А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.

А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.
Ж?мба?тар – ?аза? халы? ауыз ?дебиеті ішінде атадан бала?а м?ра ретінде беріліп, ерте заманнан бастап б?гінгі к?нге дейін даму, ?су, толы?у ?стінде келе жат?ан асыл м?ра. Ж?мба?тарды? асылды? ?асиеті, оны? д?ниеге келуі сонау ерте заман болса да, б?гінгі бізді? д?уірімізде ?ажеттілігі к?шейіп м?н - ма?ынасыны? артып отыр?анды?ында.
Ж?мба?тар халы? ауыз ?дебиеті ішінде ?са? жанрлар ?атарына жатады. Жа?ылтпаштар, ма?ал - м?телдер, т. б. сия?ты ?са? жанрлар деп атал?анымен, ж?мба?тар - халы? ауыз ?дебиетіні? к?рделі бір саласы.

Ж?мба?тар жас ?рпа?ты т?рбиелеумен ?атар, оларды? бойына ?з хал?ыны? игілігін дарытып, ана тілінде ойлау ж?не м?дениетті с?йлеуіне, сауатты жазу да?дыларына барынша мол ?серін тигізеді. Сонымен ?атар, ж?мба?тарды пайдалану о?ушыларды ?ызы?тырады, д?рыс с?йлеуге ?йретеді, логикалы? ойын жетілдіреді.

Ж?мба? – адамны? ой - ?рісін, ал?ырлы?ын, білімін сынау ма?сатында на?ты бір зат немесе ??былыс т?спалдап сипатталатын ша?ын ?деби жанр. Ол халы? шы?армаларыны? ішіндегі е? ескі т?рі ж?не барлы? ж?ртты? фольклорына орта? д?ние саналады. Ж?мба? – халы? шы?армаларыны? е? ескі т?ріні? бірі ж?не барлы? ж?ртты? фольклорыны? орта? т?рі. ?уелгі туысы ар?ы, ерте заманда бол?анымен, ж?мба? бертін келе, тіпті б?гінгі бізді? д?уірімізде де ?з керекті ?асиетін жой?ан жо?.

?ай кезде алса? та ж?мба? ?ткір, ?ш?ыр с?з есебінде халы? арасында ба?алы бол?ан. Ж?мба?ты халы?ты? ?зге тап?ырлы? с?здері ?атарында саяси ??рал есебінде тап жауына ?арсы ?олдан?ан орындар да аз емес. Ж?мба? ?аза? хал?ыны? арасында да ж?не бас?а халы?тарда да ?лі к?нге ты?нан туып, молайып дамып келеді Олай болса халы?ты? ж?мба? секілді фольклор ?орын жинап басып, тексеріп тану ?ылымды? зор міндет болады.

Жалпы ал?анда, ж?мба? – адамны? д?ниетану жолында?ы ой - ?рісін, ?иялыны? белгілі бір сатысын к?рсететін ?ш?ыр ойды? бір т?рі. Ж?мба?ты шешу адамны? зеректігін, а?ыл - парасатын, білімін бай?атады.
«Жалпы ал?анда, ж?мба? – адамны? д?ниетану жолында?ы ойыны?, ?иялыны? шамасын білдіреді», - дейді М?хтар ?уезов. ?йткені, ж?мба? ?зге фольклор?а ?ара?анда бітімі б?лек, ерекше затты деректі с?з. Сол деректілікке с?йенетіндіктен ж?мба? ?р затты? жа?дай, б?лім - б?лшектеріне к?бірек к?з салады. Д?ниетану жолдарын е?бегіне байланыстырып, осыдан барып ?орытынды жасайтын халы?, к?п ж?мба?ты н?рселерді? неден пайда бол?анды?ын айту?а арнайды. Ал б?ны? ?зі адам танымын тере?детіп, ?рпа?ты ?ла?атты, зерделі етіп т?рбиелейді.

