ПДТ а??арымы бар балаларды? с?здік ?орын ма?ал-м?телдер жаттау ар?ылы дамыту.
ПДТ а??арымы бар балаларды? с?здік ?орын ма?ал-м?телдер жаттау ар?ылы дамыту.
Белсенді с?йлеу тілін дамыту – логопед саба?ында ?аза? тілін о?утуды?, білім мен т?рбие беруді? е? ма?ызды да салма?ты м?селесі. Ол ар?ылы ьалаларды тіл ?неріне баулу, ?аза? тіліні? ?ыры мен сырын тере? ме?геру, ойын жаты? та к?ркем етіп жеткізе білу, м?дениетті де сауатты жаза білу іс- ?рекеттері ж?зеге асады.
Тіл – б?кіл тіршілікті? алтын ?азы?ы. ?ылымны?, білімні? ?ай саласы болмасын ол тек тіл ар?ылы дамиды.
Тіл мен с?йлеу дифференциалды ?арастыра о?ыту ?ажет, ?йткені о?ушыны? д?рыс с?йлей білуіне к??іл б?лініп отыр. Д?рыс с?йлеу коммуникативтік ?арым-?атынас ьірінші орында т?р?анды?тан, тіл дамыту ж?мыстары болсын, оны игеруге негізделген жатты?улар ьолсын, сондай-а? тіл дамыту ж?мыстары болсын, т?гелдей с?йлей білуге, ?з ойын айта білуге ба?ытталуы тиіс. Сонды?тан логопед саба?ында тіл дамыту ж?мыстары балаларды? жалпы ойын дамыту?а ба?ытталады. Я?ни, о?ушыларды? тілін дамыту ж?мысын ?йымдастыруды? негізгі ма?саты – о?ушылар белгілі ьір д?режеде с?йлеп, ?з ойын бас?а біреуге жеткізе алатындай, сондай-а? ?згені? с?зін ??а, т?сіне алатындай де?гейге жету. Балаларды осындай де?гейге жеткізу ?шін ма?ал-м?телдерді о?ытып жаттатыру?а ?йреткен тиімді.
Ма?ал-м?телдер ?асырлар шежіресі. Ма?ал-м?телдер ой д?лелдігімен, тере?дігімен, ы?шамдылы?ымен ерекшкленеді. Онда ?мірді? сан алуан ??былыстарына ба?а беріліп, ?лкен т?йін жасалады. Халы? даналы?ы ?лкен ойды аядай ?алып?а сый?ызып, ас?ан шеберлікпен таныт?ан. «К?п с?з-к?мір, аз с?з - алтын» дегендей, ма?ал-м?телді? ?н боынан поэзия?а т?н жиналы?, ?нділік, саздылы?, ??сас, ыр?а?ты кездестіреміз. Онда басы арты? бір с?з болмайды. Барлы?ы ?з орында.
ПДТ балаларды? с?здік ?орын молайту ж?нінде оларды д?рыс с?йлеуге ?йрету жолында ?зімні? іс-т?жірибеме с?йене отырып, мынадай т?сілдер пайдаланамын.-с?здік ж?мыс (??гімелесу, салыстыру, ?айталау, с?ра?-жауап т.б.).
-к?рнекі ??ралдар ?олдану (сурет, бейне материалдар т.б.).
Баланы? с?здік ?орын молайту, жа?а с?здерді ме?геруде шешуші роль ат?аратын ж?мысты? бірі- с?здік ж?мысы. Осы с?здік ж?мысты ж?ргізуде, бекітуде, оны? практикалы? ?олдана білуде ойынны? ат?аратын ролі ерекше.
Ма?ал-м?телді? о?ушылар?а т?рбие берерлік жа?ы да, с?здік ?орды толы?тыру ?шін тендесі жо? ?азына. Ма?ал – с?зді? м?йегі. М?йек- бір ?азан с?тті ашытатын ?йыт?ы, я?ни ?ыс?а да н?с?а айтылатын с?з,то?сан ауыз с?зді? тобы?тай т?йіні, с?зді? ?йыт?ысы. Ма?ал дегеніміз халы?ты? ?асырлар бойы ?мірден, таби?аттан к?рген – білгенін бейнелейтін ша?ын шы?армасы, с?з ?нері. ма?ал бейнелі с?з, тілі ?ста, ??рылысы т?ра?ты с?йлем. ?йткені, ?аза? ма?алдарыны? ??рлымы ?ыс?а, ?ле?ге жуы?, онда ?й?ас бар, дыбыс ?ндестігі бар.
