Есту ?абілеті б?зыл?ан балалар с?йлеу тілін ж?не бас?а дыбыстарды нашар ?абылдап ажыратады. К?п жа?дайда дыбыстарды есту ?шін олар?а есту аппараты к?мектеседі. Біра? балаларды? есту талшы?тары за?ымдал?ан жа?дайда дыбыстарды есту аппаратпен де ?абылдау м?мкін емес. Ал кохлеарлы имплант б?л жайсызды?ты шешеді. Кохлеарлы имплант операцияларын ал?аш?ы жаса?ан кезде ата-аналар ж?не мамандар КИ ?те жай дыбыстарды естуге м?мкіндік бергендіктен балалар ауызша с?йлеу тілін т?сініп с?йлеп кетеді деп ойлады. Біра? олай болмады. Мысалы: мысы? ?те жай дыбыстарды естиді, біра? ол с?йлеу тілін т?сінбейді, с?йлемейді. Біздер барлы?ымыз ?зге тілдерді а?ылшын, неміс тілдерін естиміз, біра? т?сінбейміз ж?не с?йлей алмаймыз. Ол тілдерді игеру ?шін бізге бірнеше жыл уа?ыт керек. Сонды?тан да барлы? КИ операциясын жаса?ан балалар?а, ересектерге операциядан кейінгі сауы?тыру кезе?і ?ажет. Кохеарлы операцияны? ма?саты естімейтін бала естіп ж?не с?йлеу тілін т?сініп, ауызша с?йлеу тілін ?олдану болып табылады. Біра? КИ ?луда?ы ?лген рецепторларды ауыстырады, оны? ?ызметі дыбыстарды ?абылдап есту талшы?тарына жіберу, ол ар?ылы мида?ы есту орталы?ына барады. Сонды?тан КИ аппараты бар бала с?йлеу тілін т?сініп с?йлеуі ?шін мыналарды :
1.Оны? есінде ?рт?рлі дыбыстар мен с?здерді? ?оры болуы керек ж?не оларды талдап ажырату ?ажет.
2. ?зіні? ана тіліні? ж?йесін ме?геруі ?ажет. Ол ?шін с?здерді? ма?ынасын т?сініп, с?здерді? ?згеруін, байланысын, с?йлемдерді т?сінуі керек.
3. ?рт?рлі дыбыстарды айта ал?а оларды с?здерде, с?йлемдерде айта алу?а ?йрету.
4. С?йлеу тілі ар?ылы ?зге адамдармен с?йлеуге ?йрету. Б?л ?те ма?ызды. К?нделікті ?мірде есту ?абілеті б?зыл?ан балалар педагогтарды? саба?тарында айта алатын с?здерін, с?йлемдерін, фразаларын ?олданбайды.
?алыпты есту м?мкіндігіндегі балалар 6-7 жастарында толы?тай д?рыс ауызша жауап беруге ?йренеді ж?не оларды? с?йлеу тілі 15 жас?а дейін дамиды. КИ аппараты бар балаларды? ты?дау, с?йлеу, с?йлеу тілін ?олдануы нашар еститін балаларды? дамуымен с?йкес келеді.
КИ балаларды есту м?мкіндіктерін дамытып ж?не ауызша с?йлеу тілі да?дысын ?алыптастыру ж?мысы бірнеше кезе?ге б?лінеді:
1 кезе?
Т?рмысты? дыбыстарды ж?не с?йлеу тілін табу, ажырату
2 кезе?
К?нделікті ?олданылатын с?здер мен ?арапайым фразаларды ажырату
Б?л кезе?ні? ма?саты: баланы? дыбысты табуы, дыбыс?а с?йкес ?рекет етуге ?йрету. Б?л ?шін дыбыс?а шартты ?рекет ету.
?имыл?а шартты ?рекет тудыру- баланы? естілген дыбыс?а ?рекет етуі. Текшелерді ?орап?а салу, ілгекті салу, пирамида?а д??гелектерді кигізу. Б?л ж?мыс алдымен естіп-к?ру м?мкіндігіне беріледі. Бала ?лкен адамны? ?рекетін к?ріп отырады. Мысалы: сіз «ПА-ПА-ПА» буынын естіген кезде шартты ?рекет жасау?а ?йретіп жатырсыз. Бала?а ?арама-?арсы отырып оны? назарын ерні?ізге аудартасыз. ?алыпты дауыспен «ПА-ПА-ПА» деп айты?ыз. Осы уа?ытта баланы? ?олын ?стап ілгекті ыдысы?а салы?ыз. Б?л жатты?уды бала ?з бетінше жаса?ан?а дейін жал?астыру ?ажет. Дыбыстарды? айтылу ?ашы?ты?ын ауыстырып т?ру ?ажет. ?йтпесе бала дыбыс?а емес ара ?ашы?ты??а с?йкес ?рекет жасайтын болады.
