М?мкіндігі шектеулі балаларды т?рбиелеуді? жолдары
?аза?стан Республикасында ?лемдік білім ке?істігіне кіру ?шін Мемлекет тарапынан к?птеген шаралар енгізіліп жатыр.
Б?гінгі к?ні білім саласында ?з шешімін таппай отыр?ан м?селелер жеткілікті. Инклюзивті білім беруді дамыту ба?ыттары 2011 – 2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік дамыту ба?дарламасында шешімін тапты.
Биыл жары? д?ниені? есігін аш?ан с?билерді? 11 пайызы м?гедек болып ту?ан. Ж?йе ?сіп бара жатыр. Жыл ?ткен сайын сондай балаларды? да саны ?лкейіп келеді. Орта мектептерден олар?а арнайы топтар да ашылып жатыр. Сонды?тан мамандар ?р?ашан керек болады.
?о?амда?ы м?гедектерді? жа?дайы, олар бастан ?ткеруге м?жб?р ?иынды?тар туралы пікірталастар жиі орын алып келеді. Алайда ересек м?гедектерді? ?з ???ы?тарын іске асыруына байланысты м?гедектік проблемалары жиі іске алынып жатады, ал кемтар балаларды? жа?дайына тиісті к??іл б?лінбейді. Б?л кемтар балаларды психологиялы? бейімдеу ж?не ?о?ам?а кіріктіру м?селелерінен бастап, оларды? т?л?а ретінде ?ажетсіздігіне дейінгі салада?ы проблемалар саныны? к?птігіне ?арамастан орын алуда. Б?л баланы? адамзатты? ар – ожданын кемсітетін, оны? даму?а ж?не тіпті ?мір с?руге ???ы?ын іске асыруына кедергі келтіретін ?р т?рлі кемсітуші к?ріністер болып табылады.
Осы ма?сатты ж?зеге асыруда біз о?ушыны? де?гейіне
м?н бермейміз, н?тижесінде к?птеген о?ушылар осы
де?гейге жетпей ?алу салдарынан ?лгермеушілер ?атарына
жатады.
Мектептегі ?лгермеушілікті? негізгі себебі мектептегі білім беру ж?йесіні? баланы? интеллектуалды? ж?йесіне с?йкес келмеуі. Ал біз болса?, білім беру ба?дарламаларын к?рделендіру ?стіндеміз. Баланы? ме?геру де?гейін, оны? жас ерекшелігін назар?а алмай, бір жа?ынан баланы? жа?а ба?дарламамен о?уы ?иын?а со?атынын т?сіне отырып, оны беделді мектепке, мы?ты м??алімге беруге тырысамыз. ?азіргі уа?ытта арнаулы білім берудегі на?ты прогресске бірнеше факторлар : м?гедек о?ушылар?а ?атысты ?мітті? азды?ы, жо?ты?ы, инклюзивті білім беруге мектептерді? дайын еместігі кедергі келтіруде.
Арнаулы білім беруді кез келген білім беру реформаларыны? ба?дарламаларына енгізу, жоспарлау кезінде м?гедек балаларды? на?ты м?мкіндіктерін ескеру, білім сапасын жа?сарту ж?не оны алу?а ?ол жеткізуді ?амтамасыз ету, арнаулы за?дарды ?зірлеу, ерекше білім алу ?ажеттіліктері бар адамдарды? санаттарыны? ???ы?тарын ?амтамасыз ету осыны? барлы?ы жа?дайды ед?уір ?згертіп, барлы? адамдарды? білім идеяларын іске асыру ?шін ал?ышарттар жасап, ?йден о?ыту м?селесін ?ата? ?ада?алау ?ол?а алынып отыр.
Елімізді? Білім за?ында барлы? бала жалпы орта біліммен ?амтылуы жазылса да, ?кінішке орай м?мкіндігі шектеулі балаларды о?ыту ?зекті м?селе болыр отыр.
М?мкіндіктері шектеулі балалар?а білім мен т?рбие берудегі ?ылымны? н?тижеге ?ол жеткізуді? бірі жа?а технологияны игеріп, компьютерді пайдалану.
Компьютерді пайдалануда мынадай дидактикалы? м?мкіндіктерді к?руге болады ; логикалы? ойлау ж?йесін ?алыптастыру?а, шы?армашылы? е?бек етуіне жа?дай жасайды. Электронды? о?улы?тарда теориялы? та?ырыптар ке?інен беріліп т?сіндіріледі.
« Б?ріне бірдей м?мкіндік » принципін ?станатын инклюзивтік білім беруді? енгізіле баста?анына к?п бола ?ой?ан жо?.
