvəl 570-cİ ildə sidonda (ya samosda ) anadan olmuşdur.onun 490-cİ ildə öldüyü qÜman edİlİr.metafİzİka rİyazİyyat,musİqİ,sİyasətə daİr araşdIrmalar müəllİfİdİr.həndəsədə düzbucaqlI ücbucaqlar ücün pİfaqor teoremİ ona məxsusdur.

Arximed ermızdan əvvəl təqribən 287-212-ci illərdə yaşamışdır.O, Siciliya adasında Sirakuz şəhərində anadan olmuşdur.Arximed riyaziyyatçı,fizik və mühəndis,mexanikanın banilərindəndir.Arximed pi ədədinin qiymətini böyük dəqiqliklə müəyyən etmişdir.Ücbucağın 3 tərəfinə görə sahə düsturu Arximedə məxsusdur.Ədalətsiz olaraq onu Heron düsturu adlandırmışlar.

Fransua Vİyet(1540-1603) İllərdə yaşamIş fransIz rİyazİyyatcİsİdİr.demək olar Kİ, bütün elementar cəbrİ İşləyİb hazIrlamİşdİr.kvadrat tənlİk ücün vİyet teoremİnİ mİsal göstərmək olar.

Nəsrəddin Tusi 1201-ci il fevral ayının 17-də hicri təqviminə görə 597 –ci ildə Tuş şəhərində tərbiyəçi ailəsində anadan olmuşdur.Mənşə etibarı ilə onun əsli Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biri hesab edilən Həmədan şəhərindəndir.Tətqiqatçıların bir çoxu Nəsrəddin Tusinin hər şeydən öncə,riyaziyyatçı hesab edir.Onun əsərləri yalnız şərqdə deyil, həmçinin Avropada həndəsə və triqonometriyanın inkişafında mühüm rol oynamışdır.

Heron bİzİm eranIn əvvəllərİndə İsgəndərİyyədə yaşamIş, öz dövrünün ən məhşur mühəndİslərİndəndİr.

heronun ən məhşur İxtİrasi 18-cİ əsrdə buxar maşInInIn əsasI sayIlan - buxar püskürdürücü maşIn olmuşdur.

KOMANDALARLA İŞ

PİFAQOR

VİYET

BİRHƏDLİLƏR HAQQINDA NƏ BİLİRİK?

ARXİMED

TUSİ

HERON

1. BİRHƏDLİ NƏYƏ DEYİLİR?

2. 3x 4 ;5xy ;2y 2

Birhədlilərinin hər birinin dərəcələrini de və onları topla

PİFAQOR

1.Standart şəkildə yazılmış birhədli nəyə deyilir ?

_

ARXİMED

2

a 3 ; -3b 2 ;və 5

2.

7

Birhədlilərini topla

1.BİRHƏDLİNİN ƏMSALI NƏYƏ DEYİLIİR?

VİYET

9X 4 VƏ 7X 2 Y 2

2.

BİRHƏDLİLƏRİNİ CIX VƏ 5XY BİRHƏDLİSİ İLƏ TOPLA

1.Oxşar və əks birhədlilər hansilara deyilir?

TUSİ

2. 5a 2 b ; 4ab ; -c ;-1 birhədlilərini topla

1.Birhədlinin güvvəti nəyə deyilir?

HERON

2. 4X 2 ; 5y və 7c birhədlilərini topla

Tətqiqat sualI...

Biz indi hansı işi gördük?

Alınmış ifadələr necə adlanır?

DOĞRUDUR!!!!

BİZİM BU GÜNKÜ DƏRSİMİZ ÇOXHƏDLİDİR.

BİRHƏDLİLƏRİN CƏBRİ CƏMİNƏ ÇOXHƏDLİ DEYİLİR.

ÇOXHƏDLİNİ TƏŞKİL EDƏN BİRHƏDLİLƏRƏ BU ÇOXHƏDLİNİN HƏDLƏRİ DEYİLİR

MƏSƏLƏN: 3X 4 – 5XY + 2Y 2 -7

ÇOXHƏDLİSİNİN HƏDLƏRİ 3X 4 ; – 5XY : 2Y 2 VƏ -7

BİRHƏDLİLƏRİDİR.