Ж?мба? жанырына т?н ерекшелік – к?лемі ша?ын, ??рылымы ж?п – ж?мыр, шымыр болып, аз с?збен к?п н?рсені айта білуге бейімділік. Ж?мба? с?йлемдері к?біне ?ыс?а, жина?ы келеді.
?аза? жалпы ж?мба?ты адамдарды? білім де?гейін, парасатын а??артатын ?лкен ?нер деп есептеген, сонды?тан а?ындар, ел ішіндегі шешен, би, т. б. данаг?й, ?адірменді адамдар бір - біріне ж?мба? жолдап, а?ыл - ой сынасып, таным салыстыр?ан. Ж?мба? ?ара с?з т?рінде де, ?ле? т?рінде де, а?ынды? айтыс т?рінде де кездеседі. Осы ж?мба?тарды? ?ай - ?айсысы болса да халы?ты? ?асырлар бойы жина?ан т?жірибесіне негізделіп, оны? тіршілік тынысымен, шаруашылы? к?сібімен, ?лтты? д?ст?рімен ты?ыз байланысты туып, дамып, ?рпа?тан - ?рпа??а жал?асып отыр?ан.

Ж?мба?пен тол?ап жыр айту Асан?ай?ы, Б??ар жырау, Базар жырау, Шортанбай, ?уб?кір сия?ты ?аза? а?ындарыны? жырында, Сырым, Т?ле би, Жиренше, т. б шешендік с?здерінде жиі кездеседі. Шешендік с?зге ??рыл?ан ж?мба?тарда?ы а?ыл - парасат, тап?ырлы?, тере? логика жазу - сызу болмады, сауатсыз еді деп к?ст?налап келген хал?ымызды? ас?ан даналы?ыны? к?рінісіндей к?зге ?рады.
?аза? ж?мба?тарын ?зіні? ??рылысы, айтылуы, мазм?ны жа?ынан іріктеп ал?анда, негізінен жеті т?рге б?лінеді.

Д?ст?рлі емес саба?ты? бір т?рі – ойын саба?.

Саба?ты? б?л т?рі - баланы? шы?армашылы? ж?не ойлау ?абілетін дамытады. «С?зж?мба?» о?ушыларды? ой - ?рісін, білім к?кжиегін тексерумен ?атар ?тілген материалды ?аншалы?ты ме?гергенін тексеруге ?те ?олайлы. Логикалы? тапсырмалар о?ушыны? психологиялы? ж?не жас ерекшелігіне байланысты та?дап алынады. ?азіргі педагогтарды? пікірінше с?зж?мба? о?ушыларды? ойларын ?штайды. Ж?мба?тарды шешу ойларын бір ж?йеге ж?йелейді. Балаларды? ойлау ?абілеттерін дамытып, ?з пікірлерін д?лелдей алу?а жетелейді.Ж?мба? шешу шы?армашылы? ?рдіс. С?зж?мба?ты шешу кезінде о?ушылар?а сызу ?иынды? ту?ызады, сонды?тан с?зж?мба?ты алдын ала та?та?а с?ра?тарымен ?осып жазып ?ой?ан д?рыс. С?зж?мба?ты кішкентай ?алташалар ар?ылы жасау?а да болады. ?алташалар?а салын?ан кеспе ?а?аздарды? беті ?зі?е ?арай ?аратып жазып, екінші жа?ына тапсырмалар жазу?а болады. Та?ырып бойынша ??растырыл?ан с?зж?мба?ты балалармен жеке ж?мыс жаса?анда да ?олдану?а болады.

Ж?мба?тар

?ызы?тырып ?ркімді-а?

Суда ж?зер жылтылдап.

“Б”?рпінен басталар,

Сол ж?ндікті? атын тап. (...)

. Отыз екі мы?ты.

?аз-?атар боп шы?ты

Он алтысы ?сті

Он алтысы асты (...)

Ж?мба?тар ?леміне саяхат
Ма?саты: Балалар?а ж?мба?тар туралы білім беру, ж?мба?тарды? т?рлерімен, халы? ауыз ?дебиетімен таныстыру. С?здік ?орын, тіл байлы?ын,
ой - ?рісін дамыту. А??арымпазды??а, тез ойлана білуге т?рбиелеу.