Б?л термин к?біне « Сапалы білім барлы?ы ?шін » т?сінігімен бірге ?олданылады. Я?ни, жалпы білім беретін мектептерде м?мкіндіктері шектеулі бала мен бас?а да ?леуметтік ?ор?алатын топтар?а жататын о?ушылар?а ?згелермен те?дей білім беру, со?ан жа?дай жасау. ?азіргі кезде ?аза?станда м?мкіндігі шектеулі балалар к?бінде арнайы мектеп – интернаттарда білім алады. Жалпы мектептердегі м??алімдер кемтар бала сынып?а келген кезде оны ?андай о?улы?тармен о?ытап,?андай ?дістемелік ??ралдарды пайдаланады алла білмейді. Б?л м?селені? артынан туындайтын м?селе – кадр жеткіліксіздігі. Шынды?ында олар о?шаулан?ан ?о?амды? ?мірге аса бейім емес. М?селені? б?лай ?алыптасуына б?гінгі ?о?амны? да кін?сі бар. ?йткені біз м?мкіндігі шектеулі жандар?а м?сіркей ?араудан арыла алмай келеміз. Жалпы білім беретін орта мектептерде оларды? о?ып, білім алуына жа?дай жасау енді – енді ?ол?а алына бастады.
Инклюзивті білім беруді? негізі мектептегі барлы? бала?а оларды? ерекшелітерінен тыс сапалы білім беру болып табылады. .
Осы орайда ?аза?станны? Т?уелсіздік ал?анына 20 жыл толуына байланысты ?аламызда осындай м?мкіншіліктері шектеулі балалар?а арналып жартылай стационар « Аялы ала?ан » атты б?лімше ашылды
М?нда балалар та?ерте?нен кешке дейін мамандарды? ?арама?ында болып, ?йірмелерге ?атысып, бір – бірімен танысып, ?жымды? т?ртіпке ?йреніп, д?ріс алады. Балалар бес мезгіл тама?танады, тыны?ып дем алады, ?р маманмен бірге ?са? ?ол жатты?уларын орындап, б?лшы? еттерді? ?ызметтерін жа?сартады, сюжетті р?лдік ойындарды сахналауды ?йренеді. Б?лімшеде м?мкіншіліктері шектеулі балаларды? толы?тай дамуына, ?згерістерді т?сінуіне, ?з бетімен білімін жетілдіруіне барлы? жа?дай жасал?ан, м?нда балалар тікелей д?рігерлерді?ба?ылауындаболады.
Баланы? шынды?ты тану?а а?ыл – ой сезімі е? алдымен та?данудан басталады. Та?дану баланы? ?рбір н?рсені?, ??былысты?, о?и?аны? м?н – жайын танып, оларды тере?ірек т?сінуіне жетелейді, оны? ізденімпазды? ?рекетін тудырады. А?ыл – ой сезімі адамны? кез
келген ?рекеттегі рухтандырушылы? ма?ызы зор к??іл – к?й болып табылады. Ал сондай а?ыл – ой сезімі кейбір аллада жетілмей артта ?алып ?ояды. Оны? себебі негізіне т??ым ?уалаушылы?, ортаны? экологиялы? ?сері, отбасыны? ?леуметтік жа?дайы. М?ндай аурулар?а ?шырау салдарынан жапа шеккен балалар, дене кемістіктеріне а?ыл – ой кемшілігі ?осылып, а?ыл – есі то?ырап ?ал?ан балалар, та?ы да бас?а себептермен кеміс болып ?ал?андар жатады. Сонымен б?л топ?а дені сау, біра? т?рмыс жа?дайыны? ауыр болу себептерінен бір ?алыпты дамымай ?ал?ан балаларды да ?осамыз.
М?ндай ж?йттер негізінен ?леуметтік жа?дайлар?а байланысты. [5. 15]
« Аялы ала?ан » атты жартылай стационар?а келетін м?гедек балалар?а ?р апта сайын ?аламызда?ы психологиялы? – медициналы? педагогикалы? консультациядан мамандар : психиатр, лор, к?з д?рігерлері келіп тексеріп, психологиялы? зерттеуді? н?тижесімен таныстырып, оларды? жалпы арнаулы т?зеу ар?ылы білім беретін ж?йеде о?у?а ж?не т?рбиеленуге ?абілеттері туралы шешім шы?арады.
А?ыл – ойы кем бол?ан балалар?а ?леуметтік к?мек к?рсету барысында медициналы? бейімдеуді? ма?ызы зор. Осындай а?ыл – ойы кем балалармен жігерлі терапия ж?ргізе отырып, олар?а д?рілік емдеу, физио, психотерапия, емдік дене шыны?тыру жатты?улары, жалпы денсаулы??а пайдалы емдеу шаралары ?олданылады.
А?ыл ойы – кем балаларды о?ытуды? негізгі ?дісі – біріктіру болып табылады. Біріктіре о?ыту ар?ылы бала дамуыны? ерекшеліктерін аны?тап, білім беру стандартына сай ?алыпты дамуын ?ада?алап, зейін т?ра?тылы?тарын дамыта отырып о?ыту, т?рбиелеу – басты ма?сат болып отыр.