Мен ?з саба?ымда балаларды? тілін дамыту ма?сатында ма?ал- м?телдер ар?ылы бірнеше ж?мыс т?рлерін ?олданамын:
Антоним с?здерден жасал?ан ма?алдарды тауып жазу,
Мысалы: «Жа?сыдан шарапат, жаманнан кесапат»
«Ал?ы?а ?арап пікір ет, арт?ы?а ?арап ш?кір ет»
?атысты? сын есімдерді бар ма?алдарды жазу,
Мысалы: «Ел іші – алтын бесік»
«Ырыс алды – ынтыма?»
Т?уелдік жал?аулы с?зі бар ма?алдарды жазу, мысалы «Жолы болар жігітті?, же?гесі шы?ар алдынан»
Берілген ма?алдарда?ы есімшелерді тауып ж?не ма?алдарды? мазм?нын ашу,
Мысалы: «Б?лінген елден, ь?лдіргі алма»
Ма?ал –м?телді? ?ал?ан ь?лігін тауып жазу ж?не с?здерге морфологиялы? талдау жасау, мысалы «Сабыр т?бі.»
Ма?ал ??рамында?ы бір с?зді ?ана атап, сол с?зі бар ма?алды табу,
Мысал: «тіл.» «Тіл – ?ылыштан ?ткір» секілді тапсырмалар ж?ргіземін.
К?рсетілген ма?а-м?телдер т?рлі ойын элементтері ар?ала берілгенін бай?а?андай, осындай элементтерді пайдалана отырып, о?ушыларды? ауызекі с?йлеу да?дыларын дамыту?а м??алім ?шін ?те тиімді – деп ойлаймын. М?ндай тапсырмалар ар?ала с?здік ?орын толы?тыру?а ы?палды, сонымен ?атар грамматикалы? ма?ынаны? ерекшеліктері туралы білімдерін бекітуге, де септігін тигізеді.Кез келген с?зді бір-бірімен байланыстыра, тіркестіре салу?а болмайтынды?ан жете т?сіндірген ж?н
Просмотр содержимого документа
«ПДТ а??арымы бар балаларды? с?здік ?орын ма?ал-м?телдер жаттау ар?ылы дамыту.»
ПДТ аңғарымы бар балалардың сөздік қорын мақал-мәтелдер жаттау арқылы дамыту.
Белсенді сөйлеу тілін дамыту – логопед сабағында қазақ тілін оқутудың, білім мен тәрбие берудің ең маңызды да салмақты мәселесі. Ол арқылы ьалаларды тіл өнеріне баулу, қазақ тілінің қыры мен сырын терең меңгеру, ойын жатық та көркем етіп жеткізе білу, мәдениетті де сауатты жаза білу іс- әрекеттері жүзеге асады.
Тіл – бүкіл тіршіліктің алтын қазығы. Ғылымның, білімнің қай саласы болмасын ол тек тіл арқылы дамиды.
Тіл мен сөйлеу дифференциалды қарастыра оқыту қажет, өйткені оқушының дұрыс сөйлей білуіне көңіл бөлініп отыр. Дұрыс сөйлеу коммуникативтік қарым-қатынас ьірінші орында тұрғандықтан, тіл дамыту жұмыстары болсын, оны игеруге негізделген жаттығулар ьолсын, сондай-ақ тіл дамыту жұмыстары болсын, түгелдей сөйлей білуге, өз ойын айта білуге бағытталуы тиіс. Сондықтан логопед сабағында тіл дамыту жұмыстары балалардың жалпы ойын дамытуға бағытталады. Яғни, оқушылардың тілін дамыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі мақсаты – оқушылар белгілі ьір дәрежеде сөйлеп, өз ойын басқа біреуге жеткізе алатындай, сондай-ақ өзгенің сөзін ұға, түсіне алатындай деңгейге жету. Балаларды осындай деңгейге жеткізу үшін мақал-мәтелдерді оқытып жаттатыруға үйреткен тиімді.