Балалар, сендер ж?мба? шешкенді жа?сы к?ресі?дер ме? Ж?мба?тар ?рт?рлі болады екен. Олармен жа?ыныра? танысу ?шін мен сендерді ж?мба?тар ?леміне саяхат?а ша?ырамын.
Ж?мба? халы? ауыз ?дебиетіні? бір т?рі. ?р ж?мба?та затты? аты аталмайды, оны ойлап не туралы айтыл?анын табу керек. Ж?мба?ты? шешуін о?ай жолмен табу ?шін, ??сайтын затпен салыстырады немесе ерекше сипаты айтылады.

І аялдама: Ойын «Жыл мезгілін тап».
К?н ?зарып,
?ар еріп,
Су сайлар?а толады.
Б?л ?ай кезде болады? /К?ктем/
К?нде ысып,
Жеміс - жидек пісіп,
Ел пішенін орады.
Б?л ?ай кезде болады? /Жаз/
Жауып жа?быр,
Жер сабыр,
Ш?п, жапыра? солады.
Б?л ?ай кезде болады? /К?з/
Суда м?з бар,
Жерде ?ар бар.
Боран борап со?ады,
Б?л ?ай кезде болады? /?ыс/
Жыл мезгіліні? ерекшеліктері, ?азір ?ай мезгіл, ?ай ай екені ж?нінде ??гіме.

ІІ аялдама: Ойын «Мекенін тап».
Бір шетте орман т?р, ?андай жабайы жануар екенін аны?тап орман?а жіберу.
?зі айлакер ?у,
Ж?рген жері ай?ай - шу. /Т?лкі/
Сылдырдан ?ор?ады,
Шошынып жортады. /?оян/
?ыс бойына жатады,
Т?тті ?й?ы?а батады. / Аю/
Бір шетте ?й т?р, ?й жануарларын тауып ?йге жіберу.
Биіктеу бір жануар,
?стінде екі тауы бар. /Т?йе/
Тонын киіп ту?ан,
Жалап бетін жу?ан. /Мысы?/
Басында м?йізі бар,
?стінде киізі бар. / Сиыр/
Адам?а серік,
К?зетке берік. /Ит/
Сергіту с?ті: Орманда?ы аюды?.

ІІІ аялдама: «Т?ртінші арты?».
К?к?ністер мен жемістерге арналады.
?р желіні? асты тол?ан к?к ?оян,
Жаз бол?анда к?к ?оянды жеп ?оям. /?ияр/
?алы? киімді ?натады,
Шешіндірсе? жылатады. /Пияз/
Жер бетінде шашы бар,
Жер астында басы бар. /С?біз/
Сырты т?тті, іші т?тті,
Ортасында с?йек ?атты. /?рік/
?ияр, пияз, с?біз - к?к?ністер, ?рік - жеміс, сонды?тан ?рік арты?.
К?кпе?бек еді к?ктемде,
?ызарды к?зге жеткенде. / Алма/
Монша?тай тізілген,
Бір - бірлеп ?зілген. /Ж?зім/
Электр шам?а ??саймын,
Д?мімді татшы а?айын. /Алм?рт/
Доптар жатыр желісі бар,
?абат - ?абат терісі бар. /Орамжапыра?/
Алма, ж?зім, алм?рт - жемістер, орамжапыра? - к?к?ніс, к?к?ніс арты?.

ІV аялдама. Ойын: «Сипаттама бойынша тап».
Ж?мба?ты? шешуін тап?ан ?андай ?ызы?, ал ж?мба?ты ойлап тап?ан одан да ?ызы?, балалар. Мынау тік т?ртб?рыштар, соларды? астында ты?ылып т?р?ан заттар бар, заттар?а мен сипаттама беріп, ж?мба? ойладым, ол не зат екенін сендер табы?дар.
Шіркінні? ?зіне обал - а?,
Ж?реді ая?та домалап. /Доп/
?рлесе? жеп - же?іл,
Елпілдеп кетеді.
Жарылып ?алмаса,

Б?лт?а да жетеді. /Шар/.
V аялдама. ?орытынды, мада?тау.

Ал?а жайып т?з-д?мiн,

Келтiредi ?й с?нiн.

Ол хал?ымны? а? жаны,

Жа?сы д?ст?р маржаны,

Ке?пейiл де арайлы,

Осы жерден тарайды. (Дастархан)

К?ре? ?ызыл т?сi бар,

Та?амдарды? асылы.

