Сабақтың тақырыбы: Оралхан Бөкей
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік. Оралхан Бөкейдің өмірі мен шығармашылығымен танысу. Әңгімедегі кейіпкерлердің іс-әрекетін талдау барысында өмір шындығын таныту, шығармадан алған білімдерін қорыту.
2. Дамытушылық. Оқушы ойын ашық жеткізе білуге, шығармашылықпен айналысуға, талдау жасау кезінде білімін, ойын дамытуға ықпал ету.
3. Тәрбиелік. Оқушыларды отансүйгіштікке, кітап пен білімді өзінің алдына мақсат етіп қоятын жан дүниесі сезімтал да адал, мейірімді болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қорыту, жинақтау.
Сабақтың әдісі: жүйелеу, салыстыру, іздендіру
Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі
Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайд, кітап көрмесі, суреттер
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. «Жусан исі» повесіндегі Аянның ертегісін аяқтау
2. «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесін оқу
ІІІ. Жаңа тақырып.
Өзгеше біткен қазақтың,
Өнерпаз ұлы дара бір.
Жасадың ғұмыр аз – ақ күн,
Жасамай елу және бір.
- Балалар, біз осы оқу жылында еліміздің түкпір түкпірінде туып өскен ақын-жазушылармен таныстық. Өз туған өлкемізде туып өскен жерлес ақындарымызбен де таныстық. Соның бірі – Оралхан Бөкей.
«Айналайын Алтайым, осы құдіретіңнен, осы келбетіңнен, осы гүліңнен, осы жұпарыңнан айырылып қала көрме, өйткені мен сені сүйемін, өйткені мен сенің перзентіңмін, өйткені жаһанда саған жетер салтанатты жер жоқ»
О. Бөкей
Жерлесіміз, жазушы Оралхан Бөкей 1943 жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы, Қатонқарағай ауданы, Шыңғыстай ауылында қарапайым еңбек адамының отбасында дүниеге келген. Әкесі Бөкей, анасы Күлия, қарындастары Ғалия мен Мәншүк.
Оралхан Бөкейдің қай шығармалары болсын көтерген, қалам сілтеген негізгі тақырыбы – адам тағдыры, табиғат, олардың тұтастығы, бірлігі: Адамды ардақтау, оның ұлылығын жырлау.
Шығармалары:
“Қамшыгер”, “Үркер”, Қайдасың, қасқа құлыным”, “Шара”, Елең-алаң, “Мұзтау”, “Ән салады шағылдар”, “Үркер ауып барады”, “Бәрі де майдан”, “Құм мінезі”, “Өз отыңды өшірме”, “Біздің жақта қыс ұзақ”, “Атаукере”, “Қар қызы”, “Зымырайды поездар”, “Жау тылындағы бала”, “Жесірлер”, “Ұйқым келмейді”, “Құлыным менің”, “Жақсының ізі”.
«Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесі.
1. Әңгімені жоспарлау:
1. Салықсалған ауылы
2. Соғыстан кейінгі бейбіт өмір
3. Тортай
4. Ертегіші Тортай
5. Тортай мінер ақ боз ат.
6. Сөздікпен жұмыс.
Күлтеленген – жібек пен қыл тәрізді заттарды тегістеп шоқтау, біркелкі етіп кесу. Күреңсе –саздау жерге шығатын шабындық шөп.
Жемтір-жемтір – жұлма-жұлма.
Кеспелтек – жуантық келген қысқа
1. Проблемалық сұрақтар мен тапсырмалар.
2. Салықсалғанда соғыстан кейінгі жағдай қандай?
2. Әңгімеші бала мен Тортайдың достығы қалай сипатталған?
3. Тортайдың жеке басының арманы не? сол үзіндіні әңгімеден тауып оқы.
4. Тортайдың автор үйіне келудегі мақсаты не?
5. Автор неге орнынан тұрып амандаса алмады?
6. Тортай кітап туралы қандай пікірде ? Кітапты неге пір тұтты?
3. 7. Кітаптың адам өмірі, мінез құлқы үшін қандай маңызы бар?
4. 8. Ол таскүркеде қандай кітап оқыды ?
9. Әңгіменің соңында лирикалық кейіпкер қандай шындық айтады?
10. Тортай неге арманына жете алмады?
4. «Кім жылдам?» ойыны. Әр топқа берілген тапсырмаларды тез тауып жазу керек.
І топ.
1.Мәтіннен дефис арқылы жазылған шылаулары бар сөйлемдерді табыңыздар.
2. Еліктеуіш, бейнелеуіш сөздері бар сөйлемдерді дәптерге жаз.
ІІ топ.
1. Одағай бар ма? Қай сөйлемде қандай мәнде қолданылған?
2. Мәтіннен эпитет, теңеу, мақал-мәтел фразеологизмдерді табыңдар?
