Баланы? жалпы с?йлеу тілін дамытуды? негізгі ??ралы – мазм?ндама.

Баланың жалпы сөйлеу тілін дамытудың негізгі құралы – мазмұндама.

 Мақсаты:

    Қазақ тілі сабақтарында балаға жазылым жұмыстары, оның ішінде , мазмұндама жазу арқылы ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Міндеттері:

-Мазмұндама жазуға үйретудің тиімді жақтарын анықтау;

-Мазмұндама жазуда теориядан алған білімдерін практика жүзінде қолдана білу  амалдарын қарастыру;

-Баланың сабақ барысында белсенді жұмыс істеуін арттыру;

-Шығармашылық тапсырмалар негізінде баланың қабілетін арттыратын жұмыс жолдарын көрсету.

Өзектілігі:

Мазмұндама жаза білу баланың сөздік қорларын, мүмкіндіктерін, қабілеттерін, қызығушылықтарын дамытып қана қоймайды, сонымен бірге шығармашылықтарын арттырады және шығармашылық тұрғыдан қоршаған орта, айналасына деген көзқарастарын қалыптастырады. Өздерінің ойларын еркін, толық жеткізе алуға үйретеді.

Болжам:

-Баланың тілге деген қызығушылықтары, ынтасы артады;

-Сөздік қорлары кеңейіп, ойлау қабілеттері дамиды.

    Орыс тілінде оқытылатын мектептерде оқушылардың сөйлеу тілін дамыту айтылым және жазылым арқылы жүзеге асырылады. Осы уақытқа  дейін өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйретуде ауызша айтылым арқылы тіл дамыту жұмыстары басымырақ болып келеді. Ал қазіргі кезде барлық жерде іс қағаздары қазақша жүргізіліп жатқанда, мемлекеттік тілде тек ауызекі сөйлеумен шектелудің жеткіліксіз екені айқын байқалуда. Сондықтан ауызекі сөйлеумен қатар, сауатты жаза білуге дағдыландырудың маңызы күннен – күнге арта түсуде, өйткені адам өз ойын жазбаша, сауатты, әдеби – көркем тілде жеткізе білгенде ғана, тілді толық меңгерген болып саналады. Бұл нәтижеге жетуде көптеген жазбаша тіл дамыту жұмыстарының түрлері жүргізілуі қажет.

Баланың тілін дамытуда қазақ тілі сабақтарында келесі жұмыстар жүргізіледі:

1)    сөйлеудің дыбыстық жағынан жұмыс;

2)    сөздің мағыналық бөліктері бойынша жұмыс;

3)    сөз және фразеологизмдермен жұмыс;

4)    сөз тіркестерімен жұмыс;

5)    сөйлем бойынша жұмыс;

6)    стилистика бойынша жұмыс;

7)    ауызекі сөйлеу бойынша жұмыс.

Қазақ тілінің әдеби нормаларын меңгерту. Бұл сөздерді дұрыс айтуға, сөз тіркестерінің, сөйлемнің құрылысын білуге, сөз таптарының стильдік мүмкіндіктерін, синтаксистік құрылымын білуге дағдыландыру. Мысал үшін берілген үлгіде сөз тіркестерін, сөйлем құрастыру.

                        Зат есім + зат есім                                                 

                        Сын есім + зат есім

                        Зат есім + етістік

                        Есімдік + зат есім

3.  Баланы ауызша, жазбаша өз ойларын мазмұндауға үйрету.

1. Мазмұндама.

Баланың жазбаша тілін дамыту бастауыш сыныптан-ақ басталады. Тілдік жттығуларды жазбаша түрде орындау оқушының жазбаша тілін дамытудың алғашқы басқышы деуге болады. Диктант түрлері жазбаша тілдің негізгі басқышы деуге болады. Диктант түрлері жазбаша тілдің негізгі шартты белгісінің бірі болып саналады. Дегенмен, оқушының тілін жазбаша түрде дамытуда мазмұндама мен шығарманың орны ерекше. Мазмұндама жаздыру – балаға білім беру ісінің ең күрделі, маңызды жұмыстарының бірі.

    Шығармаға жақын мазмұндама ішінара екіге бөлінеді.

1.     Тапсырмасы бар мазмұндама – әр түрлі тапсырмалармен күрделенген мазмұндама түрі. Мәтінге жақын мазмұндаманың негізінде алынған, оқушылар мазмұндама жазуда порт рет жазуға, оған мінездеме беруге, қорытынды жасауға, мазмұндаманы аяқтауға үйренеді. Қосымша тапсырма дегеніміз – мәтіннің қисынды басталуы, жалғасуы, аяқталуы, толықтырылуы. Мысалы ұлы бір адам жайлы жазуға болады.

2.     Таңдамалы мазмұндама мақсаты мәтіннің  бір бағытын, тақырыбын ашу. Мәтіннен керекті бір материалды алу, бұл мазмұндама мәтіннің қысқартылуын, өңдеуін қажет етеді. Сондықтан да бұл шығармаға жақын мазмұндау түріне жатады.

Мазмұндама жазудың мақсаттары қандай?

1)    бала білімін бақылау, білім деңгейін тексеру;

2) жазбаша көркем тілін дамыту, теориялық білімдерін практикалық жұмыстарда қолдану;

3)  ойлау еңбегіне, өз беттерімен ойларын жүйелі түрде жеткізуге, қорытынды жасай білуге дағдыландыру;

4)      мәтінді оқығанда ынтамен тыңдауға, есте сақтауға бағыттау;

5)     оқушының зейінін, ойын дамыту, оқушыны іс-әрекетке ұйымдастыру;

6)     оқушыны есте сақтау арқылы өз ойларын жеткізуге дағдыландыру

Мазмұндама жаздыруда мұғалім нені ескеру керек?

1)    баланың білім деңгейін;

2)    жас  ерекшелігін;

3)  баланы неге үйрету керектігін;

4)    орыс мектептеріндегі мазмұндама талаптарын ескеру.

Қандай дайындық жұмыстарын жүргізу керек?

1)тақырыпты дұрыс таңдау;

     2)дайындық жұмыстарының түрін анықтау;

     3)талдау, мониторинг жасау