?уат берер к?шi бар. (Таба нан)

Беттескен ?ос таба?,

Ортасында бас тама?,

?оз бен шо??а ораса,

Д?м пiседi тамаша. (Таба нан)

?рмай-со?пай жылатады,

?ркiм бiра? ?натады. (Пияз)

?зi ащы,

Бiра?,

Д?мдi етер асты. (Т?з)

А? ?иыршы? еритiн,

Ас жо? одан жеритiн. (Т?з)

К?лiкпен т?здi?,

Ащы тас с?здiм. (Т?з)

Т?сi аппа?,

Тысы ?атты-а?,

Екi т?рлi уызы,

Жесе? т?ттi-а?. (Ж?мырт?а)

Есiгi жо?,

Тесiгi жо?,

А? допты? iшiнде,

Несiбi к?п. (Ж?мырт?а)

?ос басы ж?мыр,

Жi?iшке ??быр,

Iшiне жи?ан,

Д?мi де шымыр. (Жiлiк майы)

Аппа? су – д?мi т?ттi,

Iшсе? сусын ?андырады,

Ш?лдегенде ?атты. (?ымыз)

Терi ??ды? ?ау?асын,

Тарттым да,

?анып iштiм д?мдi асын. (Саба)

Мал киiмi ыстал?ан,

Д?мi д?мдi ?стал?ан. (Мес)

С?йы? едi аппа?,

Бауырдай боп ?атыпты,

Iшсе? д?мi т?ттi а?. (Айран)

Аппа? ас, сызы бар,

Балалар ?ызы?ар. (Балм?зда?)

М?з сынды т?рi,

Т?ттi д?мнi? бiрi. (Науат)

Аппа? с?йы?,

?алса ?йып,

Ш?лi? ?анады,

Iшсе? ??йып. (С?т пен Айран)

Е? мы?ты д?рi,

Ж?ртты? б?рi.

Аусап iшер,

Бал татыр д?мi,

Ненi? н?рi. (Ш?бат)

?жем уыстап сы?ып,

Далада кептiрген.

?атты ?рi т?ттi д?мiн,

Кiм бар жеп к?рген? (??рт)

Мал т?лдеп,

?р ауыл

Пiсiрдi а? бауыр. (Уыз)

Тобатай?а ??ртымдай,

Жаз бойы бiр тынбай.

Жина?ан г?л с?лiн,

Не?

Бiлсе?, айтшы ?зi?? (Араны? балы)

Аспан т?стес с?йы?,

?ркiм iшер ??йып. (Су)

Бiр жансызды? ?аны бар,

Тiл ?йiрген д?мi бар.

Ш?лдесе? iш, ?анып ал. (Кесе мен Шай)

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.»

Ақыл – ой кем балалардың халық ауыз әдебиеті арқылы сөйлеу және ойлау әрекеттерін дамыту.
Жұмбақтар – қазақ халық ауыз әдебиеті ішінде атадан балаға мұра ретінде беріліп, ерте заманнан бастап бүгінгі күнге дейін даму, өсу, толығу үстінде келе жатқан асыл мұра. Жұмбақтардың асылдық қасиеті, оның дүниеге келуі сонау ерте заман болса да, бүгінгі біздің дәуірімізде қажеттілігі күшейіп мән - мағынасының артып отырғандығында.
Жұмбақтар халық ауыз әдебиеті ішінде ұсақ жанрлар қатарына жатады. Жаңылтпаштар, мақал - мәтелдер, т. б. сияқты ұсақ жанрлар деп аталғанымен, жұмбақтар - халық ауыз әдебиетінің күрделі бір саласы.

Жұмбақтар жас ұрпақты тәрбиелеумен қатар, олардың бойына өз халқының игілігін дарытып, ана тілінде ойлау және мәдениетті сөйлеуіне, сауатты жазу дағдыларына барынша мол әсерін тигізеді. Сонымен қатар, жұмбақтарды пайдалану оқушыларды қызықтырады, дұрыс сөйлеуге үйретеді, логикалық ойын жетілдіреді.