Эпитет - заттың айрықша белгілерін, қасиеттерін білдіретін сөздер. (жаймашуақ сәт, көкпеңбек болып көмкеріліп тұрар аспан, бейбіт күннің шуағы, тас үңгір, жұмақты өмір, көк мұнар дүние, қоңыр үн)
Теңеу – заттың, не құбылыстың қасиет-сапасын ашу үшін екінші бір затпен, құбылыспен салыстыру. (табанға кілемдей жұмсақ тию, ұлардай шулап, лаулаған жалын бақсыдай тілін жалаңдатып, ұядай қылып жинау, көк күмбезіне найзадай кіріп, ой-етек алақандағыдай көрінеді, Алтайдың шолпысындай жарқыраған Бұқтырма, ай мен күндей қос ару)
Мақал-мәтелдер – Мақалда ой ашық, нақты, тура айтылады, мәтелде – ой тұспалдап, астарлап меңзеп жеткізеді. (Тоқ бала аш баламен ойнамайды, «Ораза-намаз тоқтықта ғана»)
Тұрақты тіркестер – екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір мағына беретін сөз тіркесі. (қой аузынан шөп алмас – момын, жуас, ит басына іркіт төгілу- молшылық, қыздың жиған жүгіндей – сәнді, жинақы, тақымы қотыр тайға тимеу – ештеңеге қол жеткізбеу, келді-кетті деп сөге жамандамаңыз – тез келді де кетті деп ойламаңыз, сәл мүкісі бар- құлағы аздап естімейді, ұядай қылып жинау – тап-таза, сәнді қылып жинау)
ІІІ топ. 1. Әңгімеде ауыл өмірі қалай суреттеледі? Әңгімеден тауып оқы.
2. Қандай өзен, тау аттары кездеседі ?
5.Тортайға мінездеме беру. Топтастыру.
Венн диаграммасы.
“Жусан исі” повесі
Аян
“Тортай мінген ақ боз ат”
Тортай
Ұқсастығы
1. Инсерт кестесі.
1. Білетінім
2. Мен үшін жаңалық
3. Мені таң қалдырды
ІV. Бекіту. “Ортаға салу”
Ораш ел таныған азамат бола отырып, бала кезінде бірге өскен досы – Тортай амандасқалы келгенде, шыға алмағады. Осы іс-әрекеті дұрыс па?
Бекіту сұрақтары:
1. Соғыстан кейінгі балалар мен қазіргі балалардың арасында қандай ұқсастық пен айырмашылық бар?
2. Тортай тәрізді балалар қазірде кездесе ме?
3. Тортай неге арманына жете алмады?
4. Оралхан Бөкейдің бұл әңгімеден басқа қандай әңгімелерін оқыдыңдар?
V. Қорытынды: Бүгінгі сабағымызды Әбіш Кекілбаевтың сөзімен түйіндесек:
“О. Бөкей жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінің ең сүйікті, ең сүлей суреткерлерінің бірі ретінде әлемдік танымалдыққа ие болды. Алыс-жақын елдерде аты “қазақ” деген сөзбен қабаттаса айтылатын азғантай тұлғалардың біріне айналды”.
Үй тапсырмасы:
1. “Әңгімені қалай аяқтар едіңіз” шағын ой-толғау.
Оралхан Бөкей 1943 жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Шыңғыстай ауылында дүниеге келді.
Әкесі Бөкей көп сөйлемейтін, сөйлей қалса сөзі өткір, қанжардай қиып түсетін, сөзге шешен, астарлап сөйлеп өз ойын дәл жеткізетін, рухы мықты, жаны таза адам болған. Анасы Күлия көреген, ділмар, аузын ашса көмейі көрінетін ашық кісі болған. Үнемі топ бастап жүретін, қажет жерінде қиыннан қиыстырып өлең де шығарған. Керемет даусы бар әнші де болған. Отбасында бір ұл - Оралхан, бес қыз – Шолпан, Әймен, Ләззат, Мәншүк, Ғалия. Оралхан дүниеге келгенде сұрапыл соғыс жылдары болғандықтан, әкесі Оралға еңбек майданына аттанған кез болатын. Анасы Күлия әкесі еңбек майданынан аман-есен оралсын деп ырымдап, сәбидің атын Оралхан деп қойған екен[1].
Ол 1961 жылы Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы Шыңғыстай орта мектебін соң, аға пионер вожатый және Алтай совхозында тракторшы болып жұмыс істеген. 1963-1969 жылдары Оралхан Бөкей С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде сырттай оқыды.
1965-1968 жылдары ол Большенарым ауданының «Еңбек туы» газетінде корректор, аудармашы, редактордың орынбасары, Шығыс Қазақстан облысының «Коммунизм туы» («Дидар») газетінде әдеби қызметкер болды.