ÇOXHƏDLİNİN İKİ HƏDDİ VARSA, İKİHƏDLİ

ÜC HƏDDİ VARSA, ÜCHƏDLİ VƏ S. DEYİLİR.

MƏSƏLƏN : X 2 -Y 2 ÇOXHƏDLİSİ İKİHƏDLİ,

a 2 –ab +b 2 İSƏ ÜCHƏDLİDİR.

50ab + 120ab İKİ BİRHƏDLİNİN CƏMİDİR. 50ab VƏ 120ab –NİN.

BU BİRHƏDLİLƏR BİR-BİURİNDƏN YALNIZ ƏMSALI İLƏ FƏRQLƏNİR.

ÇOXHƏDLİNİN BELƏ HƏDLƏRİ OXŞAR HƏDLƏR ADLANIR.

MİSAL 1. 7ab + 3bc +2ac – 3ab – 2bc + 5ab ÇOXHƏLİSİNİ

SADƏLƏŞDİRƏK.

HƏLLİ: ( 7ab – 3ab+ 5ab ) + (3bc – 2bc ) + 2ac = 9ab + bc + 2ac.

ÇOXHƏDLİDƏ OXŞAR HƏDLƏRİ TOPLAMAQLA VƏ YA ÇIXMAQLA

ONLARA OXŞAR BİRHƏDLİ ALMAQ OLAR.

BUNA ÇOXHƏDLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİN İSLAHI DEYİLİR.

9ab + bc + 2ac ÇOXHƏDLİSİNİN

HƏR BİR HƏDDİ STANDART

ŞƏKİLDƏDİR VƏ ONLARIN

ARASINDA OXŞAR HƏDLƏR YOXDUR.

HƏR BİR HƏDDİ STANDART ŞƏKİLDƏ OLAN

VƏ OXŞAR HƏDLƏRİ OLMAYAN

ÇOXHƏDLİYƏ STANDART ŞƏKİLLİ ÇOXHƏDLİ DEYİLİR.

İSTƏNİLƏN ÇOXHƏDLİNİ

STANDART ŞƏKLƏ GƏTİRMƏK OLAR.

BUNUN ÜÇÜN ONUN HƏR BİR HƏDDİNİ STANDART ŞƏKLƏ

GƏTİRMƏK VƏ OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH ETMƏK LAZIMDIR.

MİSAL 2. X 5 + 3XYX +XY 2 +2YX 2 - 4XYY –Y 2 Y 3

ÇOXHƏDLİSİNİ STANDART ŞƏKLƏ GƏTİRƏK:

HƏLLİ; X 5 + 3XYX +XY 2 +2YX 2 - 4XYY –Y 2 Y 3 =

= X 5 + 3X 2 Y +XY 2 +2YX 2 - 4XY 2 – Y 5 =

=X 5 + 5X 2 Y - 3XY 2 - Y 5

STANDART ŞƏKİLLİ ÇOXHƏDLİYƏ DAXİL OLAN BİRHƏDLİNİN

ƏN YÜKSƏK GÜVVƏTİ ÇOXHƏDLİNİN DƏRƏCƏSİ ADLANIR.

MƏSƏLƏN; 5a 3 -3b 2 +5 ÇOXHƏDLİSİ STANDART ŞƏKİLDƏDİR.

BU ÇOXHƏDLİYƏ DAXİL OLAN BİRHƏDLİLƏRİN

QÜVVƏTLƏRİ UYĞUN OLARAQ 3, 2 VƏ 0 DIR.

BUNLARIN ƏN BOYÜYÜ 3 DİR. ONA GORƏ DƏ

BU ÇOXHƏDLİNİN DƏRƏCƏSİ 3-Ə BƏRABƏRDİR.