Жұмбақ – адамның ой - өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр. Ол халық шығармаларының ішіндегі ең ескі түрі және барлық жұрттың фольклорына ортақ дүние саналады. Жұмбақ – халық шығармаларының ең ескі түрінің бірі және барлық жұрттың фольклорының ортақ түрі. Әуелгі туысы арғы, ерте заманда болғанымен, жұмбақ бертін келе, тіпті бүгінгі біздің дәуірімізде де өз керекті қасиетін жойған жоқ.

Қай кезде алсақ та жұмбақ өткір, ұшқыр сөз есебінде халық арасында бағалы болған. Жұмбақты халықтың өзге тапқырлық сөздері қатарында саяси құрал есебінде тап жауына қарсы қолданған орындар да аз емес. Жұмбақ қазақ халқының арасында да және басқа халықтарда да әлі күнге тыңнан туып, молайып дамып келеді Олай болса халықтың жұмбақ секілді фольклор қорын жинап басып, тексеріп тану ғылымдық зор міндет болады.

Жалпы алғанда, жұмбақ – адамның дүниетану жолындағы ой - өрісін, қиялының белгілі бір сатысын көрсететін ұшқыр ойдың бір түрі. Жұмбақты шешу адамның зеректігін, ақыл - парасатын, білімін байқатады.
«Жалпы алғанда, жұмбақ – адамның дүниетану жолындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді», - дейді Мұхтар Әуезов. Өйткені, жұмбақ өзге фольклорға қарағанда бітімі бөлек, ерекше затты деректі сөз. Сол деректілікке сүйенетіндіктен жұмбақ әр заттың жағдай, бөлім - бөлшектеріне көбірек көз салады. Дүниетану жолдарын еңбегіне байланыстырып, осыдан барып қорытынды жасайтын халық, көп жұмбақты нәрселердің неден пайда болғандығын айтуға арнайды. Ал бұның өзі адам танымын тереңдетіп, ұрпақты ұлағатты, зерделі етіп тәрбиелейді.

Жұмбақ жанырына тән ерекшелік – көлемі шағын, құрылымы жұп – жұмыр, шымыр болып, аз сөзбен көп нәрсені айта білуге бейімділік. Жұмбақ сөйлемдері көбіне қысқа, жинақы келеді.
Қазақ жалпы жұмбақты адамдардың білім деңгейін, парасатын аңғартатын үлкен өнер деп есептеген, сондықтан ақындар, ел ішіндегі шешен, би, т. б. данагөй, қадірменді адамдар бір - біріне жұмбақ жолдап, ақыл - ой сынасып, таным салыстырған. Жұмбақ қара сөз түрінде де, өлең түрінде де, ақындық айтыс түрінде де кездеседі. Осы жұмбақтардың қай - қайсысы болса да халықтың ғасырлар бойы жинаған тәжірибесіне негізделіп, оның тіршілік тынысымен, шаруашылық кәсібімен, ұлттық дәстүрімен тығыз байланысты туып, дамып, ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып отырған.

Жұмбақпен толғап жыр айту Асанқайғы, Бұқар жырау, Базар жырау, Шортанбай, Әубәкір сияқты қазақ ақындарының жырында, Сырым, Төле би, Жиренше, т. б шешендік сөздерінде жиі кездеседі. Шешендік сөзге құрылған жұмбақтардағы ақыл - парасат, тапқырлық, терең логика жазу - сызу болмады, сауатсыз еді деп күстәналап келген халқымыздың асқан даналығының көрінісіндей көзге ұрады.
Қазақ жұмбақтарын өзінің құрылысы, айтылуы, мазмұны жағынан іріктеп алғанда, негізінен жеті түрге бөлінеді.

Дәстүрлі емес сабақтың бір түрі – ойын сабақ.