Біріктіру ?дісі – білімді т?зетуді?, дамытуды? за?дылы?ы болып табылады.
Біріктіре о?ыту келесі ?а?идалар негізінде ж?ргізіледі:
- дамуында?ы кемшілікті ерте бастан т?зету
- дамуында ауыт?уы бар балаларды? бірнеше ?ызметтерін ?алпына келтіру ?абілеттері.
- Біріктіре о?ы?ан бала?а т?зету к?мектері міндетті:
Біріктіре о?у?а негізделген балаларды та?дау психоэмоционалды? дамуы тере? б?зыл?ан балалар ?алыпты балалар арасында т?рбиелене алмайды. А?ыл – ойы кем балаларды? психологиялы? ?ауіпсіздігін са?тау, мейірімділік пен ?ам?орлы? жа?дайын ту?ызу, оларды? ?иыншылы?ын т?сіну ж?не жа?дай жасау. [5 14]
« Е? бастысы м?гедек балаларды с?би кезінен бастап аны?тап, оларды? орта?а бейімделуіне жа?дай жасауымыз керек. Сонды?тан к?ндізгі ша?ын стационар да арнайы ж?мыс тобын ??рып, ?р баланы? ?абілет – ?арымын аны?тап, д?рыс ба?ыт – ба?дар беріп, жарымжан балаларды? жастайынан жасы? болып ?суіне жол бермеуіміз керек ».
Инклюзивті білім беру ж?йесін дамыту?а ?кіметтен бастап, мектептерге дейін м?н берілуде. Жарымжан балаларды о?ыту процесінде ерте бейімдеуді? ма?ызы зор. Тек о?ытып ?ана ?оймай, мемлекетті? ?леуметтік ?амсыздандыру мен денсаулы? са?тау ?ызметін тарту ?ажет. Жалпы баланы ?о?ам?а бейімдеу мен о?ытуда ерте диагностикалау мен т?зету ма?ызды.
Инклюзивті білім беру ж?йесін дамытуда «М?гедектерді? ???ы?тары туралы » Конвенция аясында инклюзивті білім беруді дамытуды? ?лтты? жоспарын жасап, сапалы білім алуды ?амтамасыз ету ?шін ?о?амды? институттарды? т?жірибесін ескере отырып, м?мкіндігі шектеулі жандарды ?здіксіз о?ытуды? т?жырымдамасын жасау аса ?ажет болма?. М?мкіндіктері шектеулі балаларды? ?йде білім алуын ?амтамасыз ету, жай ж?не арнайы мектептерде о?у?а м?мкіндігі жо? балаларды ?ашы?ты?тан о?ыту?а жа?дай жасау мемлекетті? басты ма?саттарыны? бірі болып табылады. Осы?ан орай м?селелерді шешу жолында ?р м??алім ба?дарлама?а сай ша?ын электронды о?улы?тар дайындап, ?лгерімі т?мен ж?не м?мкіндігі шектеулі о?ушылармен жеке ж?мыс т?рлерін ж?ргізгені ж?н. ?р о?ушыны? ?лгермеу себебін аны?тап, м?гедек баланы? диагнозына ?арай ж?мыс ж?ргізсе, о?ушыны? білімге деген ??лшынысы артып, ?зіндік дарындылы?ы ай?ындалады деп ойлаймын. Жа?аша білім беруді? негізгі т?жірибелік міндеттерін шешуде мектептегі жа?алы?тармен дамуды, ?олданыл?ан ?рекеттер мен ??ралдарды? тиімділігін диагностикалау негізінде аны?тау?а болады. Осы?ан байланысты педагогтар ?з ?ызметіні? обьектісіне ?леуметтік психологиялы? ж?не педагогикалы? мінездеме беріп, танып, білумен зерттеу ?дістерін ме?герулері керек. ?р о?ушы?а арнал?ан жеке даму ба?дарламасы оларды? ?зіндік дарындылы?ын ашып, ?мірдегі ?з орнын, ?з маманды?ын табу?а к?п к?мек болар еді. Осындай орталы?тар ж?мысын ж?йелеп отыратын, м?мкіндіктері шектеулі балалармен ж?мыс істейтін медициналы? – педагогикалы? орталы?тарды к?птеп ашса, кемтар балаларды зор ?уаныш?а б?лер еді.
?олданыл?ан?дебиеттер
1. ?Р – ны? білім туралы За?ы 2008 ж
2. ?Р Мемлекеттік Білім стандарты 2010 ж
3. ?Р – ны? 2011- 2020 жыл?а дейінгі білім
беруді дамыту ба?дарламасы, Астана, 2010 ж
4. ?Р – ны? 12 жылды? жалпы білім беру
т?жырымдамасы, Астана, 2006 ж
5. ?леуметтік педагог №3. 2011 ж
