З аднаго кавалка жалеза каваль зрабіў два аднолькавыя плугі. Адзін трапіў у сялянскія рукі і ўдала абрабляў зямлю. Другі без патрэбы пралежаў у лаўцы купца.
Праз некаторы час яны сустрэліся. Той, што працаваў, блішчаў, як срэбра, і быў нават прыгажэйшы, чым у дзень свайго стварэння; другі быў цёмны і заржаўлены.
- Скажы, калі ласка, чаму ты такі прыгожы і бліскучы? – спытаў непрыгожы плуг свайго сябра.
- Ад працы, мой дарагі. Я столькі часу плённа працаваў і прыносіў карысць людзям, а ты ўвесь гэты час пралежаў, нічога не рабіўшы.
- Я думаю, што сёння мы з вамі таксама плённа і з карысцю папрацуем, што вы выйдзеце з кабінета з усмешкамі на тварах і будзеце блішчаць, як срэбра.
2. Мэтавызначэнне
- Сёння ў нас апошні ўрок па аповесці Кузьмы Чорнага “Насцечка”. Паспрабуйце самастойна вызначыць мэты і задачы гэтага ўрока.
Д – даць характарыстыку вобразам Сержа і Насцечкі.
Р – раскрыць прычыны паводзін Сержа.
У – узгадаць эпізоды, якія найбольш зацікавілі.
Ж – (навучыцца) жыць так, каб потым не было сорамна за свае ўчынкі.
Б – (навучыцца) быць добрым, спагадлівым, спачувальным, чуллівым, працавітым.
А – абудзіць цікавасць да творчасці Кузьмы Чорнага (можа з’явіцца жаданне прачытаць іншыя творы пісьменніка).
3. Віктарына “Самы ўважлівы чытач”
1. Хто з герояў “хацеў, каб кожнае яго слова было законам для ўсіх, а калі хто пярэчыў яму, ён ажно кіпеў ад злосці і пагражаў”? (Серж)
2. Хто “хадзіў адзеты ў паношанае цёмнае паліто, на яго быццам караткаватае. У яго была зусім сівая, маленькая, нізка падстрыжаная бародка і такія ж сівыя выбіваліся з-пад суконнай шапкі валасы каля вушэй”. (Закрэўскі)
3. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “Яна не была чым-небудзь адметнейшая ад іншых дзяцей. Таксама, як і ўсе, любіла бегаць па двары на вялікім перапынку.”(Насцю)
4. Хто з герояў “стаў пазніцца ў школу, прыходзіць з растрапанымі валасамі, некуды бегаць на перапынках паміж урокамі”? (Насця)
5. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “З вельмі паважным выглядам ён падкаціў на машыне да школы і вылез з яе”. (Серж)
6. Хто так сказаў: “Завязіце яго ў школу, ён мне жыць не дае, гэты чарцюк!” (бацька Сержа)
7. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “Ён, ведама, не прывык слухаць таго, што гаворыць бацька, і пайшоў к дзвярам, але пачуў бацькаў голас.” (Серж)
8. Хто з герояў “быў высокі ростам, яму ўжо магло быць год чатырнаццаць… Адзеты ён быў не тое што лепш за тых дзяўчатак, з якімі бесперапынна зачапляўся.” (Серж)
9. Каго так ахарактарызаваў пісьменнік: “Здавалася, што гэты чалавек нечым ганарыцца. Не тое што ён быў горды перад людзьмі. Наадварот. З выгляду ён быў ветлівы да ўсіх.” (Закрэўскі)
10. Хто з герояў вызваліў з бандыцкага палону Закрэўскага і Сержавага бацьку? (маці Сержа)
4. Параўнальная характарыстыка герояў
(На дошцы размешчаны кластар, які адпавядае плану: знешні выгляд, сям’я, узаемаадносіны з аднакласнікамі, адносіны да старых людзей, Серж у сям’і (павага да маці), асабістыя адносіны.)
Гульня “Паўтары і дапоўні”
(знешні выгляд)
Насцечка – дзяўчынка, пяцікласніца, бойкая, рухавая, белатварая, з густымі валасамі, да халадоў хадзіла ў шарсцяной кофтачцы, разважлівая, бойкая, працавітая, ветлівая, добразычлівая.
Серж – пяцікласнік, высокі ростам, быў у высокіх боціках, у паліто з каўнерыкам, хуліган, эгаіст, самаўпэўнены, помслівы, нявыхаваны.
Інсцэніраванне ўрыўка
(узаемаадносіны з аднакласнікамі)
Інсцэніраванне ўрока арыфметыкі.
Вывад:
Серж усімі сіламі імкнецца не быць разам з імі, а ўзняцца, паказаць перад імі сваю вышэйшасць. Хлопчык не можа дапусціць, каб Насця правільна рашыла задачу, а ён – не. Калі ўвесь клас пераканаўся, што Серж памыліўся, і гэта пацвердзіла настаўніца, вінаватым у сваім паражэнні ён лічыць не сябе, а Насцю і пачынае ёй помсціць.