Дыбыс?а шарты ?рекет тудыру жатты?уларын саба?ты? басында ж?не ая?ында екі рет ?ткізген д?рыс. Кейде балалар саба?ты? басында дыбыс?а шартты ?рекет етпейді, керісінше саба?ты? со?ында ?айталауы м?мкін. Жатты?у барысында баланы? тапсырманы т?сінуін ?ада?ала?ыз. Егер бала ?атты дыбыс?а ?рекетті м??ият жасап, жай дыбыста ?ателесетін болса, ол жай дыбыстарды естімейтін бол?аны. Жатты?у ж?мысын ?атты дыбыстармен жасай беру ?ажет.
Дыбыс?а шартты ?рекет тудыру жатты?улары т?рлеше. Оларды назарлары?ыз?а ?сынамын.
1.«?о?ырау» жатты?уы
?ажетті ??ралдар:
Дыбыс шы?аратын ойыншы?тар: дабыл, сыбыз?ы, бас?а да ойыншы?тар, ?атты ж?не орта де?гейде дыбыс шы?аратын ойыншы?тар.
Жатты?уды орындау:
Педагог дыбысты шы?ар?ан кезде бала салын?ан ?о?ырауды ?стінен басуы керек. Бала?а естілетін ?рт?рлі дыбыстар шы?ару?а болады. ?атты жиеліктегі дыбыстарды айты?ыз. Себебі, бала ал?аш?ы процессорды ?осу кезінде тек ?ана ?атты жиеліктегі дыбыстарды ?абылдайды.
Бала?а тапсырманы т?сіндіру:
Дыбысты естіген кезде- ?о?ырауды бас.
2. «К?белекті? ?шуы» жатты?уы
?ажетті ??ралдар:
Дыбыс шы?аратын ойыншы?тар ж?не к?белекті? м?сіні.
Жатты?уды орындау:
К?белек бір г?лде ?онып т?р. Бала педагог шы?ар?ан дыбыстан кейін к?белекті бас?а г?лге ?ондырады. Осылай к?белек бір г?лден екінші г?лге дыбыс шы??ан сайын ?онады.
Бала?а тапсырманы т?сіндіру:
К?белек ты?дайды. Дыбыс естілді- г?лге ?ондыр. Та?ы ты?да. Дыбыс естілді- г?лге ?ондыр. Дыбыс естілген жо?- к?белек ?шпайды.
Просмотр содержимого документа
«"Т?рмысты? дыбыстарды ажырату" баяндама»
Тұрмыстық дыбыстарды ажырату
Э.А. Коблаш
Ақтөбе қалалық Психологиялық-Педагогикалық
түзеу кабинетінің сурдопедагогі
Есту қабілеті бұзылған балалар сөйлеу тілін және басқа дыбыстарды нашар қабылдап ажыратады. Көп жағдайда дыбыстарды есту үшін оларға есту аппараты көмектеседі. Бірақ балалардың есту талшықтары зақымдалған жағдайда дыбыстарды есту аппаратпен де қабылдау мүмкін емес. Ал кохлеарлы имплант бұл жайсыздықты шешеді. Кохлеарлы имплант операцияларын алғашқы жасаған кезде ата-аналар және мамандар КИ өте жай дыбыстарды естуге мүмкіндік бергендіктен балалар ауызша сөйлеу тілін түсініп сөйлеп кетеді деп ойлады. Бірақ олай болмады. Мысалы: мысық өте жай дыбыстарды естиді, бірақ ол сөйлеу тілін түсінбейді, сөйлемейді. Біздер барлығымыз өзге тілдерді ағылшын, неміс тілдерін естиміз, бірақ түсінбейміз және сөйлей алмаймыз. Ол тілдерді игеру үшін бізге бірнеше жыл уақыт керек. Сондықтан да барлық КИ операциясын жасаған балаларға, ересектерге операциядан кейінгі сауықтыру кезеңі қажет. Кохеарлы операцияның мақсаты естімейтін бала естіп және сөйлеу тілін түсініп, ауызша сөйлеу тілін қолдану болып табылады. Бірақ КИ ұлудағы өлген рецепторларды ауыстырады, оның қызметі дыбыстарды қабылдап есту талшықтарына жіберу, ол арқылы мидағы есту орталығына барады. Сондықтан КИ аппараты бар бала сөйлеу тілін түсініп сөйлеуі үшін мыналарды :
1.Оның есінде әртүрлі дыбыстар мен сөздердің қоры болуы керек және оларды талдап ажырату қажет.
2. Өзінің ана тілінің жүйесін меңгеруі қажет. Ол үшін сөздердің мағынасын түсініп, сөздердің өзгеруін, байланысын, сөйлемдерді түсінуі керек.
3. Әртүрлі дыбыстарды айта алға оларды сөздерде, сөйлемдерде айта алуға үйрету.
4. Сөйлеу тілі арқылы өзге адамдармен сөйлеуге үйрету. Бұл өте маңызды. Күнделікті өмірде есту қабілеті бұзылған балалар педагогтардың сабақтарында айта алатын сөздерін, сөйлемдерін, фразаларын қолданбайды.