Оралхан Бөкей 1968 жылы республикалық «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газетінің шақыруы бойынша Алматыға келеді. Оның журналист боп, жазушы болып қалыптасуына Шерхан Мұртазаның ағалык қамқорлығы ерекше әсер етті. Ешкімге белгісіз Шыңғыстайдағы тракторшы баланың бойынан жалындаған талант отын байқаған Шерхан Мұртаза оны Алматыға жетелеп әкеп, дуылдаған қаламгерлер қауымының қалың ортасына салды да жіберді. өмірінің соңына дейін ол журналистика мен жазушылықты қатар алып жүрді.
1974-1983 жылдары Оралхан Бөкей «Жұлдыз» журналының проза бөлімінің меңгерушісі, 1983-1991 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінде редактордың орынбасары, 1991-1993 жылдары бас редакторы болды.
Оралхан Бөкей 1993 жылы 17 мамырда Үндістан жерінде, Делиде қайтас болды.
В конце 60-х гг. заочно закончил Казахский государственный университет. Работал в редакциях "Большенарымской районной газеты "Енбек туы" и Восточно-Казахстанской областной "Коммунизм туы".
С 1968 года живет в Алма-Ате, работает в редакциях молодежной газеты "Лениншил жас" и журнала "Жулдыз". С 1991 года назначен главным редактором газеты "Казак адебиети".
В литературу вошел стремительно, сразу же удивив непохожестью на других. Его первый сборник повестей и рассказов "Камчигер", изданный в Алма-Ате в 1970 г., принес начинающему писателю признание.
"Все сюжеты моих повестей, рассказов навеяны воспоминаниями о родных местах, действительными событиями юношеских лет, - пишет О.Бокеев. Мои земляки казахи - люди цельных характеров, честных и открытых сердец. Словно завороженные, живут они в облюбованном предками пространстве. Преданные родным местам, мои земляки - гордые, трудолюбивые, доблестные и честные люди".
Вслед за первым сборником появились и другие: "Плеяды" (1971г.), "Где ты, жеребенок белолобый?" (1973 г.), "Ледниковые горы" (1975 г.). На русский язык переведены его сборники повестей и рассказов: "След молний" (1978 г.), "Поющие барханы" (1981 г.), "Крик" (1984 г.), "Поезда проходят мимо" (1985 г.), "Человек - Олень"(1987г.)
Каждая строка книг О. Бокеева - признание в любви к родной земле. Его земля - это удивительный, своеобразный мир на самом востоке республики. Полноводная Бухтарма, хребты Алтая со снежной шапкой Белухи, стык равнины с предгорьями песчаных дюн с тайгой, верблюжьих троп с оленьими. Здесь истоки, корни, немеркнущие впечатления детства.
Герои его произведений по происхождению, по роду занятий - коренные аульные жители: чабаны, табунщики, оленеводы, механизаторы, лесники, взрослые и совсем юные. Это люди с ярко выраженным национальным характером, своеобразным духовным строем. Мужчины и женщины, старые и молодые, грамотные и не очень, они все бьются над тайнами и загадками человеческого бытия, над вечным и роковым проблемами духа.
Природа у О.Бокеева - непременный и равноправный участник событий. Она вмешивается в жизнь героев, формирует характеры, вопрошает, наставляет, экзаменует. Аспан из повести "Крик", угодивший в ущелье в ледовый плен. Чабан из повести "Поющие барханы", спасающий овечью отару от натиска рассвирепевшей стихии. Молодые трактористы из повести "Снежная девушка", сбившиеся с дороги в непроглядной январской ночи. И шаткий Чертов мост ("Крик"), переброшенный через быструю горную речку. Все это одновременно и реально и метафорично. Герои погружены в стихию природы, ритм их жизни совпадает с ритмом жизни природной.
Вся проза О.Бокеева устремлена к размышлению о добре и зле, о силе и храбрости, о подлинных и мнимых духовных ценностях. В ней торжествует жадная, напористая, неистовая старость к жизни, ее совершенствованию
Оралхан Бокеев - мастер волшебного слова. У него удивительное чутье на выбор формы, огранки своих произведений. Широко и привольно льются строки его прозы.
Его книги увидели свет на немецком, словацком, болгарском, английском, венгерском, арабском, китайском, японском языках, а также на языках бывших республик СССР.
О.Бокеев - лауреат Государственной премии Республики Казахстана, премии Ленинского комсомола Казахстана, литературной премии им. Н. Островского, премий издательств "Молодая гвардия", "Жалын". Имеет правительственные награды: орден "Знак почета", Почетную грамоту Президиума ВС Каз.ССР.
Почетный гражданин Катон-Карагайского района.
Умер 16 марта 1993 г. во время творческой командировки в Индии.