PİFAQOR

ARXİMED

VİYET

BİLİKLƏRİN

TƏTBİQİ

TUSİ

NERON

İŞ VƏRƏQİ-1

• ÇOXHƏDLİNİ STANDART ŞƏKİLDƏ YAZIN:

5X 3 Y∙2XY 2 +3XY∙2,5XY +1,6X 2 5XY 4 .

2) ÇOXHƏLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH EDİN:

7x 3 – 3x 2 +2x –x 2 - 5 +x -4x 3 – x +6 .

3) ÇOXHƏLİNİN DƏRƏCƏSİNİ TAPIN:

8X 3 Y – 3Y 2 X +2YXX +5X 2 YX

4)ÇOXHƏDLİNİN ƏMSALLARI CƏMİNİ TAPIN:

2X 4 – X 8 +3X 5 + X 2 +1

İŞ VƏRƏQİ-2

• ÇOXHƏDLİNİ STANDART ŞƏKİLDƏ YAZIN:

6a 4 b1,5ab 3 – 2,5a 2 b 2 4ab 2 +7ab 3 (-3)ab .

2) ÇOXHƏLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH EDİN:

18 – 4y + 2y 2 – y 5 – 4y -14y 2 + 12 +6y 5 + 2y 2 .

3) ÇOXHƏLİNİN DƏRƏCƏSİNİ TAPIN:

7a 4 - 11a 2 b 4 – 4a 2 b 4 -2a 4 b – 2a 2 b 4 .

4)ÇOXHƏDLİNİN ƏMSALLARI CƏMİNİ TAPIN:

x 4 + 2x 3 – 5x 2 -10x + 1

İŞ VƏRƏQİ-3

• ÇOXHƏDLİNİ STANDART ŞƏKİLDƏ YAZIN:

6x 2 y∙3xz – 5xz 2 2yz + 14xz 3 4xy 4 .

2) ÇOXHƏLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH EDİN:

2a 4 – 3a 2 + 4a – 2 + 3a 4 – 2a 3 + 4a - 5

3) ÇOXHƏLİNİN DƏRƏCƏSİNİ TAPIN:

5pq 3 - 5p 3 q 2 + 4p 3 q 3 – 9p 3 q 3 – 2p 3 q 2 .

4)ÇOXHƏDLİNİN ƏMSALLARI CƏMİNİ TAPIN:

2y 4 – 5y 2 -3y + 4

İŞ VƏRƏQİ-4

• ÇOXHƏDLİNİ STANDART ŞƏKİLDƏ YAZIN:

5b 3 b(-0,2)ab +11ab 3 a 2 b 3 -3a 4 b4ab 3

2) ÇOXHƏLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH EDİN:

6b 5 – 3b 4 – 6b +9 – 6 +6b – 3b 2 +9b 2 +6b 4 .

3) ÇOXHƏLİNİN DƏRƏCƏSİNİ TAPIN:

2xz + 3xyz – 9x 2 + 5zx – 5zxy .

4)ÇOXHƏDLİNİN ƏMSALLARI CƏMİNİ TAPIN:

x 4 + 3x 3 – 4x 2 – 12x – 1 .

İŞ VƏRƏQİ-5

• ÇOXHƏDLİNİ STANDART ŞƏKİLDƏ YAZIN:

8a 2 b ∙ 0,25 + 8ab 2 z + 11a 3 + 3ab 2 – 15a 2 b – 20a 3 .

2) ÇOXHƏLİNİN OXŞAR HƏDLƏRİNİ İSLAH EDİN:

- 3m 3 n + 7m 2 n 3 – 4m 3 n + 12mn 2 – 9m 2 n 3 + 6m 3 n

3) ÇOXHƏLİNİN DƏRƏCƏSİNİ TAPIN:

5x 4 - 8x 3 – 10x 2 – 5x 4 + 2x + 1 .

4)ÇOXHƏDLİNİN ƏMSALLARI CƏMİNİ TAPIN:

- 4x 7 + x 3 – x 9 + x + 3