Сабақтың бұл түрі - баланың шығармашылық және ойлау қабілетін дамытады. «Сөзжұмбақ» оқушылардың ой - өрісін, білім көкжиегін тексерумен қатар өтілген материалды қаншалықты меңгергенін тексеруге өте қолайлы. Логикалық тапсырмалар оқушының психологиялық және жас ерекшелігіне байланысты таңдап алынады. Қазіргі педагогтардың пікірінше сөзжұмбақ оқушылардың ойларын ұштайды. Жұмбақтарды шешу ойларын бір жүйеге жүйелейді. Балалардың ойлау қабілеттерін дамытып, өз пікірлерін дәлелдей алуға жетелейді.Жұмбақ шешу шығармашылық үрдіс. Сөзжұмбақты шешу кезінде оқушыларға сызу қиындық туғызады, сондықтан сөзжұмбақты алдын ала тақтаға сұрақтарымен қосып жазып қойған дұрыс. Сөзжұмбақты кішкентай қалташалар арқылы жасауға да болады. Қалташаларға салынған кеспе қағаздардың беті өзіңе қарай қаратып жазып, екінші жағына тапсырмалар жазуға болады. Тақырып бойынша құрастырылған сөзжұмбақты балалармен жеке жұмыс жасағанда да қолдануға болады.

Жұмбақтар

Қызықтырып әркімді-ақ

Суда жүзер жылтылдап.

“Б”әрпінен басталар,

Сол жәндіктің атын тап. (...............)

. Отыз екі мықты.

Қаз-қатар боп шықты

Он алтысы үсті

Он алтысы асты (...............)

Жұмбақтар әлеміне саяхат
Мақсаты: Балаларға жұмбақтар туралы білім беру, жұмбақтардың түрлерімен, халық ауыз әдебиетімен таныстыру. Сөздік қорын, тіл байлығын,
ой - өрісін дамыту. Аңғарымпаздыққа, тез ойлана білуге тәрбиелеу.

Балалар, сендер жұмбақ шешкенді жақсы көресіңдер ме? Жұмбақтар әртүрлі болады екен. Олармен жақынырақ танысу үшін мен сендерді жұмбақтар әлеміне саяхатқа шақырамын.
Жұмбақ халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Әр жұмбақта заттың аты аталмайды, оны ойлап не туралы айтылғанын табу керек. Жұмбақтың шешуін оңай жолмен табу үшін, ұқсайтын затпен салыстырады немесе ерекше сипаты айтылады.

І аялдама: Ойын «Жыл мезгілін тап».
Күн ұзарып,
Қар еріп,
Су сайларға толады.
Бұл қай кезде болады? /Көктем/
Күнде ысып,
Жеміс - жидек пісіп,
Ел пішенін орады.
Бұл қай кезде болады? /Жаз/
Жауып жаңбыр,
Жер сабыр,
Шөп, жапырақ солады.
Бұл қай кезде болады? /Күз/
Суда мұз бар,
Жерде қар бар.
Боран борап соғады,
Бұл қай кезде болады? /Қыс/
Жыл мезгілінің ерекшеліктері, қазір қай мезгіл, қай ай екені жөнінде әңгіме.

ІІ аялдама: Ойын «Мекенін тап».
Бір шетте орман тұр, қандай жабайы жануар екенін анықтап орманға жіберу.
Өзі айлакер қу,
Жүрген жері айқай - шу. /Түлкі/
Сылдырдан қорқады,
Шошынып жортады. /Қоян/
Қыс бойына жатады,
Тәтті ұйқыға батады. / Аю/
Бір шетте үй тұр, үй жануарларын тауып үйге жіберу.
Биіктеу бір жануар,
Үстінде екі тауы бар. /Түйе/
Тонын киіп туған,
Жалап бетін жуған. /Мысық/
Басында мүйізі бар,
Үстінде киізі бар. / Сиыр/
Адамға серік,
Күзетке берік. /Ит/
Сергіту сәті: Ормандағы аюдың...

ІІІ аялдама: «Төртінші артық».
Көкөністер мен жемістерге арналады.
Әр желінің асты толған көк қоян,
Жаз болғанда көк қоянды жеп қоям. /Қияр/
Қалың киімді ұнатады,
Шешіндірсең жылатады. /Пияз/
Жер бетінде шашы бар,
Жер астында басы бар. /Сәбіз/
Сырты тәтті, іші тәтті,
Ортасында сүйек қатты. /Өрік/
Қияр, пияз, сәбіз - көкөністер, өрік - жеміс, сондықтан өрік артық.
Көкпеңбек еді көктемде,
Қызарды күзге жеткенде. / Алма/
Моншақтай тізілген,
Бір - бірлеп үзілген. /Жүзім/
Электр шамға ұқсаймын,
Дәмімді татшы ағайын. /Алмұрт/
Доптар жатыр желісі бар,
Қабат - қабат терісі бар. /Орамжапырақ/
Алма, жүзім, алмұрт - жемістер, орамжапырақ - көкөніс, көкөніс артық.