Мақал-мәтелдер ғасырлар шежіресі. Мақал-мәтелдер ой дәлелдігімен, тереңдігімен, ықшамдылығымен ерекшкленеді. Онда өмірдің сан алуан құбылыстарына баға беріліп, үлкен түйін жасалады. Халық даналығы үлкен ойды аядай қалыпқа сыйғызып, асқан шеберлікпен танытқан. «Көп сөз-көмір, аз сөз - алтын» дегендей, мақал-мәтелдің өн боынан поэзияға тән жиналық, үнділік, саздылық, ұқсас, ырғақты кездестіреміз. Онда басы артық бір сөз болмайды. Барлығы өз орында.
ПДТ балалардың сөздік қорын молайту жөнінде оларды дұрыс сөйлеуге үйрету жолында өзімнің іс-тәжірибеме сүйене отырып, мынадай тәсілдер пайдаланамын.-сөздік жұмыс (әңгімелесу, салыстыру, қайталау, сұрақ-жауап т.б.).
-көрнекі құралдар қолдану (сурет, бейне материалдар т.б.).
Баланың сөздік қорын молайту, жаңа сөздерді меңгеруде шешуші роль атқаратын жұмыстың бірі- сөздік жұмысы. Осы сөздік жұмысты жүргізуде, бекітуде, оның практикалық қолдана білуде ойынның атқаратын ролі ерекше.
Мақал-мәтелдің оқушыларға тәрбие берерлік жағы да, сөздік қорды толықтыру үшін тендесі жоқ қазына. Мақал – сөздің мәйегі. Мәйек- бір қазан сүтті ашытатын ұйытқы, яғни қысқа да нұсқа айтылатын сөз ,тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, сөздің ұйытқысы. Мақал дегеніміз халықтың ғасырлар бойы өмірден, табиғаттан көрген – білгенін бейнелейтін шағын шығармасы, сөз өнері... мақал бейнелі сөз, тілі ұста, құрылысы тұрақты сөйлем. Өйткені, қазақ мақалдарының құрлымы қысқа, өлеңге жуық, онда ұйқас бар, дыбыс үндестігі бар.
Мен өз сабағымда балалардың тілін дамыту мақсатында мақал- мәтелдер арқылы бірнеше жұмыс түрлерін қолданамын:
Антоним сөздерден жасалған мақалдарды тауып жазу,
Мысалы: «Жақсыдан шарапат, жаманнан кесапат»
«Алғыға қарап пікір ет, артқыға қарап шүкір ет»
Қатыстық сын есімдерді бар мақалдарды жазу,
Мысалы: «Ел іші – алтын бесік»
«Ырыс алды – ынтымақ»
Тәуелдік жалғаулы сөзі бар мақалдарды жазу, мысалы «Жолы болар жігіттің, жеңгесі шығар алдынан»
«женгесі» - оның жеңгесі – тәуелдік жалғау, жекеше түрінде, 3-жақ
Берілген мақалдардағы есімшелерді тауып және мақалдардың мазмұнын ашу,
Мысалы: «Бүлінген елден, ьүлдіргі алма»
Мақал –мәтелдің қалған ьөлігін тауып жазу және сөздерге морфологиялық талдау жасау, мысалы «Сабыр түбі..»
Мақал құрамындағы бір сөзді ғана атап, сол сөзі бар мақалды табу,
Мысал: «тіл...» «Тіл – қылыштан өткір» секілді тапсырмалар жүргіземін.
Көрсетілген мақа-мәтелдер түрлі ойын элементтері арқала берілгенін байқағандай, осындай элементтерді пайдалана отырып, оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытуға мұғалім үшін өте тиімді – деп ойлаймын. Мұндай тапсырмалар арқала сөздік қорын толықтыруға ықпалды, сонымен қатар грамматикалық мағынаның ерекшеліктері туралы білімдерін бекітуге, де септігін тигізеді.Кез келген сөзді бір-бірімен байланыстыра, тіркестіре салуға болмайтындыған жете түсіндірген жөн
Мұндай жағдайда балалар мақалдары құрғақ жаттап қана қоймай, оның мазмұнын, мағынасын ашуға, түсінуге талпынады..
Әдетте, мақал жаттап алу үшін ғана бермеймін, әрбір мақалдың тура мағынасы мен ауыспалы мағынасының қатар түсіндіріп отырамын .