2. Зачытайце, як складваліся адносіны з аднакласнікамі ў Насцечкі.
Гульня “Чорная скрынка”
(адносіны да старых людзей)
Рэч, якая знаходзіцца ў скрынцы, нагадвае вучням нейкі эпізод. Дзеці знаходзяць і зачытваюць радкі з тэксту.
цукеркі, пернік (размова Сержа з буфетчыцай)
шнур (Серж укінуў Закрэўскага ў ваду)
гарох (Насця прынесла ў школу гарох, каб зварыць дзядулі суп)
Вывад:
Усе ўчынкі Сержа скіраваны на тое, каб зрабіць некаму зло, каб некага прынізіць, а сябе ўзвысіць. Ва ўсім, што робіць Серж, выяўляецца яго самаўпэўненасць, вера ў беспакаранасць, у права рабіць прыкрасці іншым, імкненне ўладарыць над усімі. Серж ненавідзіць усіх, хто спрабуе супрацьстаяць яму. Так, лютым ворагам хлопчыка стаў стары Закрэўскі, бо не даў здзеквацца з Насці і яе аднакласніц. Учынкі Сержа сведчаць яшчэ і пра тое, што ён належыць да ліку помслівых людзей.
Насця вельмі любіла дзеда. Яна ўзваліла на свае кволыя плечыкі ўсе гаспадарчыя клопаты: бегала ў магазін за прадуктамі і газай, паліла ў печы, варыла есці і карміла дзеда. Дзяўчынка аказалася працавітай і вынослівай. Цяжка ёй было паспець усё зрабіць самой, даводзілася ўставаць вельмі рана, але Насцечка ніколі і нікому не скардзілася. Гэта сведчыць, што для яе характэрна яшчэ і душэўная моц.
Фізкультхвілінка
- Заплюшчыце вочы і паспрабуйце ў думках апынуцца ў тых месцах, пра якія я вам буду чытаць.
О, мне туды зноў хочацца. Там такі лес і такая рэчка! А ўвосень – які лес прыгожы! На полі мокра, пуста, вецер ходзіць, а ў лесе хвоі густа стаяць; зелена, зацішна, свежа, і толькі ўверсе вецер у хвоях. А ядловец – зялёны стаіць пад якім-небудзь вялікім дрэвам. А на крушынавым ці на арэхавым кусце астанецца часамі адзін жоўты лісток, і так на яго слаўна глядзець.
- Ці пазналі вы гэтыя радкі? Якую рысу характару Насцечкі мы можам падкрэсліць?
Пытанні “тоўстыя” і “тонкія”
(героі ў сям’і)
Тонкія:
Серж ва ўсім слухае бацькоў? (Не)
Серж прывык, каб бацькі выконвалі ўсе яго жаданні? (Так)
Насцечка вельмі сумавала па маці? (Так)
Кожны дзень Насцечка пісала сваёй маці пісьмы, збірала і адсылала кожныя тры дні? (Так)
Тоўстыя:
Як паводзіў сябе Серж, калі шафёр прывозіў яго ў школу на машыне?
Што адчуваў Серж, калі маці і бацька дакаралі сына за тое, што ён укінуў старога чалавека ў ваду?
Як Насцечка чакала маці, якія пачуцці перапаўнялі дзяўчынку пры сустрэчы з маці?
Знайдзіце і зачытайце радкі аб тым, як Насцечка даглядала хворага дзеда?
Вывад:
Ва ўзаемаадносінах з бацькамі раскрываюцца тыя ж яго якасці, што і з аднакласнікамі: імкненне дамагчыся свайго нахабствам. Разам з тым у сям’і выяўляюцца яшчэ і такія рысы характару героя, як хітрасць, капрызлівасць. Ён цудоўна ведае, што мама патураць яму не будзе. Лепш справу мець з бацькам: таму няма калі і, каб сын адчапіўся, бацька зробіць усё, што Сержу зажадаецца.
Гульня “Адвакаты і суддзі”
1 каманда “Адвакаты Сержа”
2 каманда “Суддзі Сержа”.
Пытанні для дыспута:
Народная мудрасць сцвярджае: “Што пасееш – тое і пажненш”. Вядомы педагог А.Макаранка гаварыў: “Нашы дзеці – наша старасць. Правільнае выхаванне – наша шчаслівая старасць”. Пытанне: ці можна знайсці прычыну дрэнных паводзін Сержа ў адносінах да іншых людзей?
Ці шкада вам хлопчыка, калі бацькі асудзілі яго ў дрэнных учынках?
Уявіце, што вы — бацька Сержа. Што вы адчулі, калі даведаліся, каго абразіў ваш сын? Уявіце, што вы — бацька Сержа. Што вы адчулі, калі даведаліся, каго абразіў ваш сын?
Выстаўленне і каменціраванне адзнак
Рэфлексія
Дамашняе заданне
Падрыхтаваць пісьмова характарыстыку Сержа (хлопчыкі) і Насцечкі (дзяўчынкі)
