Урок Номан Челебиджихан. «Къарылгъачлар дуасы» икяеси- балалыгъыны хатырлав.

Макъсат:

• муэллиф акъкъында малюмат берюв;
• муэллиф ачыкълагъан мевзуларыны талебелернинъ анъына синъдирюв; миллетчилик дуйгъуларыны ашлав;
• сёз байлыгъыны арттырув;
• Ватангъа севги ашлав.

Дерснинъ чешити: Янъы бильги алув.

Донатма: Н.Челебиджиханнынъ портрети, харита, эсерге ресимлер, эсерден парчалар.

Эпиграф:

   «Бу икяе Къырым тюрклери эдебиятынынъ ольмез бир парчасы оларакъ, даима къуветини муафаза этеджектир».

                                                                                          Джафер Сейдамет

Дерснинъ кетишаты

I. Тешкилий къысым.

II. Эв вазифесини сорав.  «Демирджи дагъынынъ» тасвирини тешкерюв.

III. Янъы мевзуны анълатув.

                                 Къырымтатар халкъынынъ гимни янъгъырай.

         Оджа: Балалар! Бугунь биз даа да бир истидатлы языджы, атешин ватанпервер, халкъына садыкъ инсан – Номан Челебиджихан акъкъында лаф юрсетеджекмиз ве кене де окъув, бильги мевзулары акъкъында олгъан «Къарылгъачлар дуасы» икяесинен таныш оладжакъмыз.                                                                          

 Тахтада:  Номан Челебиджихан 1885-1918.

1.Оджа: Номан Челебиджихан - къырымтатар халкъынынъ садыкъ ве улу огълу, 1885 сенеси Сонакъ коюнде догъды (Джанкой янында ерлешкен). Кой мектебини битирди, Акъчорадаки ве Багьчасарайдаки «Зынджырлы» медреселеринде окъуды, сонъра окъувыны Истанбул университетинде девам эттирди. (харитада  косьтериле)

        Бу девирде къырымтатар яшлары Истанбулда «Ватан» адлы гизли тешкилятны мейдангьа кетирелер ве Н. Челебиджихан ёлбашчылыгъында Къырымны Русие зулумындан къуртармакъ ве миллий мустакъиль девлетни мейдангьа кетирмек ичюн курешке азырланалар. Номан Челебиджихан Тюркиеде окъувыны битирип, 1912 сенеси Къырымгъа къайта ве озюнинъ якъын досту Джафер Сейдаметнен бирликте къырымтатар миллий девлет къурулыш арекетининъ Программасыны тизе.

1917 сенеси, инкъиляптан сонъки девирде, Н. Челебиджихан биринджи миллий Къурултайны азырлав ве кечирюв боюнджа ишлерге ёлбашчылыкъ япа. 1917 с. ноябрь - декабрь айларында олып кечкен Къурултайда Къырым миллий укюметининъ башы оларакъ сайлана.

                1918сенеси къутургъан большевиклер Номан Челебиджиханны

якъаладылар ве Акъяр апсханесинде атып ольдюрдилер. Джеседини исе Къара денъизге аттылар.

       Номан Челебиджихан Миллий укюметнинъ башы олмакънен бирликте истидатлы шаир эди. «Ант эткенмен» - къырымтатар халкъынынъ гимни.

Бойлеликнен,  къырымтатар халкъынынъ садыкъ огълу, атешин курешчи озь халкъынынъ азатлыгъы огърунда эляк олды. Эр йыл февраль 23 куню Къырым джамилеринде Номан Челебиджиханнынъ рухуна дуалар окъула. Джемаат мейданларда топланып, онынъ хатырасына багъышлангъан мерасимлер кечире.

2. «Къарылгъачлар дуасы» эсери устюнде чалышув.

Дерсликке кирсетильген «Къарылгъачлар дуасы» адлы икяесинде Челебиджихан озюнинъ балалыкъ ве осьмюрлик йылларыны хатырлап, эм зевкълы, эм гьамлы теэссуратларыны тасвир эте.

3. Лугъат иши.   Сёзлернинъ изаатыны бермек:

Сёз                                                       Манасы                                                             Русча

зулум                                                    зорбалыкъ                                                        гнёт

мерасим                                               тедбир                                                             обряд, церемония

теэссурат                                            хатырасында къалгъан адиселер                    впечатление

джылкъы                                             ат сюрюси                                                          табун

ялын                                                    атнынъ бойнундаки сачлары                            грива

4. Талебелернен икяенинъ биринджи къысмыны парча-парча окъуп, талиль этиле. Эр бир парчагъа серлева къоюла (план ола).          

                                          План

1.  Атларгъа олгьан севги.

2.  Кучюк айдамакъ олгъан эдим.

3.  «Къарылгъачлар дуасы»ны огренюв.

    4.  Кой мектеби- къаранлыкъ, джампик бала     зинданы.

5.  Къарылгъачларны не ичюн куньлердик?

IV. Пекитюв

 Суаллер боюнджа субет. (эсерден ресимлер ишлетиле)

1.Не ичюн бу икяени автобиографик икяе деймиз?

2.Мектеп ичинде юва къургъан къарылгъачлар не ичюн балаларны меракъландыра эдилер?

3.Оларны сейир эткенде, балалар нелерни тюшюне эдилер?

4.Мектеп бинасы насыл эди?

5.Талебелер окъув кунюни насыл кечире эдилер?

6.Балалар сербест учкъан къарылгъачларны не ичюн куньлер эдилер?

7.Не ичюн икяе «Къарылгьачлар дуасы» деп адландырылгъан?

V. Дерснинъ  нетиджеси

Группаларнен чалышув.  Талебелер эки группагъа болюнелер. Ким тездже суаллерге джевап берер?

1) Номан Челебиджихан ким?

2) О къайда окъуды?

3) Къырымтатар гимнининъ сёзлерини ким язды?

4) Шаир неге ант эткен?

VI. Эвге вазифе:

1.Н. Челебиджиханнынъ омюри ве яратыджылыгьы акъкъында дерсликтен окъув.

2.Икяенинъ 1-инджи къысмыны окъув, план боюнджа икяе этмеге огренюв.

3.Икяеде табиат насыл тасвирленген? Сизлер яшагъан ердеки табиат левхаларынен къыясланъыз.