Қалыпты есту мүмкіндігіндегі балалар 6-7 жастарында толықтай дұрыс ауызша жауап беруге үйренеді және олардың сөйлеу тілі 15 жасқа дейін дамиды. КИ аппараты бар балалардың тыңдау, сөйлеу, сөйлеу тілін қолдануы нашар еститін балалардың дамуымен сәйкес келеді.
КИ балаларды есту мүмкіндіктерін дамытып және ауызша сөйлеу тілі дағдысын қалыптастыру жұмысы бірнеше кезеңге бөлінеді:
1 кезең
Тұрмыстық дыбыстарды және сөйлеу тілін табу, ажырату
2 кезең
Күнделікті қолданылатын сөздер мен қарапайым фразаларды ажырату
3 кезең
Фонематикалық түйсігін дамыту
4 кезең
Ауызша сөйлеу тілін тануы және түсінуі
Бүгінгі дөңгелек үстелде біздер 1 кезеңге тоқталамыз.
Бұл кезеңнің мақсаты: баланың дыбысты табуы, дыбысқа сәйкес әрекет етуге үйрету. Бұл үшін дыбысқа шартты әрекет ету.
Қимылға шартты әрекет тудыру- баланың естілген дыбысқа әрекет етуі. Текшелерді қорапқа салу, ілгекті салу, пирамидаға дөңгелектерді кигізу. Бұл жұмыс алдымен естіп-көру мүмкіндігіне беріледі. Бала үлкен адамның әрекетін көріп отырады. Мысалы: сіз «ПА-ПА-ПА» буынын естіген кезде шартты әрекет жасауға үйретіп жатырсыз. Балаға қарама-қарсы отырып оның назарын ерніңізге аудартасыз. Қалыпты дауыспен «ПА-ПА-ПА» деп айтыңыз. Осы уақытта баланың қолын ұстап ілгекті ыдысықа салыңыз. Бұл жаттығуды бала өз бетінше жасағанға дейін жалғастыру қажет. Дыбыстардың айтылу қашықтығын ауыстырып тұру қажет. Әйтпесе бала дыбысқа емес ара қашықтыққа сәйкес әрекет жасайтын болады.
Дыбысқа шарты әрекет тудыру жаттығуларын сабақтың басында және аяғында екі рет өткізген дұрыс. Кейде балалар сабақтың басында дыбысқа шартты әрекет етпейді, керісінше сабақтың соңында қайталауы мүмкін. Жаттығу барысында баланың тапсырманы түсінуін қадағалаңыз. Егер бала қатты дыбысқа әрекетті мұқият жасап, жай дыбыста қателесетін болса, ол жай дыбыстарды естімейтін болғаны. Жаттығу жұмысын қатты дыбыстармен жасай беру қажет.
Дыбысқа шартты әрекет тудыру жаттығулары түрлеше. Оларды назарларыңызға ұсынамын.
1.«Қоңырау» жаттығуы
Қажетті құралдар:
Дыбыс шығаратын ойыншықтар: дабыл, сыбызғы, басқа да ойыншықтар, қатты және орта деңгейде дыбыс шығаратын ойыншықтар.
Жаттығуды орындау:
Педагог дыбысты шығарған кезде бала салынған қоңырауды үстінен басуы керек. Балаға естілетін әртүрлі дыбыстар шығаруға болады. Қатты жиеліктегі дыбыстарды айтыңыз. Себебі, бала алғашқы процессорды қосу кезінде тек ғана қатты жиеліктегі дыбыстарды қабылдайды.
Балаға тапсырманы түсіндіру:
Дыбысты естіген кезде- қоңырауды бас.
2. «Көбелектің ұшуы» жаттығуы
Қажетті құралдар:
Дыбыс шығаратын ойыншықтар және көбелектің мүсіні.
Жаттығуды орындау:
Көбелек бір гүлде қонып тұр. Бала педагог шығарған дыбыстан кейін көбелекті басқа гүлге қондырады. Осылай көбелек бір гүлден екінші гүлге дыбыс шыққан сайын қонады.
Балаға тапсырманы түсіндіру:
Көбелек тыңдайды. Дыбыс естілді- гүлге қондыр. Тағы тыңда. Дыбыс естілді- гүлге қондыр. Дыбыс естілген жоқ- көбелек ұшпайды.
3. «Алма ағашы» жаттығуы
Қажетті құралдар:
Қарындаш немесе фламастер
Жаттығуды орындау:
Педагог қатты «ТАРС». Бала дыбысты естіген уақытта ағашта өсіп тұрған алмадан төмен қарай сызық сызады.
Балаға тапсырманы түсіндіру:
Алманың жерге түскенін естіген уақытта төмен қарай сызық сыз.
4. «Жаңбыр» жаттығуы
Қажетті құралдар
Көк қарындаш немесе фломастер
Жаттығуды орындау:
Педагог «Тырс» деп айтады. Бала қарындашты, ( фломастерді) алып бұлттан төмен қарай жаңбыр тамшыларын салады.