ІV аялдама. Ойын: «Сипаттама бойынша тап».
Жұмбақтың шешуін тапқан қандай қызық, ал жұмбақты ойлап тапқан одан да қызық, балалар. Мынау тік төртбұрыштар, солардың астында тығылып тұрған заттар бар, заттарға мен сипаттама беріп, жұмбақ ойладым, ол не зат екенін сендер табыңдар.
Шіркіннің өзіне обал - ақ,
Жүреді аяқта домалап. /Доп/
Үрлесең жеп - жеңіл,
Елпілдеп кетеді.
Жарылып қалмаса,

Бұлтқа да жетеді. /Шар/.
V аялдама. Қорытынды, мадақтау.

Алға жайып тұз-дәмiн,

Келтiредi үй сәнiн.

Ол халқымның ақ жаны,

Жақсы дәстүр маржаны,

Кеңпейiл де арайлы,

Осы жерден тарайды. (Дастархан)

Күрең қызыл түсi бар,

Тағамдардың асылы.

Қуат берер күшi бар. (Таба нан)

Беттескен қос табақ,

Ортасында бас тамақ,

Қоз бен шоққа ораса,

Дәм пiседi тамаша. (Таба нан)

Ұрмай-соқпай жылатады,

Әркiм бiрақ ұнатады. (Пияз)

Өзi ащы,

Бiрақ,

Дәмдi етер асты. (Тұз)

Ақ қиыршық еритiн,

Ас жоқ одан жеритiн. (Тұз)

Көлiкпен түздiң,

Ащы тас сүздiм. (Тұз)

Түсi аппақ,

Тысы қатты-ақ,

Екi түрлi уызы,

Жесең тәттi-ақ. (Жұмыртқа)

Есiгi жоқ,

Тесiгi жоқ,

Ақ доптың iшiнде,

Несiбi көп. (Жұмыртқа)

Қос басы жұмыр,

Жiңiшке құбыр,

Iшiне жиған,

Дәмi де шымыр. (Жiлiк майы)

Аппақ су – дәмi тәттi,

Iшсең сусын қандырады,

Шөлдегенде қатты. (Қымыз)

Терi құдық қауғасын,

Тарттым да,

Қанып iштiм дәмдi асын. (Саба)

Мал киiмi ысталған,

Дәмi дәмдi ұсталған. (Мес)

Сұйық едi аппақ,

Бауырдай боп қатыпты,

Iшсең дәмi тәттi ақ. (Айран)

Аппақ ас, сызы бар,

Балалар қызығар. (Балмұздақ)

Мұз сынды түрi,

Тәттi дәмнiң бiрi. (Науат)

Аппақ сұйық,

Қалса ұйып,

Шөлiң қанады,

Iшсең құйып. (Сүт пен Айран)

Ең мықты дәрi,

Жұрттың бәрi.

Аусап iшер,

Бал татыр дәмi,

Ненiң нәрi. (Шұбат)

Әжем уыстап сығып,

Далада кептiрген.

Қатты әрi тәттi дәмiн,

Кiм бар жеп көрген? (Құрт)

Мал төлдеп,

Әр ауыл

Пiсiрдi ақ бауыр. (Уыз)

Тобатайға құртымдай,

Жаз бойы бiр тынбай.

Жинаған гүл сөлiн,

Не?

Бiлсең, айтшы өзiң? (Араның балы)

Аспан түстес сұйық,

Әркiм iшер құйып. (Су)

Бiр жансыздың қаны бар,

Тiл үйiрген дәмi бар.

Шөлдесең iш, қанып ал. (Кесе мен Шай)

А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.

Просмотр содержимого документа «А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.»

Полезное для учителя

Просмотр содержимого документа
«А?ыл – ой кем балаларды? халы? ауыз ?дебиеті ар?ылы с?йлеу ж?не ойлау ?рекеттерін дамыту.»