Кіріспе
Адамзат тарихында е? ерте ?алыптас?ан ?ылымдарды? бірі – математика. Таби?атта, техникада ж?не т?рмыста кейбір денелерді? ?зара ??сас, ?йлесімді орналасуын симметрия деп атайды.
«Симметрия» грек с?зінен алын?ан «гармония» - бірдей ?лшемді, белгілі бір реттілікпен орналас?ан деген ??ымды білдіреді. Симметрияны? ??рылыста ж?не ?нерде ?олдану т?жірбиесінен симметрия жайлы ?ылым пайда болды.
Рим инженері Витрувий (б. э. 1?.) ?зіні? «Архитектура туралы 10 кітап» атты трактатында архитекторлар мен суретшілер симметрияны ?олдан?анын жаз?ан. Геометрия симметрия туралы ?ылым элементті енгізген француз математигі А. М. Лежандр(1752 - 1833).
Симметрия деп ке? ма?ынада денені? немесе фигураны? барлы? ішкі ??рылысын т?сінуге болады. Б?л ??ым математика, физика кристалографияда ?ана емес бас?а да к?птеген ?ылымдарда : биология, химия,эстетика, кибернетикада, ?олданылады. Мысалы, биология, химия денені? ??сас б?ліктеріні? белгілі бір н?кте, не т?зу, не жазы?ты??а с?йкес бір за?дылы?пен орналасуы деп т?сіндірілсе, ал кристалографияда симметрия фигураны? те? б?ліктеріні? бір біріне ?ара?анда ?зара бір зандылы?пен орналасуы делінеді. Ал эстетика симметрия - б?тінні? жеке с?йкестігін айтады.
ХХ ?асырды? ірі математиктеріні? бірі Герман Вейльді? (1885 - 1955) 1951 жылы басылып шы??ан «Симметрия» деген кітабында симметрияны? 4 т?рін айт?ан :
Айнада?ы немесе айналы? симметрия.
Б?ру немесе б?ралмалы симметрия.
Аударыл?ан симметрия.
Орнаменттік(оюлы) симметрия.
Г. Вейль ?зіні? «Симметрия» атты кітабында: «К?нделікті тілімізде симметрия деген с?з екі ма?ынада ?олданылады. Бір ма?ынасында симметриялы деген с?з т?тас бір денені? ?р б?лігіні? бірімен біріні? ?зара д?рыс пропорциялы? ара ?атынасын, те?дестірілуін білдірсе, симметрия т?тас денені? жеке б?ліктері ?йлесімділігіні? екінші т?рін к?рсетеді».
Италияны? ?лы суретшісі ?рі математигі Леонардо да Винчи (1452 1519) ?зіні? сурет ?нерінде орнаменттік симметрияны пайдаланады.
”Симметрия адамзатты? сан ?асырлар бойы с?ндікті
жетілдіру ?шін ашу?а ?рекет еткен ?сынысы болып келеді”. Симметрияны? ?олданысы барлы? саланы ?амтиды десек арты? айтпа?ан болар едік. Симметрия ??ымы адамзатты? к?п ?асырлы? тарихынан таныс. Математиканы?, физиканы?, тіпті таби?атты? зандары да симметрия принциптеріне ба?ынады. ?азіргі уа?ытта ?лемдік ?ылымдар дамы?ан кезде симметрия ?асиеттеріні? ?рт?рлі ??былыстарда бай?алуы ?ызы?ушылы?тар тудыруда.
1989 жылы (ISIS-Symmetry) Халы?аралы? симметрияны зерттеу ?о?амы ??рылды.
Б?л ж?мысты? ма?саты симметрия ?а?идаларыны? ?аза?ты? ?шпес м?расы - ?ол?нері мен с?улет ?нерінде ?андай к?рініс беретінін аны?тау.
Тарихи жазба ескерткішпен археологиялы? деректерге ?ара?анда, ?аза?стан жерінде ?ол?нер к?сібі б?дан екі жарым мы? жыл б?рын ?рбір д?уірде ?зіні? ?шпес ізін ?алдырып, талай тайпаларды? шы?армалары ар?ылы ?алыптас?ан м?дени м?ра?а айнал?ан.
Мемлекетімізді? ?р жерінде ?азіргі кезде кездесетін к?мберілген к?мбез, т?рт ??ла? са?ан ескерткіштері мен ?имараттар ?зіні? ?сем н?с?алы ?рнектері мен бояуларыны? айшы?тылы?ымен б?кіл бір архитектуралы? ансамбль ретінде айры?ша с?йсіндіреді. Б?лардан жекелеген архитектуралы? м?дениетті к?реміз. Тор?ай, ?ор?алжын ??іріндегі, Ма??ыстау, ?аратау т??ірегін, Орталы? ?аза?стан мен Талас, Шу, Са?ыз, Жетісу, Сыр бойын жа?ала?ан ?лкеден Тарба?атай, Алтай?а дейінгі ?имарат н?с?аларыны? ?сем ?лгілері ?аза?ты? сонау ертеден - а? ?ресі ке? ?нері, м?дениеті бол?анды?тан д?лелдейді.
